Uşaqlıq yolu (anatomiya): Redaktələr arasındakı fərq

| Ad = AmUşaqlıq (Amcığ)yolu

| İzah =1 — [[YumurtaUşaqlıq boruları|FallopianFallop tubeboruları]];

5 — [[Dilçək (Klitor)]];

7 — [[AmUşaqlıq yolu]];

10 — [[Rəhm Uşaqlıq(anatomiya)|uşaqlıq]];

11 — Am-ınUşaqlıq yolunun arxa tağı ({{lang-la|Fornix vaginae posterior}});

12 — [[RəhmUşaqlıq boynu]];

14 — [[Büzdüm (Anus)]]

| İzah2 = AmUşaqlıq (Amcığ)yolu

| MeshnameMeshName = Vagina

{{tb-azyun|AmUşaqlıq yolu|vagina|colpos}} 8-10 sm uzunluğunda boru şəklində olub uşaqlığı xarici cinsiyyət üzvləri ilə birləşdirir; dölün və azbaşı qanının am-danuşaqlıqdan xaricə çixması və toxumun (spermatazoidin) uşaqlığa daxil olması üçün bir yol təşkil edir. Bunun ön divarı - {{lang-la|paries anterior}} və dal divarı - {{lang-la|paries posterior}} vardır. Bunlar amuşaqlıq yolu boş olan vaxt bir-birinə söykənir və aralarında frontal istiqamətdə durmuş bir yarıq qalır. AmUşaqlıq yolu aşağıya doğru daralaraq amuşaqlıq yolu dəliyi (girəcəyi) - {{lang-la|ostium vaginae (introitus vaginae BNA)}} vasitəsilə amuşaqlıq yolu dəhlizinə açılır; yuxarıda isə rəhmuşaqlıq boynunun amuşaqlıq yolu hissəsini ({{lang-la|portio vaginalis cervicis}}) əhatə edir və nəticədə amuşaqlıq yolu ilə {{lang-la|portio vaginalis}} arasında amuşaqlıq yolu tağı - {{lang-la|fornix vaginae}} adlanan həlqəvi bir yarıq əmələ gəlir. Təcrübə cəhətcə bu tağ dörd qismə bölünür: ön, iki yan və dal tağlar. am-ınUşaqlıq yolunun dal divarı bir tərəfdən ön divardan təxminən 1,5-2 sm uzun olduğu üçün və digər tərəfdən rəhmuşaqlıq boynunu daha da yuxarıdan əhatə etdiyi üçün, dal tağ o birilərindən geniş və dərindir. Burada dal divar düz bağırsaq-rəhmuşaqlıq çalası tərəfdən periton ilə örtülü olur; beləliklə amuşaqlıq yolu boşluğu periton boşluğundan ancaq arxa divar vasitəsilə ayrılmışdır. Bunun təcrübədə artıq əhəmiyyəti vardır, çünki bəzən cərrahi əməliyyat zamanı amuşaqlıq yolu çırıldıqda və ya deşildikdə infeksiya am-danuşaqlıq yolundan periton boşluğuna keçə bilər.

AmUşaqlıq yolu dəliyi Qızlıq və ya bəkarət pərdəsi - {{lang-la|hymen}} vasitəsilə əhatə olunmuşdur. Bu pərdə genez cəhətcə Müller qabarcığının qalığıdır. Adətən qəzləq pərdəsi aypara şəklində olur ({{lang-la|hymen semilunaris}}); bunun nazik sərbəst kənarı amuşaqlıq yolu dəliyini əhatə edir, digər kənarı am-ınuşaqlıq yolunun dal divarına bitişir, belə ki, {{lang-la|ostium vaginae }} 1,5 sm diametrli dairəyə bənzəyir. Cinsiyyət üzvlərinin normal vəziyyətində qızlıq pərdəsi büküşlər əmələ gətirərək amuşaqlıq yolu dəliyini (girəcəyini) örtür. Bəzən amuşaqlıq yolu dəliyi qızlıq pərdəsinin ortasında olur və özü də həlqəyə bənzəyir, bu növ qızlıq pərdəsinə {{lang-la|hymen anularis}} deyilir. Çox vaxt amuşaqlıq yolu dəliyi ortada olmayıb, ekssentrik bir vəziyyət alır; əksərən qızlıq pərdəsinin yuxarı kənarına yaxın olur. Bu halda qızlıq pərdəsi {{lang-la|hymen circularis}} adlanır. Birinci koitusdan sonra qızlıq pərdəsi öz tamlığını itirir və 2-3 parçaya bölünür, onlara qızlıq pərdəsi ətcikləri - {{lang-la|carunculae hymenales}} deyilir. Təkrari koitusdan sonra və ya qadın doğduqdan sonra amuşaqlıq yolu genəlir, büküşlər açılır və qızlıq pərdəsi ətcikləri hamarlaşır. Qızlıq pərdəsininforma cəhətcə bir neçə anomaliyaları mövcuddur. Qızlıq pərdəsinin azad kənarı adətən dairəyə ya ellipsə bənzəyir; bəzən bu kənar dişli ya parçalı olur, nəticədə qızlıq pərdəsi saçağa bənzəyir, buna saçaqlı qızlıq pərdəsi - {{lang-la|hymen fimbriatus}} deyilir. Bu növ qızlıq pərdəsi ədliyyə təbabəti cəhətcə çox əhəmiyyətlidir, çünki səhv olaraq cinsi əlaqə zamanı tamlığını itirmiş qızlıq pərdəsi kimi təsvir edilə bilər. Bəzən qəzləq pərdəsində iki ya bir çox kiçik dəliklərə rast gəlinir; birinci anamaliyaya arakəsməli ya iki pəncərəli (dəlikli) qızlıq pərdəsi - {{lang-la|hymen septus s. bifenstratus}} və ikinci növ anamaliyaya xəlbirəbənzər qızlıq pərdəsi - {{lang-la|hymen cribriformis}} deyilir. Bir dəlikli qızlıq pərdəsində bəzən dəlik o qədər kiçik olur ki, nazik mil belə çətinliklə keçir za həmin dəlik nazik yarıq şəklində olur; belə halda qızlıq pərdəsi ikidodaqlı - {{lang-la|hymen bilabialis}} adlanır. qızlıq pərdəsinin rezistensiyasına gəldikdə burada müəyyən variantlara təsadüf olunur, məsələn, qızlıq pərdəsi çox nazik və ya qalın ola bilər. Qızlıq pərdəsi qalın olduqda cinsi əlaqə çətinliklə olur, belə ki, operativ müdaxilə tələb edir.

== Am(Amcığ)-ınUşaqlıq yolunun divarı ==

Am-ınUşaqlıq yolunun divarı üç qişadan ibarətdir: {{lang-la|tunica mucosa, tunica muscularis, tunica adventita}}. Burada elastiki və əzələ lifləri olduğu üçün amuşaqlıq yolu nəhayət dərəcədə genələ bilir.

{{lang-la|Tunica adventita}} am-ıuuşaqlıq yolunu xaricdən əhatə edərək boş birləşdirici toxumadan təşkil olunmuşdur. Ön tərəfdə sidik kanalı divarı ilə və arxadan düz bağırsaq divarını əhatə etmiş sərt toxuma ilə rabitədədir. Bu qişada artıq dərəcədə elastiki liflər, bir az saya əzələ lifləri, qan damarları və sinirlər vardır.

{{lang-la|Tunica muscularis}} saza əzələ toxumasından təşkil olunmuşdur; burada selikaltı qat olmadığı üçün bilavasitə selikli qişa ilə bitişmişdir. əzələ qişasını təşkil edən liflərin əksəri boylama və azı həlqəvi istiqamətdə gedərək yuxarıda rəhmuşaqlıq aşağıda aralıq

əzələləri ilə birləşir. AmUşaqlıq yolu dəliyi iradi əzələ toxumasından təşkil olunmuş həlqəvi büzücü əzələ ({{lang-la|m. sphincter uretrovaginalis}}) ilə əhatə olunmuşdur. Bu əzələ 4-7 mm enində olub, amuşaqlıq yolu dəliyini əhatə etmək ilə bərabər sidik kanalını da əhatə edir və yan tərəflərdən aralığın dərin kındələn əzələsi ilə və arxa tərəfdən anusu qaldıran əzələ ilə birləşir.

[[Şəkil:Vagina (mucosa).JPG|230px|thumb|left|Am-inUşaqlıq yolunun divarı]]

{{lang-la|Tunica mucosa}} əzələ qişasından qalındır (təxminən qalınlığı 2,5 mm-ə çatır) və özü də çoxqatlı yastı epitel ilə örtülüdür. Selikli qişa külü za çəhrayı rəngdə olur, aybaşı dövründə tündləşir və hamiləlik dövründə göyümtül bir rəng alır; bunun vəziləri yoxdur, ancaq tək-tək limfa düyüncükləri - {{lang-la|noduli limphatici}} təsadüf olunur. Normal halda selikli qişa üzərində həmişə seliyəbənzər bir maye olur, ancaq bu rəhmuşaqlıq boynu vəziləri ifrazatından başqa bir şey deyildir. Uşaqların və qızların am-ınuşaqlıq yolunun ön və dal divarları üzərində bir çox köndələn qırqşlar - {{lang-la|rugae vaginales}} vardır, bunlardan orta xəttə birər sütun - {{lang-la|columnae rugarum anterior et posterior}} əmələ gəlir. Ön sütun dal sütundan qalındır və aşağı yaxınlaşdıqca yüksələrək sidik kanalının xarici dəliyi kənarında {{lang-la|carina urethralis vaginae}} deyilən til (ətcik) əmələ gətirir.

AmUçaqlıq yolu kiçik çanağın aşağı hissəsində mərkəzi bir vəziyyət alıb, arxasında - düz bağırsaq və önündə sidiklik və sidik kanalı yerləşmişdir. Sidiklik ilə amuşaqlıq yolu zəif rabitədədir; burada olan hüceyrəli toxumada venoz kələflər vardır. Sidik kanalı nahiyəsində isə amuşaqlıq yolu onunarxa divarı ilə sərt birləşdirici toxuma (arakəsmə) vasitəsilə möhkəm bitişmişdir. AmUşaqlıq yolu anusu qaldıran əzələ ilə əhatə olunaraq sidik-cinsiyyət diafraqmasını ({{lang-la|diaphragma urogenitale}}) dəlir və burada {{lang-la|lig. transversum perinei (lig. transversum pelvis - BNA)}} deyilkən bağ vasitəsilə qasıq bitişməsinə təsbit olunur. Beləliklə am-ınuşaqlıq yolunun fiksasiyasında sidik-cinsiyyət diafraqması, anusu qaldıran əzələ və onu örtən aralıq fassiyaları iştirak edir. Əgər am-ınuşaqlıq yolunun fiksasiya aparatı zəifləşərsə, nəticədə rəhmuşaqlıq və amuşaqlıq yolu aşağı düşür, buna {{lang-la|prolapsus uteri et Vaginae}} deyilir.

== Am-ınUşaqlıq yolunun yaş xüsusiyyətləri ==

Yeni doğulmuş qızların am-ıuşaqlıq yolu nisbətən uzundur, {{lang-la|rugae vaginales}} artıq dərəcədə inkişaf etmişdir və sıxdır. 10 yaşında həmin qırışlar seyrəkləşir, amuşaqlıq yolu uzununa çox böyüyür və yuxarı hissəsində qırışlar itir. Büluğa çatmış qızlarda ({{lang-la|virgo intacta}}) qırışlar çox yüksək və konsistensiyaları qığırdaq kimi olur, 40 yaşından sonra amuşaqlıq yolu öz elastikliyini itirir.

[[Şəkil:Gray1170 az.png|250px|thumb|left|RəhmUşaqlıq və yumurtalıq arteriyaları]]

AmUşaqlıq yolu arterial qanı [[daxili qalça arteriyası]] sistemindən alır. Bu sistemdən çıxan damarlar - {{lang-la|art. uterina, art. pudenda interna, art. vesicalis infrior et art. rectalis media}} amauşaqlıq yoluna şaxələr ({{lang-la|rami vaginales}}) verir. Bunlar amuşaqlıq yolu divarlarının ətrafında anastomozlaşaraq arxada {{lang-la|art. azygos baginae}} adlanan xüsusi arteriya əmələ gətirirlər.

AmUşaqlıq yolu venaları onun ətrafında kələf ({{lang-la|plexus venosus vaginalis}}) təşkil edir; bu kələf də xarici cinsiyyət və qonşu üzvlərin venoz kələfləri ilə rabitədə olur; qeyd olunan kələflərdən venoz qan eyni adlı venalarla axaraq daxili qalça venasına tökülür.

Am-ınUşaqlıq yolunun limfa damarları onun ətrafında zəngin top təşkil edərək, limfanı yuxarı hissədən daxili qalça limfa düyünlərinə, aşağı hissədən qasıq limfa düyünlərinə və arxa hissədən düz bağırsaq limfa düyünlərinə daşıyır.

AmUşaqlıq yolu {{lang-la|lexus utero vaginalis}} deyilən kələf ilə innervasiya olunur. Bundan başqa burada xüsusi qanqlionlara da təsadüf olunur. Am-ınUşaqlıq yolunun aşağı hissəsi ciniyyət siniri ilə də ({{lang-la|n. pubendus}}) innervasiya olunur.