Maks Veber: Redaktələr arasındakı fərq

Özündən əvvəlki bir çox sələfləri kimi, M.Veber də cəmiyyətin tarixinin başa düşülməsində dinə böyük əhəmiyyət verir. Məsələn, onun fikrincə kapitalizmin Qərb modelinin təzahüründə protestantizm mühüm rol oynamışdır. Veber siyasi, iqtisadi və mədəni sahələrdə lider mövqe qazanmış şəxslərin mənsub olduqları dinə baxdıqda onların əksəriyyətinin protestant olduğunu sezmişdir. Bundan əlavə olaraq, Veber nəyə görə təbii sərvət və işçi qüvvəsi cəhətdən Qərb ölkələrindən də irəlidə olan Hindistan və Çin kimi nəhəng ölkələrin sosial-iqtisadi cəhətdən inkişaf etmədiklərini araşdıranda bir daha din faktorunun bu vəziyyətin yaranmasının başlıca səbəb olduğunu görub. Şərqdə mövcud olan dinlər (hinduizm, konfusizm, İslam) konservativ olduqları və insanları daha çox qeyri-dünyəvi işlərlə (məsəlçün İslam dinində axirət dünyası ilə) məşqul olmağa çağırdığı halda, protestantizm, katolik mənsəbindən fərqli olaraq, insanları daha çox maddi dünyanın işləri ilə məşqul olmaqa, pul qazanmaqa və biznes qurmaqa çağırır, amma eyni zamanda, lüks həyatdan və mənasız yerə vaxt keçirməkdən uzaq durmağa çağırır. O dövrdə populyarlıq qazanmağa başlayan kelvinizm (Con Kelvinin başlatdığı dini hərəkat və idealar) protestant idealara əlavələr edərək o ideaları insanlar arasında daha da məşhurlaşdırır və daha çox insan bu idealara tabe olmağa və həyatını o idealar əsasında formalaşdırır. Con Kelvin iddia edir ki, insanın taleyi insan dünyaya gəlməmişdən qabaq Allah tərəfindən müəyyən olunur. Bunu dəyişdirmək mümkün deyil. Lakin əgər insan Allah tərəfindən seçilmiş bir insan olduğuna əmin olmaq üçün Allahın ona bəxş etdiyi iş və nemətlərdən (ağıl, bacarıq, maddiyyət) maksimum dərəcədə düzgün və səmərəli istifadə etməlidir. Bunu etdiyi halda o insan özünü rahat və Allah tərəfindən digər dünyada mükafatlandırılacağını güman edə bilər. Kelvinizmin bu ideyası insanları əllərindən gəldiyi qədər effektiv və məhsuldar iş görməyə vadar edir. Nəticədə yeni kəşflər ortaya çıxır, böyük biznes və ticarət əlaqələri yaranır. İstehsal vasitələrinin və bizneslərin sahibi olan şəxslər sadə camaatı işlədərək (əksər hallarda xoşagəlməz şəraitdə və aşağı maaşla) məhsuldarlığı artırır. Beləcə cəmiyyət sosial təbəqələrə bölünməyə başlayır və kapitalizmin ilk toxumları səpilir. Təəssüf ki bəzi imkanlı şəxslər əməyindən faydalandığı işçiləri dəhşətli formada istismara, qazandıqları pulları lüks həyata, mənasız yerlərə xərcləməyə başlayırlar. Ümumilikdə, Maks Veberin bu araşdırması din faktorunun necə bir dəyişikliyə səbəb ola biləcəyini bizlərə nümayiş edir. Lakin Veber sonda bunu da qeyd edir ki din faktoru bu dəyişikliklərə tək başına sahib olmur. Kelvinizm və protestantizmlə yanaşı texnologiyanın sürətli inkişafi, urbanizasiya (kənd əhalisinin şəhərə axını və proletariatı formalaşdırmasi), ticarətin güclənməsi və feodalizmin iflası da bu sosial-iqtisadi dəyişiklərdə böyük rol oynayıb.

 

== Bürokratiya ==

Rasional düşüncənin üstünlük təşkil etdiyi dövrdən bəri artıq təşkilatlar və istənilən quruluş bürokratiya qurmağa başladı.