Xristianlıq: Redaktələr arasındakı fərq

{{Din}}

 

Xristianlar inanırlar ki, [[Nazaret]]li olаn İsa "məsh olunmuş ilahi varlıqdır(MƏSİHDİR)", Allahın Kəlamıdır, bəşər olmuş Kəlamdır, Allahdır və bəşəriyyəti xilas edəcək Məsihdir.

[[Bibliya]] və [[İsa|İsanın]] əqidələri ətrafında mərkəzləşdirilmiş, dünyada tərəfdarlarına görə (2007-ci ildə təqribən 2.1 milyard nəfər) birinci dindir<ref>[http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html]</ref>. [[Avropa]]da, hər iki Amerikada, cənubi Afrikada və Okeaniyada üstün inancdır.

 

Demək olar ki, hər xristian məzhəb [[kilsə]] formada təşkil olunur. Xristianlıq [[Üçlü Birlik]]ə, yəni, tək Allahın üç ilahi Şəxsiyyətdə var olmasına inanır.

 

Bu cür gərgin ictimai-siyasi vəziyyətdə, yəhudilər arasında [[İsa peyğəmbər|İsa]] adlı bir adam peyğəmbərlik edərək, bir sıra yeni dini və etik prinsipləri ifadə etmişdir. O, qədim yəhudi dininin bəzi müddəalarına yeni baxışlarla çıxış etmişdir. Rəvayətlərə görə İsa özünü bir Məsih kimi təqdim etmişdi. İsa peyğəmbərin bizim zəmanəmizə gəlib çatmayan, [[İncil]] adlı İlahi Kitab gətirdiyi haqqında rəvayətlər olsa da, əslində bu kitab yalnız şifahi olaraq onun tələbələrinə (həvarilərə) məlum idi. Çünki bugün mövcud olan müxtəlif İncil adlı kitabların İsadan sonra [[yunan dili]]ndə yazıldıqları heç də sirr deyildir. Halbuki İsanın yunan dilində danışa bilməsi haqqında heç bir dəlil yoxdur. İsanın fəaliyyətindən narazı olan yəhudi kahinləri çox çəkmədi ki, İsanı öldürmək fikrinə düşdülər və bu işi həyata keçirmək üçün Roma imperiyasının [[Fələstin]]də olan canişininə müraciət etdilər. Məqsəd isə İsanın [[İsrail]]i xilas edən Məsih olmadığını sübut etmək idi. Belə ki, məğlub olan adam Məsih ola bilməzdi. Məsih yalnız xalqı xilas edən adam olmalı idi. Bu məqsədlərinə nail olmaqdan ötrü isə, onlar az sonra elan etdilər ki, İsanı tutub mühakimə etdikdən sonra çarmıxa çəkərək edam etmişdirlər. Belə bir hadisənin baş verdiyinin, hətta şahidlərinin belə olduqları barədə məlumatlar xristian ənənəsində də öz təsdiqini tapdı. İsanın ardıcılları arasında onun ölümü, və ya qeybə çəkilməsi haqqında vahid fikir yox idi. Daha sonralar İsanı artıq peyğəmbər kimi qəbul etmiş bəzi yəhudilər, öz əqidələrini Roma imperiyasının müxtəlif yerlərində yaymağa başladılar. Belə ki, çoxlu sayda dini dəvətçilər bu işi həyata keçirməyə başladı. Nəticədə isə, dərin mənəvi böhran keçirən Roma imperiyasının müxtəlif sosial təbəqələri arasında yeniləşmiş yəhudi dininə meyillər günü-gündən artmağa başlamışdı. [[Ənənə|Ənənəyə]] görə xristianlığı yaymağa [[həvari|həvarilər]] [[Həvari Pyotr|Pyotr]] və [[Həvari Pavel|Pavel]] başlamışdılar. Roma imperiyasının müxtəlif bölgələrində İsanın ilk ardıcılları yığıncaqlarını keçirirdilər və özləri bütpərəstliyə qarşı etiraz səslərini ucaldırdılar. İsanı onlar Xristos adlandırırdılar. Bu söz isə yəhudilərin “Maşiax” (Məsih) sözünün yunancaya tərcüməsidir. Roma imperiyasında Xristianlıq əvvəlcə qullar, miskinlər arasında yayılırdı. Dözülməz şəraitdə yaşayan bu adamlar Xristianlıqda nicat yolunu tapırdı, bu ideya onlara mənəvi qida verirdi. Lakin sonra Xristianlığı tədricən varlı zümrələrin nümayəndələri də qəbul etməyə başladılar. Məsələ bundadır ki, Roma imperiyasında ənənəvi yayılmış bütpərəst inanclar artıq cəmiyyətdə təsir gücünü itirmişdi. Onlar artıq Roma imperiyasında hökm sürən ədalətsizliyin və istibdadın rəmzinə çevrilmişdi. Buna görə də imperiyada müxtəlif qeyri-ənənəvi dinlər yayılmışdı. Onların arasında Misir tanrıları İzida və Osiris, İran tanrısı Mitranın kultlarını xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Belə ki, bir vaxtlar onlar xristianlıqla ciddi rəqabət aparır, hətta bəzi tədqiqatçılara görə, məsələn mitraizmin bəzi inancları sonralar Xristianlığa daxil olmuşdur. Belə ki, məsələn, ölən və dirilən tanrı ideyası mitraizmin əsaslarınlan biri idi. Lakin sonda Xristianlıq bu rəqabətdən qalib çıxa bildi.

 

 

Qeyd etmək lazımdır ki, Xristianlıqla bütpərəstliyin mübarizəsi təkcə ideoloji mübarizə müstəvisində aparılmırdı. Məsələn, imperatorlardan [[Nero]] (54-68), [[Domitianus]] (81-96), [[Trayan]] (98-117), [[Markus Aurelius]] (161-180), [[Septimi Sever]] (193-211), [[Maksimus]] (235-238), [[Valerian]] (253-260), [[Dialektian]] (284-305) öz hakimiyyətləri zamanı xristianlara qarşı təqiblər və zorakılıqlar həyata keçirməklə yadda qalmışdırlar. Bunun əsas səbəbi isə, xristianların imperatorları Tanrı kimi tanınmamaları idi. Öz növbəsində Xristianlıq da qalib gələndən sonra bütpərəstliyə qarşı hücuma keçdi. Belə ki, bütpərəstlərin məbədləri məhv edilir, kahinləri öldürülür, ədəbiyyatları isə yandırılırdı. Məsələn, [[II Teodosius]]un və [[III Valentinus]]un əmri ilə 448-ci ildə [[Porfiri]]nin məşhur “Xristianların əleyhinə” kitabı tonqallarda yandırılmışdı. 30 il ondan qabaq isə Misirin [[İsgəndəriyyə]] şəhərində [[Hipatiya]] adlı tanınmış riyaziyyatçı alim qadın xristian yepiskopu Kirilin (Cyril) iştirakı ilə təəssübkeş kütlə tərəfindən vəhşicəsinə öldürülmüşdür. Bu hadisələrdən sonra [[Avropa]]da azadfikirlilik qadağan olunmuş və hamı Xristianlığı qəbul etmək məcburiyyətində qalmışdı. <ref>Aydın Əlizadə. Xristianlıq: Tarix və fəlfəsə [http://alizadeh.narod.ru/kitablar/Xristianliq/1.1.html I Fəsil, İlk Xristianlığın qısa tarixi icmalı]</ref>

 

=== Xristianlığın parçalanması ===

 

 

Eyni zamanda, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Xristianlığın ehkamları və inanclarının əsasları da Qərb və Şərq Kilsələrinin mübahisə obyektinə çevrilmişdir. Məlum olduğu kimi, xristianlar Tanrının üç sifətdən ibarət olduğunu iddia edirlər. Bu sifətlərin üçüncüsü olan Müqəddəs Ruh, həyatverici keyfiyyətlərinə malik olan sifətdir. Onun Atadan və ya Oğuldan çıxması haqqında gərgin mübahisələr, Kilsənin əqidə nöqteyi-nəzərindən parçalanmasına gətirib çıxarmışdı. Qərbdə Ambrosius, Hiyeronimus, Avqustinus kimi kilsə ataları, Müqəddəs Ruhun təkcə Atadan deyil, həm də Oğuldan çıxmasını ({{lang-la|filioque}}) iddia edirdilər. [[VII əsr]]də [[İspaniya]]nın [[Toledo]] şəhərində keçirilən Kilsə Məclisində filioque xristian əqidəsinin əsaslarına (simvoluna) daxil edilmişdir. Buna dəlil olaraq İsanın sözləri gətirilirdi:

== Simvolları ==

[[Şəkil:Ichthus.svg|thumb|250px|İxtis (yunanca "balıq"), İsa Xristos yunan inisiallardan gələn erkən xristianlığın simvolu.]]

 

'''2.Balıq'''. Balıq ilk xristian simvollarından biri olmuşdur. O İsanın rəmzi mənasını daşıyırdı. Buna səbəb şəkildə göstərilən yunan hərflərinin abreviaturasıdır (İXTUS). Bu abreviatura yunan dilində "Xilaskar İsa Məsih Tanrının oğludur" sözlərinin birinci hərflərindən yaranmışdır. "İXTUS" sözü isə yunanca balıq deməkdir.Eyni zamanda İsanın ilk ardıcıllarının bir neçəsi balıqçı olmuşdur. Buna görə xristianlar özlərini "insan ruhunu tutanlar" adlandırırdılar.

== Azərbaycanda xristianlıq ==

 

 

Albaniyada xristianlığın yayılmasında bu dövr həvari (sirofil) dövrü adlanır və həvarilərdən Varfolomey və Faddeyin adları ilə bağlıdır. Həvari Faddeyin şagirdlərindən olan Yelisey Yerusəlimin birinci patriarxı Yəqubun xeyir-duası ilə yeni dini təbliğ edə-edə Aqvan diyarına gəlib çıxmış və Kiş adlı yerdə kilsə tikmişdir. Bu kilsə Ermənistandakı birinci xristian kilsəsindən qabaq tikilmişdir.

{{Link FM|mk}}

{{Link FM|vi}}