|
– Hədisin mətninə gətirib çıxaran ravilərin silsiləsi. Bu mənada o, "sənəd"in sinonimi hesab olunur.
'''[[Həsən (termin)|Həsən]]''': Bu kəlmə lüğətdə yaxşı, çox gözəl, və s. mənaları ifadə edir. İstilahi mənada – İbn Həcərin tərifinə əsaslanıb belə demək olar: "Həsən hədis, isnadının əvvəlindən axırına qədər [mühafizə, yaxud yazdıqlarını qorumaq baxımından] dəqiqliyi az olan insaflı ravinin aramsız, sapdırmadan [(şazz olmadan]) və qüsursuz [("illə"siz]) olaraq özü kimisindən xəbər verdiyi hədisdir".
'''Həsən li-ğeyrihi''': "Həsən" kəlməsinin lüğəti və istilahi mənası artıq yuxarıda izah olunub. "Li-ğeyrihi" kəlməsinə gəlincə, bu ərəbcə "li"- ön qoşmasından, "ğeyrun"- ismindən və "hu"- bitişən əvəzliyindən əmələ gəlmiş kəlmədir. Ayrı-ayrılıqda "li"- aidiyyət, mənsubiyyət bildirir. "Ğeyrun"- kəlməsi özgə, başqa və qeyri mənalarını, "hu"- əvəzliyi isə onun, ona və onu mənalarını ifadə edir. İstilahi mənada isə – bu, bir çox yollarla [(isnadlarla]) rəvayət olunmuş "daif" hədisdir ki, onun zəifliyinin səbəbi ravinin yalançı və ya fasiq olmasıyla əlaqəli deyildir. Bu növ hədis dərəcə etibarilə "həsən"dən aşağı hesab olunur.
'''Həsən-Səhih''': "Həsən" dərəcə etibarı ilə "səhih"dən aşağı hesab olunur. Elə isə fərqli mənaları olan bu iki istilahi terminləri necə cəm etmək olar? Artıq alimlər Tirmizinin bu ifadəsində olan məqsədini müxtəlif cür izah etmişlər. Bu izahların ən gözəli isə ibn Həcərin izahıdır. Bunu da Suyuti təqdirə layiq hesab etmişdir. Xülasə budur:
'''Zəif''': Bu kəlmə lüğətdə zəif, gücsüz, qeyriqənaətbəxş və s. Mənaları ifadə edir. İstilahi mənada isə – nəql etdiyi hədisə etimad olunmayan, etibarsız raviyə "daif"- deyilir. Hədislə bağlı terminə gəlincə, onun da özünə məxsus istilahi mənası vardır. Belə ki, hədis alimləri hədisə "daif" dedikdə, həsən hədisdən aşağı dərəcədə yerləşən, yaxud özündə həsən hədisin vəsfini cəm etməyən, hər hansı şərtlərindən biri olmayan hədisi qəsd edirlər.
== İstinadlar ==
== Məsumların nurlu kəlamlarından hədislər ==
'''''Hədis 1:''''' [[Məhəmməd|Həzrət Məhəmməd]] (s) buyurur: "Bütün yaxşılıqlardan üstün bir yaxşılıq vardır. Lakin insan Allah yolunda öldürüldükdə, daha bundan da üstün bir yaxşılıq yoxdur."
'''''Hədis 2:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Heç bir damla Allah yolunda tökülən qan damlasından əziz deyil."
'''''Hədis 3:''''' [[İmam Sadiq]] (ə) buyurur: "Hər kəs Allah yolunda öldürülsə, Allah-təala ona heç bir günahını göstərməz." (Bütün günahları bağışlanar).
'''''Hədis 4:''''' İmam Sadiq (ə) buyurur: "[[Ailə]] xərcinin qorxusundan evlənməyən kəs Allaha qarşı sui-zənn etmişdir."
'''''Hədis 5:''''' İmam Sadiq (ə) buyurur: "Hər kəs [[mömin]]i yoxsulluğuna görə alçaq saysa, Allah-təala da [[qiyamət]] günü onu xalq qarşısında rüsvay edər."
'''''Hədis 6:''''' İmam Sadiq (ə) buyurur: "Bütün peyğəmbərlər bizim (Biz Əhli-beytin) üstünlüyümüzü və haqqımızı tanıyaraq məbus olmuşdur."
'''''Hədis 7:''''' [[İmam Baqir]] (ə) buyurur: "Üç şey insanın belini qırır:"
* Öz əməlini böyük saymaq;
* Öz günahını yaddan çıxartmaq;
* Öz rəyindən xoşu gəlmək;
'''''Hədis 8:''''' İmam Sadiq (ə) buyurur: "Allah-təalaya hüsn-zənn budur ki, Ondan başqa heç kəsə ümidin olmasın və günahlarından başqa heç nədən qorxmayasan."
'''''Hədis 9:''''' [[İmam Həsən]] (ə) buyurur: "Günahın cəzasını verməkdə tələsmə, üzr üçün bir yol qoy."
'''''Hədis 76:''''' [[Əli|Həzrət Əli]] (ə) buyurur: "Kim özünü hesaba çəksə, səadətə yetişər."
'''''Hədis 77:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Elmin fəziləti ibadətin fəzilətindən çoxdur."
'''''Hədis 78:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Elmlə olan az əməl faydalı, cəhalətlə olan çox əməl isə faydasızdır."
'''''Hədis 79:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Əgər mənim bildiklərimi bilsəydiniz, az gülüb çox ağlayardınız."
'''''Hədis 80:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Bəndə öz dilini saxlamayınca, imanın həqiqətinə çatmaz."
'''''Hədis 81:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "İnsanı üzünə tərif etmək, onu qətlə yetirmək kimidir."
'''''Hədis 82:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Allah yolunda bir gecə keşik çəkmək, min gecə namaz qılıb, gündüzləri də oruc tutmaqdan üstündür."
'''''Hədis 83:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "[[İslam]]ın zirvəsi Allah yolunda cihaddır ki, yalnız ən üstün müsəlmanlar bu zirvəyə yetişərlər."
'''''Hədis 84:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Günahdan tövbə edən şəxs günah etməmiş kimidir."
'''''Hədis 85:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Günahdan tövbə edildiyi halda, onu təkrarlayan şəxs Allahı məxsərə etmiş kimidir."
'''''Hədis 86:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Dünya sevgisi bütün xətaların başlanğıcıdır."
'''''Hədis 87:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Dünyan üçün elə çalış ki, sanki həmişə yaşayacaqsan. Axirətin üçün elə çalış ki, sanki sabah öləcəksən."
'''''Hədis 88:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "[[Adəm]] övladının xatalarının çoxu dilindədir."
'''''Hədis 89:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Mö'mini şad edən məni şad etmiş, məni şad edən isə Allahı şad etmişdir."
'''''Hədis 90:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Müsəlmana hiylə quran bizdən deyildir."
'''''Hədis 91:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Qonşusu ac ikən özu tox yatan kəs mənə iman gətirməmişdir."
'''''Hədis 92:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Qiyamət günü möminin əməl tərəzisinə xoş xasiyyətdən də üstün olan bir şey qoyulmayacaqdır."
'''''Hədis 93:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Həqiqətən, xoşxasiyyətli şəxs üçün oruc tutub gecəni oyaq qalan adamın savabı vardır."
'''''Hədis 94:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Hər kəs sübh edə, lakin müsəlmanların işinə yarımaya, müsəlman deyildir."
'''''Hədis 95:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Sizlərdən hər biriniz öz (din) qardaşına özünə etdiyi kimi xeyirxaqlıq etməlidir."
'''''Hədis 96:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Qeybətə qulaq asan elə qeybət edən kimidir."
'''''Hədis 97:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Zarafatda həddi gözləməyən şəxs əbləhdir."
'''''Hədis 98:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Öz şəhvətini öldürən (cilovlayan) şəxs ağıllı insandır."
'''''Hədis 99:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Məsləhət edən şəxs xatadan amandan qalar."
'''''Hədis 100:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Allah yolunda döyüşənlər üçün göyün qapıları açılar."
'''''Hədis 101:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Tövbə etmək qəlbləri paklıyır, günahları yuyur".
'''''Hədis 102:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Mömin onunla insafsız rəftar edənlə insafla davranar".
'''''Hədis 103:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Bilərəkdən günah edən şəxs bağışlanmağa layiq deyildir".
'''''Hədis 104:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Zülm və fəsad yolundan çəkinib itaət yolunu tutun ki, axirətdə xoşbəxt olasınız".
'''''Hədis 105:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Allaha həya etmək bir çox günahları aradan aparar".
'''''Hədis 106:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Elmsiz əməl etmək zəlalətdir (yoldan azmaqdır)".
'''''Hədis 107:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Bəndələrin dünyadakı əməlləri, axirətdə gözlərinin qabağında olacaqdır."
'''''Hədis 108:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Təqvalıların nəfsi qane, şəhvətləri ölü, çöhrələri açıq, qəlbləri isə qəmgindir".
'''''Hədis 109:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Dünya bulud kölgəsi və şirin yuxu kimidir."
'''''Hədis 110:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Ağıllı şəxs odur ki, öz nəfsi üzərində qələbə çalsın və axirətini dünyasına dəyişməsin".
'''''Hədis 111:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Kimə bu dörd şey verilsə, ona dünya və axirət xeyri verilmişdir:
* Danışıqda düzlük,
* Əmanəti qaytarmaq,
* Qarnı (haramlardan) gözləmək,
* Xoş xasiyyət."
'''''Hədis 112:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Qəzəbdən çəkin ki, onun başlanğıcı dəlilik, sonu isə peşmançılıqdır".
'''''Hədis 113:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Ağıllı şəxs odur ki, dilini saxlasın".
'''''Hədis 114:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Yalan dünyada rüsvayçılıq, axirətdə isə əzabdır".
'''''Hədis 115:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Allaha itaətə səbr etmək, Onun əzabına səbr etməkdən asandır".
'''''Hədis 116:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Mömin o adamdır ki, sevgisi Allaha görə, nifrəti Allaha görə, alış-verişi də Allaha görədir".
'''''Hədis 117:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Alim cahili tanıyır, çünku özü də əvvəl cahil olmuşdur".
'''''Hədis 118:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Nadan alimi tanımır, çünki özü əvvəl alim olmamışdır".
'''''Hədis 119:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Yaxşı işlər istisna olmaqla bütün işlərdə ifrat etmək pisdir".
'''''Hədis 120:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "İnsan üçün nadanlığın ziyanı, cüzamın onun bədəninə vurduğu ziyandan çoxdur".
'''''Hədis 121:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "O adam mənfəət tapir ki, dünyasını axirətinə sata və əvəzində axirəti ala".
'''''Hədis 122:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Həqiqətən riyakarlığın ən aşağı mərtəbəsi belə, Allaha şirkdir".
'''''Hədis 123:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Heç kim öz Rəbbindən savayı başqasına ümidvar olmamalı və yalnız öz günahlarından qorxmalıdır".
'''''Hədis 124:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Bir kəs ki, özünü töhmət hüzurunda qərar verir, ona bədgüman olanları qınamamalıdır".
'''''Hədis 125:''''' İmam Sadiq (ə) buyurur: "İmanlı bir şəxs heç vaxt öz şəhvətinə məğlub olmaz və qarnı onun rüsvayçılığına səbəb olmaz".
'''''Hədis 126:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Susub həqiqəti gizləməkdə heç bir xeyir yoxdur (pisdir). Necəki nadanlıq üzündən danışmaq yaxşı deyildir".
'''''Hədis 127:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Kişi öz dilinin altında gizlənmişdir".
'''''Hədis 128:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Fürsəti əldən vermək qəm-qüssədir".
'''''Hədis 129:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Ağıl kamillik zirvəsinə çatanda danışıq qısalar".
'''''Hədis 130:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Atanın övlada ədəb və tərbiyədən daha üstün hədiyyəsi ola bilməz".
'''''Hədis 131:''''' Həzrət Məhəmməd (s) Əliyə buyuruğu: "Övladını pis tərbiyə edərək onların üzə qayıtmasına səbəb olan ata-anaya Allah lənət etsin".
'''''Hədis 132:''''' [[İmam Əliyyən Nəqi]] (ə) buyurur: "Özünü bəyənmək insanı elm öyrənməkdən saxlayar".
'''''Hədis 133:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Heç bir kəs əqlinin bir hissəsini vermədən zarafat etmədi".
'''''Hədis 134:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Dini hökümləri bilmədən ticarətlə məşğul olan şəxs sələmə düçar olar".
'''''Hədis 135:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Hər bir insanın rəyinin dəyəri onun təcrübəsi qədərincədir".
'''''Hədis 136:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Ləzzətlərin gedəcəyi və günahların qalacağı yadnızda olsun".
'''''Hədis 137:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Allahın razılığı ata-ananın razılığında, qəzəbi isə onların qəzəbindədir".
'''''Hədis 138:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "[[Günah]] etməmək [[tövbə]] etməkdən daha asandır".
'''''Hədis 139:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Allaha itaətsizlik edənlərə itaət etmək rəva deyildir".
'''''Hədis 140:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Yoxsulluq çox böyük ölümdür".
'''''Hədis 141:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Peyğəmbərlik məqamına daha yaxın olanlar alimlər və (haqq yolda) cihad edənlərdir".
'''''Hədis 142:''''' Həzrət Əli (ə) buyurur: "Səni kədərləndirən pis bir işin səni məğrur edən xeyir işindən Allah yanında daha yaxşıdır".
'''''Hədis 143:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Bir qəbilənin ölümü alimin ölümündən daha asan və dözüləsidir".
'''''Hədis 144:''''' Həzrət Məhəmməd (s) buyurur: "Hər hansı bir məclisdə oturub elmini atırmayan kəs, Allahdan uzaqlığını artırmışdır".
'''''Hədis 145:''''' İmam Riza (ə) buyurur: "İbadət çoxlu [[oruc]] və [[namaz]] yox, yaradılış haqqında (Allahın yaratdıqlarında) düşünməkdir".
'''''Hədis 146:''''' İmam Riza (ə) buyurur: "Süküt hikmət qapılarından olan bir qapıdır".
'''''Hədis 147:''''' İmam Riza (ə) buyurur: "Qohumluq əlaqəsini bir içim su ilə də olsa, möhkəmləndir".
'''''Hədis 148:''''' İmam Riza (ə) buyurur: "Bir-birinizin görüşünə güdin ki, dostluğunuz möhkəmlənsin".
'''''Hədis 149:''''' İmam Riza (ə) buyurur: "Peyğəmbər ailəsinə dostluq ümidi ilə saleh əməli və ibadətdə səy göstərmənizi tərk etməyin".
'''''Hədis 150:''''' İmam Riza (ə) buyurur: "Günahları və möminə əziyyət verməyi tərk etməkdən daha faydalı təqva yoxdur".
== Digər hədislər ==
'''"BİZ İNSANA ATA-ANASI İLƏ GÖZƏL DAVRANMAĞI BUYURDUQ"'''
'''Mərhəmətli, Rəhmli Allahın adı ilə!'''
"Biz insana ata-anası ilə gözəl davranmağı buyurduq." ([[Ənkəbut surəsi|əl-Ənkəbut]], 8.)
عن أبي عمرو الشيباني يقول حدثنا صاحب هذه الدار وأومأ بيده إلى دار عبد الله قال ثم سألت النبي صلى الله عليه وسلم أي العمل أحب إلى الله عز وجل قال الصلاة على وقتها قلت ثم أي قال ثم بر الوالدين قلت ثم أي قال ثم الجهاد في سبيل الله قال حدثني بهن ولو استزدته لزادنى
1 – [[Əbu Amr əş-Şeybani əli]] ilə [[Abdullah ibn Məsudun]] (r.a) evini göstərib dedi: "Bu evin sahibi bizə belə rəvayət etdi:
Mən [[Peyğəmbər]]ə (s.a.s) dedim: "Qüdrətli və əzəmətli Allahın ən çox xoşuna gələn (ən yaxşı əməl) hansı əməldir?" O buyurdu: "Vaxtında qılınan [[namaz]]". Mən dedim: "Sonra hansıdır?" O buyurdu: "Sonra valideynlərin qayğısına qalmaqdır". Mən dedim: "Bəs sonra hansıdır?" O buyurdu: "Sonra Allah yolunda [[cihad]] etməkdir".
(Hədisi rəvayət edən) deyir ki, o mənə bunları söylədi. Əgər soruşsaydım, yenə əlavə edərdi".
عن عبد الله بن عمر قال رضا الرب في رضا الوالد وسخط الرب في سخط الوالد
2 – [[Abdullah ibn Ömər]] (r.a) demişdir:
"Rəbbin razılığı valideynin razılığına görə, qəzəbi də valideynin qəzəbinə görədir!"
'''ANANIN QAYĞISINA QALMAQ'''
عن بهز بن حكيم عن أبيه عن جده قلت يا رسول الله من أبر قال أمك قلت من أبر قال أمك قلت من أبر قال أمك قلت من أبر قال أباك ثم الأقرب فالأقرب"
(3) – [[Bəhz ibn Həkim]] atasından, o da babasından (r.a) rəvayət edir ki, mən [[Peyğəmbər]]dən (s.a.s) soruşdum: "Ey Allahın elçisi! Ən çox kimə qayğı göstərilməlidir?" Dedi: "Anana!" (Yenə) soruşdum: "Ən çox kimə qayğı göstərilməlidir?" Dedi: "Anana!" (Yenə) soruşdum: "Ən çox kimə qayğı göstərilməlidir?" Dedi: "Anana!" (Yenə) soruşdum: "Ən çox kimə qayğı göstərilməlidir?" Dedi: "Atana! Sonra da ən yaxın və ən yaxın olanlara".
عن بن عباس أنه أتاه رجل فقال أنى خطبت امرأة فأبت أن تنكحني وخطبها غيرى فأحبت أن تنكحه فغرت عليها فقتلتها فهل لي من توبة قال أمك حية قال لا قال تب إلى الله عز وجل وتقرب إليه ما استطعت فذهبت فسألت بن عباس لم سألته عن حياة أمه فقال أنى لا أعلم عملا أقرب الى الله عز وجل من بر الوالدة"
(4) – [[İbn Abbas]] (r.a) rəvayət edir ki, bir kişi onun yanına gəlib dedi: "Mən bir qadına elçi göndərdim, o isə mənə ərə gəlməkdən imtina etdi. Lakin başqa birisi ona elçi göndərdi, ona ərə getməyə razılıq verdi. Mən də qısqanclıq üzündən qadını öldürdüm. Hərgah [[tövbə]] etsəm, qəbul olarmı?" İbn Abbas (r.a) soruşdu: "Anan sağdırmı?" O: "Xeyr!"- deyə cavab verdi. İbn Abbas (r.a) dedi: "Qüdrətli və əzəmətli Allaha tövbə et və bacardığın qədər Ona yaxınlaş!"
([[Əta ibn Yəsar]] deyir ki,) mən gedib ibn Abbasdan soruşdum: "Nə üçün ondan anasının sağ olub-olmadığını soruşdun?" O dedi: "Çünki mən qüdrətli və əzəmətli Allahın yanında ana qayğısını çəkməkdən daha yaxın bir əməl bilmirəm".
'''ATANIN QAYĞISINA QALMAQ'''
عن أبى هريرة قال قيل يا رسول الله من أبر قال أمك قال ثم من قال أمك قال ثم من قال أمك قال ثم من قال أباك"
5. [[Əbu Hureyra]] (r.a) rəvayət edir ki, bir nəfər Peyğəmbərdən (s.a.s) soruşdu: "Ey Allahın elçisi! Mən kimə qayğı göstərməliyəm?" O dedi: "[[Ana]]na!" Yenə soruşdular: "Sonra kimə?" O dedi: "Anana!" Bir də soruşdular: "Sonra kimə?" O dedi: "Anana!" (Dördüncü dəfə): "Sonra kimə?"- dedikdə, o: "[[Ata]]na!"- dedi.
عن أبى هريرة أتى رجل نبي الله صلى الله عليه وسلم فقال ما تأمرنى قال بر أمك ثم عاد فقال بر أمك ثم عاد فقال بر أمك ثم عاد الرابعه فقال بر أمك ثم عاد الخامسة فقال بر أباك"
6. Əbu Hureyra (r.a) rəvayət edir ki, bir kişi Allahın peyğəmbərinin (s.a.s) yanına gəlib dedi: "Mənə nə əmr edirsən?" (Peyğəmbər (s.a.s)): "Ananın qayğısına qal!"- dedi. O, (sualını) təkrar etdi. (Peyğəmbər (s.a.s)): "Ananın qayğısına qal!"- dedi. O, (sualını) təkrar etdi. (Peyğəmbər (s.a.s)): "Ananın qayğısına qal!"- dedi. O (dördüncü dəfə sualını) təkrar etdi. O beşinci (dəfə sualını) təkrar etdi. (Peyğəmbər (s.a.s)): "Atanın qayğısına qal!"- dedi.
'''VALİDEYNLƏR ZÜLM ETSƏLƏR BELƏ YENƏ ONLARIN QAYĞISINA QALMAQ'''
عن بن عباس قال ما من مسلم له والدان مسلمان يصبح إليهما محتسبا إلا فتح الله بابين يعنى من الجنة وإن كان واحد فواحد وإن اغضب أحدهما لم يرض الله عنه حتى يرضى عنه قيل وإن ظلماه قال وإن ظلماه"
(7) – İbn Abbas (r.a) dedi: "Savab qazanmaq üçün səhər-səhər müsəlman valideynlərinin hər ikisini sevindirən elə bir müsəlman yoxdur ki, Allah (ona) Cənnətdən iki qapı, – və əgər onlardan biri sağdırsa –, bir qapı açmasın. Əgər onlardan birini qəzəbləndirsə, valideyn ondan razı qalmayınca Allah da ondan razı qalmaz".
Soruşdular: "Valideynlər ona zülm etsələr belə?" O: "Valideynlər ona zülm etsələr belə!"- dedi.
'''VALİDEYNLƏRLƏ MÜLAYİM DANIŞMAQ'''
طيسلة بن مياس قال كنت مع النجدات فاصبت ذنوبا لا أراها الا من الكبائر فذكرت ذلك لابن عمر قال ما هى قلت كذا وكذا قال ليست هذه من الكبائر هن تسع الإشراك بالله وقتل نسمة والفرار من الزحف وقذف المحصنة وأكل الربا وأكل مال اليتيم والحاد في المسجد والذي يستسخر وبكاء الوالدين من العقوق قال لي بن عمر أتفرق من النار وتحب أن تدخل الجنة قلت إى والله قال أحى والدك قلت عندي أمى قال فوالله لو ألنت لها الكلام وأطعمتها الطعام لتدخلن الجنة ما اجتنبت الكبائر"
(8) – [[Teysələ ibn Məyyas]] rəvayət edir ki, "Mən Nəcdatlarla (Nəcdat – hərurilərdən olan Nəcdə ibn Amir əl-Xaricinin havadarlarıdır) həmrəy idim. Bir gün böyük günahlardan hesab etdiyim bir günahı işlətdim, sonra da bunu [[ibn Ömər]]ə (r.a) dedim. İbn Ömər: (r.a): "Nədir onlar?"- deyə soruşdu. Mən dedim: "Filan, filan (işləri görmüşəm)". O dedi: "Bunlar ki, böyük günahlardan deyil. Böyük günahlar doqquzdur; Allaha şərik qoşmaq, adam öldürmək, cihaddan qaçmaq, ismətli qadına böhtan atmaq, sələm yemək, yetimin malını yemək, məsciddə günah işlətmək, (dini) məsxərəyə qoymaq və valideynlərin üzünə ağ olub onları ağlatmaq". (Sonra) ibn Ömər (r.a) mənə dedi: "[[Cəhənnəm]] odundan çəkinib [[Cənnət]]ə girmək istəyirsənmi?" Mən: "Bəli, vallahi ki, (istəyirəm)"- deyə cavab verdim. O soruşdu: "Valideynin sağdırmı?" Dedim ki: "Yalnız anam yanımdadır!" O dedi: "Allaha and olsun ki, əgər onunla mülayim danışsan və ona yemək-içmək versən, böyük günahlardan çəkinsən, mütləq [[Cənnət]]ə girəcəksən."
(9) – [[Urva]] (r.a):
"Onların hər ikisinə rəhm edərək mərhəmət qanadının altına al." ([[İsra surəsi|əl-İsra]], 24.) ayəsini izah edib demişdir: "Onların istədiyinə mane olma!"
'''VALİDEYNLƏRƏ ETDİKLƏRİNİN ƏVƏZİNİ VERMƏK'''
عن أبى هريرة عن النبي صلى الله عليه وسلم قال لا يجزى ولد والده إلا أن يجده مملوكا فيشتريه فيعتقه
(10) – Əbu Hureyra (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.a.s) belə dedi: "Övlad valideynə onun üçün etdiklərinin əvəzini (heç nə ilə) qaytara bilməz. Yalnız onu kölə ikən alıb azad etməsi istisnadır.
- عن أبى بردة أنه شهد بن عمر رجلا يمانيا يطوف بالبيت حمل أمه وراء ظهره يقول إني لها بعيرها المذلل إن أذعرت ركابها لم أذعر ثم قال يا بن عمر أترانى جزيتها قال لا ولا بزفرة واحدة ثم طاف بن عمر فأتى المقام فصلى ركعتين ثم قال يا بن أبى موسى إن كل ركعتين تكفران ما أمامهما"
(11) – Əbu Burdə (r.a) deyir ki, mən ibn Ömərlə (r.a) bir yerdə idim. Yəmənli bir kişi öz anasını kürəyində daşıyaraq Kə'bəni təvaf edir və deyirdi:
Doğrusu, anamın müti dəvəsiyəm,
Dəvə yorulsa da yorulan deyiləm.
Sonra kişi dedi: "Ey ibn Ömər! Bir de görüm, anamın mənə elədiklərinin əvəzini verdimmi?" İbn Ömər (r.a) dedi: "Xeyr! (Bu elədiyin, heç doğuş zamanı olan) bir iniltini belə əvəz etmir".
Bunun ardından ibn Ömər (r.a) təvaf etdi. ([[Kə'bə]]ni təvaf edib bitirən kimi) [[İbrahim]] məqamına gəlib iki rükət namaz qıldı. Sonra da dedi: "Ey [[ibn Əbu Musa]]! Həqiqətən, hər iki [[rükət]] [[namaz]] onlardan öncəki günahları silir".
- أن أبا هريرة كان يستخلفه مروان وكان يكون بذي الحليفة فكانت أمه في بيت وهو في آخر قال فإذا أراد أن يخرج وقف على بابها فقال السلام عليك يا أمتاه! و رحمة الله وبركاته فتقول وعليك السلام يا بني! و رحمة الله وبركاته فيقول رحمك الله كما ربيتنى صغيرا فتقول رحمك الله كما بررتنى كبيرا ثم إذا أراد أن يدخل صنع مثله"
(12) – Mərvan (hərdən) [[Əbu Hureyranı]] (r.a) başçı təyin edərdi. O zaman Əbu Hureyra (r.a), zil-Huleyfədə olarkən, anası bir evdə, özü də başqa bir evdə olardı. Bayıra çıxmaq istəyəndə anasının qapısı önündə durub deyərdi: "Sənə salam olsun, ay ana! Allahın mərhəməti və Onun bərəkəti (sənə yetişsin)" Anası isə deyərdi: "Sənə də salam olsun, ey oğlum! Allahın mərhəməti və Onun bərəkəti (sənə də yetişsin)!" O yenə deyərdi: "Məni körpəliyimdən tərbiyə edib bəslədiyin kimi Allah da sənə rəhm etsin!" Anası isə deyərdi: "Sən mənə qocalığın ən düşkün dövründə qayğı göstərdiyin kimi Allah da sənə rəhm etsin!" Sonra (Əbu Hureyra (r.a) evinə qayıtdıqda bunları eynilə təkrar edərdi.
- عن عبد الله بن عمرو قال جاء رجل إلى النبي صلى الله عليه وسلم يبايعه على الهجرة وترك أبويه يبكيان فقال ارجع إليهما وأضحكهما كما أبكيتهم"
(13) – [[Abdullah ibn Amr]] (r.a) demişdir: "Bir kişi ata-anasını gözüyaşlı qoyub Peyğəmbərin (s.a.s) yanına gəldi ki, [[hicrət]] ([[cihad]]) etmək üçün ona bey'ət (Peyğəmbərin (Ona Allahın salavatı və salamı olsun!) dəvətini qəbul edərək ona tabe və sadiq olma. ) etsin. Peyğəmbər (s.a.s) dedi: "Onların yanına qayıt! Onları necə ağlatmısansa, eləcə də güldür".
- أن أبا مرة مولى أم هانئ بنت أبي طالب أخبره أنه ركب مع أبى هريرة الى أرضه بالعقيق فإذا دخل أرضه صاح بأعلى صوته عليك السلام و رحمة الله وبركاته يا أمتاه تقول وعليك السلام و رحمة الله وبركاته يقول رحمك الله كما ربيتنى صغيرا فتقول يا بنى وأنت فجزاك الله خيرا ورضى عنك كما بررتنى كبيرا"
(14) – [[Ummu Haninin]] (r.a) himayəsində olan [[Əbu Murra]] rəvayət edir ki, mən [[Əbu Hureyra]] (r.a) ilə birgə onun yaşadığı yerə Əqiqə ([[zil-Huleyfəyə]]) gəldim. O, yaşadığı yerə gəlib çatdıqda uca səslə çağırıb dedi: "Sənə salam olsun, ay ana! Allahın mərhəməti və Onun bərəkəti (sənə yetişsin)!" Anası dedi: "Sənə də salam olsun! Allahın mərhəməti və Onun bərəkəti (sənə də yetişsin)!" O dedi: "Məni körpəliyimdən tərbiyə edib bəslədiyin kimi Allah da sənə rəhm etsin!" Anası dedi: "Oğlum! Sən mənə qocalığın ən düşkün çağında qayğı göstərdiyin kimi Allah da səni xeyirlə mükafatlandırsın və səndən razı qalsın!"
'''VALİDEYNLƏRİN ÜZÜNƏ AĞ OLMAQ'''
عن أبى بكرة قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم ألا أنبئكم باكبر الكبائر ثلاثا قالوا بلى يا رسول الله قال الإشراك بالله وعقوق الوالدين وجلس وكان متكئا ألا وقول الزور ما زال يكررها حتى قلت ليته سكت"
(15) – Əbu Bəkrə (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.a.s) üç dəfə dedi: "Sizə günahların ən böyükləri barədə xəbər verimmi?" (Səhabələr): "Əlbəttə, ya Rəsulallah!"- deyə cavab verdilər. O: "(Ən böyük günah) Allaha şərik qoşmaq, valideynlərin üzünə ağ olmaqdır, – (deyib) söykəndiyi yerdən qalxıb oturdu (və) –, yalan söz danışmaqdır"- dedi. O bunu dalbadal o qədər təkrar etdi ki, mən öz-özümə dedim: "Nə olaydı o susaydı".
عن وراد كاتب المغيرة بن شعبة قال كتب معاوية إلى المغيرة اكتب إلى بما سمعت من رسول الله صلى الله عليه وسلم قال وراد فأملى على وكتبت بيدى إني سمعته ينهى عن كثرة السؤال وإضاعة المال وعن قيل وقال"
(16) – Vərrad deyir ki, [[Muaviyə]] (r.a) Muğiraya (r.a) belə bir məktub yazdı: "Mənə Peyğəmbərdən (s.a.s) eşitdiyin hədislərdən (birini) yaz". [[Muğira]] (r.a) mənə diktə etdi, məndə bu əllərimlə yazdım: "Həqiqətən, mən ondan; çox sual verməyi, var-dövləti [[israf]] etməyi və söz gəzdirməyi qadağan etdiyini eşitdim".
'''VALİDEYNLƏRİNƏ LƏNƏT OXUYANA ALLAH LƏNƏT EDƏR'''
عن أبى الطفيل قال ثم سئل على هل خصكم النبي صلى الله عليه وسلم بشيء لم يخص به الناس كافة قال ما خصنا رسول الله صلى الله عليه وسلم بشيء لم يخص به الناس إلا ما في قراب سيفى ثم أخرج صحيفة فإذا فيها مكتوب لعن الله من ذبح لغير الله لعن الله من سرق منار الأرض لعن الله من لعن والديه لعن الله من آوى محدثا"
(17) – [[Əbu Tufeyl]] deyir ki, Əlidən (r.a) soruşdular: "[[Peyğəmbər]] (s.a.s) sizə məxsusi olaraq elə bir şey ayırıb veribdirmi ki, onu başqa insanlara vermiş olmasın?" O dedi: "Peyğəmbər (s.a.s) başqa insanlara deyil, yalnız bizə məxsusi olaraq elə bir şey qoymamışdır. Yalnız qılıncımın qınındakı istisnadır". Sonra o, (qılıncının qınından) bir vərəq çıxartdı. Ora yazılmışdı: "Allahdan başqasına qurban kəsənə Allah lənət eləsin. Yer üzündəki sərhədləri pozana Allah lənət eləsin. Valideynlərinə lənət oxuyana Allah lənət eləsin. Cinayətkara yardım edənə Allah lənət eləsin".
'''GÜNAH İŞLƏRDƏN BAŞQA (HƏR BİR İŞDƏ) VALİDEYNLƏRİN QAYĞISINA QALMAQ'''
عن أبى الدرداء قال أوصانى رسول الله صلى الله عليه وسلم بتسع لا تشرك بالله شيئا وإن قطعت أو حرقت ولا تتركن الصلاة المكتوبة متعمدا ومن تركها متعمدا برئت منه الذمة ولا تشربن الخمر فإنها مفتاح كل شر وأطع والديك وإن أمراك أن تخرج من دنياك فاخرج لهما ولا تنازعن ولاة الأمر وإن رأيت أنك أنت ولا تفرر من الزحف وإن هلكت وفر أصحابك وأنفق من طولك على أهلك ولا ترفع عصاك عن أهلك وأخفهم في الله عز وجل"
18 – [[Əbud-Dərda]] (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.a.s) mənə doqquz şeyi tövsiyə etdi: "Tikə-tikə edilsən, yaxud yandırılsan belə heç nəyi Allaha şərik qoşma. Bilərəkdən vacib namazları tərk etmə. Belə ki, bilərəkdən onu tərk edən kimsə xata-baladan qorunmaz. [[Şərab]] içmə. Çünki o, hər bir şər əmələ açardır. Valideynlərinə itaət et. Əgər sənə [[dünya]] işlərindən əl çəkməyi əmr etsələr, onlara görə (bundan) əl çək. Özünün haqq olduğunu bilsən də ixtiyar sahibləri ilə mübahisə etmə. Həlak olsan da, yoldaşların [[cihad]]dan qaçmış olsa da sən qaçma. Varından öz ailənə xərclə, dəyənəyini onların üzərindən qaldırma və onları qüdrətli və əzəmətli Allahla qorxut".
عن عبد الله بن عمرو قال جاء رجل إلى النبي صلى الله عليه وسلم فقال جئت أبايعك على الهجرة وتركت أبوي يبكيان قال ارجع إليهما فأضحكهما كما أبكيتهما"
19 – [[Abdullah ibn Amr]] (r.a) rəvayət edir ki, bir kişi Peyğəmbərin (s.a.s) yanına gəlib dedi: "Mən ata-anamı gözüyaşlı qoyub gəlmişəm ki, hicrət ([[cihad]]) etmək üçün sənə beyət (Peyğəmbərin (s.a.s) dəvətini qəbul edərək ona tabe və sadiq olma.) edim". Peyğəmbər (s.a.s) dedi: "Ata-ananın yanına qayıt! Onları necə ağlar qoyubsansa, elə də güldür".
عن عبد الله بن عمرو قال جاء رجل إلى النبي صلى الله عليه وسلم يريد الجهاد فقال أحى والدك قال نعم فقال ففيها فجاهد"
20 – Abdullah ibn Amr (r.a) rəvayət edir ki, bir kişi Peyğəmbərin (s.a.s) yanına gəlib cihada getmək istədiyini ona bildirdi. Peyğəmbər (s.a.s) soruşdu: "Valideynlərin sağdırmı?" O: "Bəli!"- deyə cavab verdi. Peyğəmbər (s.a.s) dedi: "Elə isə onlar üçün çalış".
'''VALİDEYNLƏRİ QOCALANADƏK ONLARLA YAŞAYIB, SONRA DA CƏNNƏTƏ DAXİL OLMAYAN KƏS'''
عن أبى هريرة عن النبي صلى الله عليه وسلم قال رغم أنفه رغم أنفه رغم أنفه قالوا يا رسول الله من قال من أدرك والديه عنده الكبر أو أحدهما فدخل النار"
21 – Əbu Hureyra (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.a.s) dedi: "Zəlil oldu, zəlil oldu, zəlil oldu!" ([[Səhabələr]]) dedilər: "Kim, ya [[Rəsulallah]]?" O dedi: "Valideynləri, yaxud ikisindən biri qocalanadək onlarla yaşayıb, sonra da (üzlərinə ağ olub) Cəhənnəmə girən kəs".
'''KİM VALİDEYNLƏRİNİN QAYĞISINA QALSA, ALLAH ONUN ÖMRÜNÜ UZADAR'''
عن معاذ بن جبل قال قال النبي صلى الله عليه وسلم من بر والديه طوبى له زاد الله عز وجل في عمره"
22 – [[Muaz ibn Ənəs]] (r.a) rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s.a.s) dedi: "Kim valideynlərinin qayğısına qalsa, ona xoş güzəran nəsib olar, qüdrətli və əzəmətli Allah onun ömrünü uzadar".
'''MÜŞRİK ATA ÜÇÜN BAĞIŞLANMA DİLƏMƏMƏK'''
23 – [[İbn Abbas]] (r.a) demişdir: "Qüdrətli və əzəmətli Allahın – "Rəbbin yalnız Ona ibadət etməyi və ata-ana ilə yaxşı davranmağı buyurmuşdur. Əgər onların biri və ya hər ikisi sənin yanında qocalıq yaşına dolarsa, onlara: "Uf!" belə demə, üstlərinə qışqırma və onlara xoş söz söylə! Onların hər ikisinə rəhm edərək mərhəmət qanadının altına al və: "Ey Rəbbim! Onlar məni körpəliyimdən tərbiyə edib böyütdükləri kimi, Sən də onlara rəhm et!"- de" ayəsi, ([[İsra surəsi|əl-İsra]], 23-24.)
Bəraə surəsindəki "Müşriklərin [[Cəhənnəm]] sakinləri olduqları onlara (iman gətirənlərə) bəlli olduqdan sonra, qohum olsalar belə, Peyğəmbərə və möminlərə onlar üçün bağışlanma diləmək yaraşmaz." ([[Tövbə surəsi|ət-Tovbə]], 113.) ayəsi ilə ləğv edilmişdir.
== İstinadlar ==
<references/>
== Mənbə ==
* [http://hadisarsivi.com/hadisara/index.php Hadis Arama Motoru] hadisarsivi.com {{tr}}
* Məsumların nurlu kəlamlarından 500 hədis. (Toplayan Əli Həmədani, Tərcümə edən Miqdad) Çap tarixi 2008
== Həmçinin bax ==
[[Kateqoriya:İslam]]
[[Kateqoriya:Hədis elmi]]
{{Link FM|id}}
| 