Vikipediya

Köpəkbalığı: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Legobot (müzakirə | töhfələr)
45.576 redaktə
k Bot: Migrating 94 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q7372 (translate me)
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 32:
 
'''Akulalar''' və ya '''köpəkbalıqları''' ({{lang-la|Selachimorpha}}) — [[Qığırdaqlı balıqlar]]ın dəstəüstü. Bura 8 müasir dəstə, 20 fəsilə və 350-yə yaxın növ daxildir. Bundan başqa dəstəüstünə 4 nəsli kəsilmiş dəstə də daxildir.
 
 
Təxminən 400 milyon ildir ki, köpək balıqları mövcuddurlar. Bədənində sümük əvəzinə qığırdaq olan bu balıqlar suda çox çevik hərəkət edirlər.
 
Hazırda bütün dünyada 350 nov köpək balığı vardır, bunlardan ancaq 8 növü təhlükəlidir. Ən böyük köpək balığı 20 metr uzunluğunda Rhincodon typis, ən kiçiyi isə 20 sm uzunluğunda Etmopterus peryyi-dir. Böyük köpək balıqları böyüklüyünə baxmayaraq mikroskopik canlılarla qidalanırlar.
Köpək balıqlarının çoxalması 3 formada olur:
#Ovipar - balıqlarda olduğu kimi döllənmiş yumurtanı xaricə buraxırlar.
#Vivipar - balalarını bədənində daşıyırlar.
#Ovovivipar - döllənmiş yumurtanı bədəndə gəzdirir, vaxtı tamam olduqda xaricə buraxır.
 
İybilmə və eşitmə köpək balıqlarında güclü inkişaf etmişdir. Onlar qan iyini 3 km-dən hiss edirlər. Ən zəif səsləri duyurlar, gəldiyi yolu təyin edə bilirlər. Hansı ki, insan su altında səsi təyin edir, lakin gəldiyi yolu təyin edə bilmir.
Sətir 52 ⟶ 51:
Köpək balığının bəzi növlərinin çox dərinliklərdə yaşaya bilməsinin sirrini axtaran alimlər bunu onun qara ciyərilə əlaqələndirirlər.
Köpək balığının qara cıyərində squalene deyilən maddə vardır. Bu maddə yağlıdır, oksigeni asanlıqla çəkir və ehtiyac olunan toxumaya ötürülməsini asanlaşdırır. Bununla da immun sistemi güclənir.
==Akulalardakı Xüsusi Sistem==▼
Ağ akulalar ovlarını gözləri ilə izləyərək tuturlar. İsti mərcan qayalıqlarında üzən bu canlılar ovlarını rahatlıqla görürlər. Ancaq soyuq okeanlarda akulaların soyuqdan görmə qabiliyyətlərinin zəifləyəcəyi düşünülür.▼
 
▲==Akulalardakı Xüsusixüsusi Sistemsistem==
Normal şəraitdə soyuq suyun təsirindən kimyəvi proseslər yavaşladığı üçün heyvanın gözlərinin sürətlə hərəkət edən ovunu izləməsi çox çətin olmalıdır. Ancaq akulanın heç vaxt belə problemi olmur. Çünki ağ akulaların gözləri özləri kimi soyuqqanlı deyil. Akulanın bu növündə bədən əzələlərinin istiliyi birbaşa gözlərə ötürülür. Bunun sayəsində, onlar sürətlə hərəkət edən balıqları rahatlıqla tuta bilirlər. (John Downer, Supernature, The Unseen Powers of Animals, Published by BBC Worldwide Mmm., London 1999, s. 146)▼
▲Ağ akulalar ovlarını gözləri ilə izləyərək tuturlar. İsti mərcan qayalıqlarında üzən bu canlılar ovlarını rahatlıqla görürlər. Ancaq soyuq okeanlarda akulaların soyuqdan görmə qabiliyyətlərinin zəifləyəcəyi düşünülür.
 
▲Normal şəraitdə soyuq suyun təsirindən kimyəvi proseslər yavaşladığı üçün heyvanın gözlərinin sürətlə hərəkət edən ovunu izləməsi çox çətin olmalıdır. Ancaq akulanın heç vaxt belə problemi olmur. Çünki ağ akulaların gözləri özləri kimi soyuqqanlı deyil. Akulanın bu növündə bədən əzələlərinin istiliyi birbaşa gözlərə ötürülür. Bunun sayəsində, onlar sürətlə hərəkət edən balıqları rahatlıqla tuta bilirlər. (<ref>John Downer, Supernature, The Unseen Powers of Animals, Published by BBC Worldwide Mmm., London 1999, s. 146)</ref>.
'''Elektrik cərəyanlarına həssas akulalar'''▼
 
▲'''==Elektrik cərəyanlarına həssas akulalar'''==
Bütün canlılar istilikdən başqa elektrik də yayırlar. Quruda yaşayan canlılar bu cərəyanları hiss edə bilmir, çünki hava elektriki keçirmir. Ancaq suyun içində vəziyyət fərqlidir. Elektrik təbii keçirici olan suyun içinə axır. Bu səbəbdən, bu elektriki hiss edən bir canlı çox həssas duyğuya sahib olur. Akulalar da bu üstünlüyə sahib olan canlılardandır. Belə ki, sudakı bütün titrəyişləri, suyun temperaturundakı dəyişikliyi, duzluluq nisbətini və xüsusilə də hərəkət halındakı canlıların gətirib çıxardığı elektrik sahəsindəki kiçik dəyişiklikləri belə hiss edə bilirlər. (<ref>Marie-Sophie Germain, Science et Vie, No: 966, Mart 1998, s. 85-89)</ref>.
 
Akulaların bədənlərində içi jeleyə bənzər maddə ilə dolu çoxlu oyuq mövcuddur. Bu oyuqların əksəriyyəti akulanın başında yerləşir. Lorensini lampaları adlanan bu orqanlar mükəmməl elektrik qəbulediciləridir. Akulalar bu qəbuledicilərdən istifadə edərək ovlarını tapırlar. Bu orqanlar heyvanın başının uc hissəsinə və başın üstündə olan məsamələrə bağlı olub, çox həssas quruluşa malikdir. Belə ki, akulalar bir voltun 20 milyardda biri gücündəki cərəyanları belə hiss edirlər.
 
Bu, böyük bir gücdür. Bunu bir nümunə ilə izah edək: evinizdəki batareyaları düşünün. 1.5 voltluq batareyaların ikisini bir-birindən 3000 kilometr uzağa qoysanız, akulalar bu batareyaların yaydığı cərəyanı hiss edəcəklər. (<ref>John Downer, Supernature, The Unseen Powers of Animals, BBC Worldwide Mmm., London 1999, s. 17).</ref>.
 
Bu məlumatlar akulaların fövqəladə kompleks bədən sistemlərinə sahib olduqlarını göstərir. Akulalardakı sistem və orqanların bir çoxu bir-biri ilə əlaqəlidir. Biri olmadan digəri funksiyalarını yerinə yetirə bilməz. Məsələn, elektrik cərəyanlarını qəbul edən sistemin hissələrindən biri belə olmasa, ya da hər hansı biri funksiyasını yerinə yetirməsə, Lorensini lampaları heç bir işə yaramaz.
Sətir 70 ⟶ 69:
Amerikalı tədqiqatçılar uzun sürən araşdırmalardan sonra belə bir qənaətə gəlib ki, böyük ağ akulalar kimə və nəyə gəldi hücum etmirlər, onlar öz qurbanlarını izləyirlər. Məlum olub ki, bu köpək balıqları müxtəlif ov strategiyalarına məxsusdur, həmçinin öz səhvlərindən nəticə çıxarırlar. Ov zamanı ağ akulaların davranışları peşəkar qatillərin istifadə etdikləri üsullara bənzəyir.
 
Bu dəniz nəhəngləri təqribən 100 metrlikdə olan şikarlarına hücum edirlər. Ov adətən günün qaranlıq vaxtları, həm də ovun yaxınlığında başqa heyvanların yaxud akulaların olmadığı zaman həyata keçirilir.<ref>http://e-kataloq.icando.ws/view_company.php?id=2211</ref>
 
Akulaların yeni xüsusiyyətləri aşkar edilib. Alimlər müəyyən edib ki, qəddar hesab olunan dişi akula əslində heç də deyildiyi kimi qəddar deyilmiş. Aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, akulalar hələ bətnlərində körpələrini daşıyarkən onların qayğılarına qalır.▼
Akulaların yeni xüsusiyyətləri aşkar edilib.
▲Alimlər müəyyən edib ki, qəddar hesab olunan dişi akula əslində heç də deyildiyi kimi qəddar deyilmiş. Aparılan araşdırmalar nəticəsində məlum olub ki, akulalar hələ bətnlərində körpələrini daşıyarkən onların qayğılarına qalır.
 
Qeyd edək ki, akulalar qığırdaqlı balıqlar qrupuna aid edilir. Buna baxmayaraq onların bəzi növləri körpələrini təbii yolla, yəni doğuşla dünyaya gətirir. Ana akula balasını dünyaya gətirdikdən dərhal sonra onu "həyatın ümidinə buraxır".
Sətir 80 ⟶ 78:
Alimlər təzə doğulan akulaların qaraciyərlərinin ölçüsünün bədənlərinin ölçüsündən asılı olaraq təxminən 20 faiz təşkil etdiyini müəyyən edib. Doğulduqdan bir neçə həftə sonra isə qaraciyərin ölçüsü 6 faizə kimi kiçilir.
 
Ən maraqlısı isə budur ki, akulalar dünyaya gələn kimi özlərinə qida tapmaq qabiliyyətinə malik olur. Böyümüş qaraciyər bala akulalara ovçuluq üsullarını mükəmməlləşdirənədək "davam gətirməyə" və acından ölməməyə kömək edir.<ref>[http://www.azecology.az/interesting/florafauna/932-qatil-k246p601k-bal305qlar305.html]</ref>.
 
==Təsnifatı==
Sətir 95 ⟶ 93:
*{{bt-azlat||Cladoselachiformes}} dəstəsi (nəsli kəsilib)
*{{bt-azlat||Eugeneodontida}} dəstəsi (nəsli kəsilib)
 
==Şəkilləri==
<gallery>
Şəkil:Whiteshark-TGoss1.jpg
Sətir 101:
Şəkil:Great white shark and cage diving 2.wmv.OGG
</gallery>
{{Balıq-qaralama}}▼
[[Kateqoriya:Qığırdaqlı balıqlar]]▼
 
==Mənbə İstinadlar ==
<references/>
 
▲[[Kateqoriya:Qığırdaqlı balıqlar]]
 
▲{{Balıq-qaralama}}
 
{{Link GA|en}}
{{Link GA|ru}}
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Köpəkbalığı"