Sisaklar: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 3:
İlk öncə qeyd edilməlidir ki,Sisakan vilayəti [[ermənilər]]in əvvəldən məskunlaşdığı vilayət olsaydı [[saklar]]ın etnik adını daşımazdı.İkincsi Syuni hakimləri Aranşahlar adını daşımazdılar.Üçüncüsü "[[Alban ölkəsinin tarixi]]"ndə yazılır ki,Alban kilsəsi ilə Erməni kilsəsi arasında [[607]]-ci ildən ixtilaflar kəskinləşdikdə syunilər erməni kilsəsindən aralanaraq [[Qafqaz albanları]]na qoşulmuş və Alban kilsəsinin tabeliyinə keçmişdi.Ermənilərin Sisakana gəlməsi VIII əsrdən sonra ərəb xəlifəsinin Alban kilsəsini Erməni kilsəsinə tabe etməsindən sonra başlamışdı.
Sisakan toponimi "Si" və "sakan" (Balasakan toponimində olduğu kimi) hissələrindən ibarətdir."Sakan" komponenti Sak etnoniminə və "-an" şəkilçisinə ayrılır.Deməli bu ad "Si sakları" anlamını verir və indiyədək Ermənistanda Sisyan rayonunun adında qalır.Adın birinci komponenti olan Si sözü Sisakanda hakimiyyətdə olmuş sülalənin adıdır.(Kirzioğlu M.Fahrettin,Kars tarihi,I cilt,İstanbul,1953) Başqa sözlə Si sülaləsi sakların içərisində bir tayfanın adı idi.Qədim türklərdə Si ([[Çin]] mənbələrində Xi) tayfasının adı məlumdur.Erkən orta əsrlərdə bu tayfa [[Altay]]da və [[Tuva]] ərazisində Dalay-Nor gölü vadisində yaşayırdı.Göstərilir ki,Si tayfası orada hunların qədim bir qolunun adıdır.(Tuva tarixi,Moskva,1964) [[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] qeyd edir ki,güman ki,sak tayfalarından olan Si tayfasının bir hissəsi [[Mərkəzi Asiya]]da qalmış və sonra hunların tərkibinə daxil olmuş,sakların tərkibində qalan hissəsi isə Sisakan adlı əyalətdə hakim sülüləyə çevrilmişdir.Ona görə də ,burada məskunlaşmış saklar Si sakları adlanmış və beləliklə də ,Sisakan adı yaranmışdı.Qədim erməni mənbələrində və "[[Alban ölkəsinin tarixi]]"ndə Si-sakan etnonimi qısaldılmış şəkildə Sisak kimi yazılmışdır.Lakin erməni mənbələrində Sisakan adı çəkilmir,əvəzində Syuni (əslində Siuni olmalıdır,"s" səsindən sonra "i" səsinin düşməsi və "y" səsinin əlavə olunması [[qrabar dili]] əsasında baş vermişdir.) adı verilir ki,bu da məhz Si etnonimindən və [[qrabar dili]]ndə mənşəcə urartu dilinə aid olan ,yer və tayfa adlarına əlavə edilən "-uni" şəkilçisindən ibarətdir.
Erməni tədqiqatçıları Siuni adının mənşəyini izah edə bilməmiş və ona görə də bu adı [[Urartu]] mənbələrində [[Göyçə gölü]]nün ətrafının adı kimi çəkilən [[Etiuni]] (qədim erməni mənbələrində Uti) adı ilə eyniləşdirmişlər.Halbuki müxtəlif ölkələrdən olan tədqiqatçılar dəfələrlə qeyd etmişlər ki,bu iki söz müxtəlif mənşəli sözlərdir.
[[Qiyasəddin Qeybullayev|Q. Qeybullayev]] qeyd edir ki,Sisakan toponimi [[erməni dili]]ndə deyil və həm də bu adda [[İran]] mənşəli "kan" şəkilçisi yoxdur."[[Alban ölkəsinin tarixi]]"ndə qeyd olunur ki,bu adı [[farslar]] deyirlər.Buradan belə nəticə çıxır ki,Sisakan adında "an" şəkilçisi farscadır.
[[Saklar]]ın məskunlaşdığı bu ərazidə Si sülaləsinin hakimiyyəti hələ eramızdan əvvəlki dövrlərdə başlamışdı.Çünki eramızın I əsrinin 60-cı illərində [[Qafqaz Albaniyası]]nda hakimiyyətə keçmiş Ərən (Aran,Eran) "[[Alban ölkəsinin tarixi]]"ndə yazıldığına görə məhz Sisak sülaləsindən idi.Eramızın əvvəllərində [[Ermənistan]] [[Parfiya]] dövlətinin tərkibinə daxil edildikdən sonra [[Parfiya]] hökmdarı öz qardaşı Valarşakı [[Ermənistan]]a çar göndərmişdi.Valarşak isə [[Qafqaz Albaniyası]]na Sisak nəslindən olan Ərən adlı bir nəfəri hökmdar təyin etmişdi.Buradan aydın olur ki,Sisak sülaləsi I əsrdə artıq tanınmış hakim sülalə idi.Ərən şəxs adının türkcə olması Sisak sülaləsini türk mənşəli olduğunu göstərən tutarlı faktlardandır.Sisak sülaləsinin Ərəndən sonrakı hökmdarlarının adları bəlli olmadığından bu sülalənin [[Qafqaz Albaniası]]ndakı sülalə şəcərəsini izləmək mümkün deyildir. Q.Qeybullayev qeyd edir ki,görünür bu sülalənin hakimiyyəti IV əsrdən bu yana keçməmişdir.V əsr erməni tarixçisi [[Yegişe]] (Yegişe,V fəsil) albanlarda çar nəslinin Qnuni adlandığını yazmışdır.([[451]]-ci ildə [[Sasanilər]]ə qarşı üsyanda iştirak etmiş alban hökmdarı Vahan bu nəsildən idi) Qnuni [[qrabar dili]]ndə əlavə olunmuş,[[Urartu]] mənşəli şəkilçidir. Q.Qeybullayev və [[Y.Yusifov]] qeyd edir ki,qrabarcada təhrifə uğramış "qn" sözü qun-hun kim bərpa edilə bilər və deməli hakimiyyətdə hun mənşəli sülaləni olması ehtimal edilə bilər.Həmin hun sülaləsi isə eranın əvvəllrində [[Qafqaz Albaniyası]]nın Şimal-Şərqində yaşamaqda olan maskutlardan idi.Təsadüfi deyil ki,alban hökmdarı [[II Vaçe]] hakimiyyətdən əl çəkdikdə məhz Maskut əyalətinə çəkilmişdi.
| |||