Feodalizm: Redaktələr arasındakı fərq

 

'''Feodalizm''' (lat. ''feudum''- ''[[Len]]'', ''[[İqta]]''- feodal torpaq mülkiyəti)[[Şəkil:Les Très Riches Heures du duc de Berry mars.jpg|thumb|200px|right|Feodalın torpağında işləyən kəndli]]

18 əsrin əvvəllərindən başlayaraq tarixşunaslığ "feodalizm" terminindən geniş istifadə etsə də, bu anlayışı vahid elmi tərifini verə bilməmişdi. Tarixçilər daha çox onun ikinci dərəcəli, başlıca olaraq, siyasi və hüquqi əlamətlərinə görə tərif verirdilər. Bir qrup tarixçi siyasi pərakəndəliyi, dərəbəyliyi, başqaları [[feodal nərdivanı]], üçüncü qrup isə siyasi hakimiyətin torpaq sahibliyi ilə birləşməsini, bəziləri isə şəxsi əlqələrin hökmranlığını və sairəni onun başlıca əlaməti hesab edirdi. Ş. [[Monteskyö]] feodalizmin əsas şərti kimi şərti torpaq mülkiyətini, feodlar sistemini və onun əsasında artan hərbi-len iyerarşisini hesab edirdi.[1] Lakin çağdaş tarix elmi həm də feodalizmin mahiyətini, ikinci dərəcəli, subyektiv, təsadüfi əlamətlərdə deyil, onun obyektiv, mahiyətinə xas olan, və təkrar olunaraq, sistemli səciyə daşıyan əlamətlərinə görə fərləndirirdi. Məhz [[istehsal münasibətləri]] bütövlükdə feodalizm [[içtimai-iqtisadi formasiya]]sı üçün xas olan siyasi və içtimai xüsusiyətləri müəyyən edir. Feodalizm quruluşunu bir tərəfdən quldarlıq, digər tərəfdən isə kapitalizmdən fərqləndirən başqa mühüm xüsusiyət iri torpaq mülkiyətinin bilavasitə istehsalçıların -kəndililərin xırda fərdi təsərrüfatları ilə əlaqədar olması idi. Feodallar öz torpaqlarının çox hissəsini istifadə üçün kəndlilərə paylayırdılar. Kəndlilər feodalizm cəmiyətində çox nadir hallarda becərdikləri torpaqların mülkiyətçisi olurdular. Onlar torpaqları bu və ya digər şərtlə istifadə edirdilər. Kəndlilər bu torpaqlardan bəzən irsən istifadə etmək hüququna malik idilər. Həmin torpaqlarda kəndlilər öz xırda təsərrüfatlarını müstəqil idarə edirdilər.Sinifli cəmiyətlərdə istehsalçıların iqtisadi maraqlandırılması hesabına istismar olunması üsulu ilk dəfə feodalizm ictimai-iqtisadi formasiyasında geniş istifadə olunmağa başlayıb. [[Quldarlıq]]dan fərqli olaraq feodalimzdə istehsalçılar bilavasitə zorla istismar olunmurdular, dolayısı ilə, torpaqdan istifadənin müqabilində müəyyən qədər məhsuldan özlərinə saxlamaq şərti ilə həvəsləndirilirdilər. Bu sinifli cəmiyətdə istehsalçının istismarının təkamülü idi. Feodalizm həm də natural təsərrüfatın və mübadilənin üstünlük təşkil etdiyi formasiyadır. Şəhərlərin yaranması,pul və bazar münasibətlərinin məhz feodalizm dövründə inkişaf etməsi sonrakı kapitalist cəmiyəti üçün zəmin yaratdı.Sonraki [[kapitalizm]] quruluşunda istehsalçının həvəsləndirilməsi, bazar və [[pul münasibətləri]]nin inkişaf etməsi nəticəsində, natural deyil, pul ilə həyata keçirilməyə başladı, yəni onlar muzdlu oldu.

Hər cür istehsal vasitəsindən məhrum olan və əməyin nəticəsində marağı olmağan əntiq quldan fərqli olaraq, feodalimzdəki kəndli öz təsərrüfatının müstəqiul sahibi kimi əməyin məhsuldarlığının artırılmasında maraqlı idi. Feodalimzə keçid zamanı qeyri-iqtisadi məcburiyyət formaları da asanlaşdı: Avropa ölkələrində kəndlilərin hələ erkən Orta Əsrlərdə geniş yayılmış ən ağır şəxsi asılılıq formaları da köləliyə nisbətən xeyli asan idi. Bu zaman kəndlilərin əsas kütləsi şəxsən azad idi. [2]