İqta: Redaktələr arasındakı fərq

9 əsrin ortalarında [[Xəlifə]]nin qərargahı [[Səmərra|Samirrə]]yə bitişik olan ərazilər ''katayi'' kimi, müxtəlif milliyətlərin nümayəndələrinə türklərə, xorasanlılara, məğriblilərə verilirdi. Belə mülkiyətin peşəkar hərbçilər tərəfindən alınması, şübhəsiz, ''iqta'' sisteminin mərkəzi müsəlman torpaqlarında yayılmasına səbəb olurdu, halbu ki, onun köklərini, xüsusi ilə [[İraq]]da, ilk ərəb işğallarından əvvəl də sezmək olar. Əgər əvvəl iqta məhdud müddətə verilirdisə və təltif olunana ''muqta'', yəni özünün xəracı yığması, hüququ verilmirdisə, indi isə doğrudan da tam hüququlu mülkiyətlər yaranırdı, dövlət nümayəndələrinin müdaxiləsindən tamamilə müdafiyə olunmuş. Onlardan ancaq mərkəzi hakimiyətə ödənilirdi. Belə növ iqta 10-cu əsr ərzində [[Xilafət]]in mərkəzi əyalətlərində adi hala çevrildi, sonralar ''muqta'' sinfinin güclənməsi,[[Avropa]] ''[[kommendasiyalar]]ına'' oxşar, güclülərin zəiflərə himayəsi kimi(lakin bu klassik anlamda '''[[feodal nərdivanı]]''' deyildi) '''təlciyə''' və '''himayə''' yarandı. Öz Samirrə ətrafındaki nüvəsindən və [[İraq]] Savadından türklərin iqtası bütün Qərbi İraqa və Qərbi İrana yayıldı, belə ki 11-ci əsrdə artıq buraların emal olunana torpaqlarının böyük hissəsi, mərkəzi hakimiyətdən özgələşdirilən iqtalar təşkil edirdi, hərçənd ki, xüsusi torpaqlar -''[[mülk]]'' də vardı.

 

 

Böyük [[Səlcuqlular]]ın, [[türkmən]] yığma qoşununa əlavə olaraq təşkil etdikləri çoxmillətli nizami ordu, ödəniş problemi yaratdı. Belə böyük coğrafi ərazidə, mərkəzdənqaçmanı təhrik edən çox güclər vardı, buna görə [[Tahirilər]], [[Samanilər]], [[Qəznəlilər dövləti|Qəznəlilər]] və hətta əhəmiyətli dərəcədə [[Buveyhilər sülaləsi|Buveyhilər]] dövründə yayılmış orduya nəğd ödəniş sistemini ''([[rəzakət]]i)'' saxlamaq çətin idi. Buna görə [[Buveyhilər sülaləsi|Buveyhilər]] dövründə, hər İki İraqda mövcud olan iqta sisteminin genişlənməsinə meyl Səlcuqlular dövründə daha da gücləndi. Bir birini tez-tez əvəzləyən və qarışıq olaraq çətinlik törədən müxtəlif ''iqta'' tiplərinin fərqləndirilməsi, bu sahənin Kl. Kaen və A.K.S.Lembton kimi mütəxəsislərinin araşdırma obyekti olmuşdur. Onların fikrinə görə ''iqtanın'' Səlcüq dövründəki təkamülündə, bir neçə istiqaməti seçmək gərəkdir:ilk dövrlərdə inzibati məqsədlərlə icarəyə verilən, '''[[iqta ət-təmlik]]''' dən, hərbi məqsədlərlə əmirlərin və başqa vəzifələrin ödənişi kimi verilən '''[[itqa əl-istiqlal]]''' qədər ''iqtanın'' [[assimilyasiya]]sını. 12 əsrdə süquta uğramaqda olan işləri öz əllərinə alan Səlcüqilər dövründə, hərbi iqtanın ilkin irsi meyli güclənməyə başladı ki, bu əmirlərin maliyə bazasının möhkəmlənməsinə, sonralar isə əyalət [[Atabəylər dövləti|atabəy]]ləri sülalərinin yaranmasına gətirdi. Coğrafi olaraq ''iqta'' o dövrdə qərbdən şərqə, [[Xorasan]]a, və ola bilər sonra, Buveyhilərin dövründə başlanan və Səlcuqlular dövründə davam edən ümumi militarizasiya əsnasında daha da şərqə doğru yayılmağa başladı.