Qaracadağ: Redaktələr arasındakı fərq

Qaradağ regionu 38°24’-39°27’ şimal en dairəsi və 45°30’-47°30’ şərq uzunluq dairələri arasında yerləşərək, qərbdən şərqə doğru uzanır. Onun şimal sərhədi Araz çayı, qərb sərhədi [[Culfa]]-[[Mərənd]] avtomobil yolu, cənub sərhəddi [[Əhər çayı]], şərq sərhədi isə [[Qarasu çayı]] boyunca keçir. Qaradağ regionu [[Araz çayı]] və qismən də [[Urmiya gölü]] ([[Acıçay]]) hövzəsində yerləşir. Əhər çayı tektonik çökəklikdə yerləşərək, qərbdən şərqə doğru axır və tektonik qırılma boyu inkişaf etmiş dərə vasitəsi ilə Qarasu çayına birləşir. Şərqdən qərbə doğru [[Qaradağ silsiləsi|Qaradağın hündürlüyü]] artır və şimalda [[Kiçik Qafqaz]]a qoşulur. Ümumiyyətlə, Qaradağ regionu dağlıq olub, düzənliklər, əsasən, Əhər çayı hövzəsində 1400 m yüksəklikdə [[Vərziqan]]dan Noduza qədər davam edir. Əhər düzünün qərbində vulkanik süxurlar 450 km2 ərazidə yayılmışdır. [[Tektonik]] mənşəli çökəklikdə formalaşmış Əhər düzünün ərazisi təxminən 2566 km2-dir ki, bunun da 2/3-si əkin üçün yararlıdır. [[Orta illik temperatur]] 10.3°C-dir, aerotermik qradiyenti isə hər 100 metrə 0.55°C təşkil edir. İqlim şəraiti aridliyi ilə səciyyələnir. [[Plüvial dövr]]də Əhər çökəkliyi tamamilə göl olmuş, dörüdüncü dövrdə baş verən vulkanizm nəticəsində burada vulkanik süxurlar geniş yayılmışdır. Qaradağ regionunun hidroqrafik şəbəkəsinin əsasını, qərbdən şərqə doğru, [[İri]], [[Məlik]], [[Hacılar]], [[Kəringan]], [[İlginə]], [[Sötən]], [[Mərzərud]], [[Kəleybər]], [[Selin]], [[Əhər]] və [[Qarasu]] çayları təşkil edir. Yalnız Əhər çayı qərbdən şərqə doğru axır, qalan çaylar, əsasən, cənub-şimal istiqamətlidir. Qaradağın dağlarının hündürlüyü yuxarıda qeyd edildiyi kimi, şərqdən qərbə doğru artır. Şərqdən qərbə doğru əsas zirvələri [[Qız qalası(dağ)]] (2009 m), [[Səhsən baş]] (2845 m), [[Zinqanlu]] (2896 m), [[Qaramut]] (2827 m), [[Qızıl]] (2712 m), [[Zidir]] (3173 m) və [[Kiyaməki]] dağlarıdır (3414 m). Cənubda isə [[Şivər]] (2506 m), [[Qabaq təpə]] (2802 m), [[Seyidlər]] (2661 m), [[Qəsəbə]] (2815 m), [[Dərbənd(dağ)]] zirvələri (3182 m) yerləşir. Qaradağın ən mühüm yaşayış məntəqələri [[Mərənd]] (182 min nəfər), [[Əhər]] (96 min nəfər), [[Kəleybər]] (92 min nəfər) və [[Culfa]] (52 min nəfər) şəhərləridir. Bunlardan əlavə, bir sıra kiçik şəhərlər, o cümlədən, [[Vərziqan]], [[Xarvana]], [[Siyəhrud]], [[Xudafərin]], [[Horand]], [[Abış Əhməd]] inkişaf etmiş mərkəzlər sayılırlar. Əhər düzündən başqa Qaradağda [[Xudafərin]], [[Culfa]] və [[Aslandüz]] [[düzənlik]]ləri də vardır. Şimal yamacların orta meylliliyi 36-38°-dir. Qaradağın ən hündür nöqtəsi Kiyaməki dağıdır (3414 m). Müasir dövrdə Qaradağ regionu geoloji qalxmaya məruz qalır. Buna sübut kimi çay dərələrinin sürətli dib eroziyası nəticəsində dərinləşməsini göstərmək olar. Bu ərazidə sürüşmələr çox geniş yayılmışdır. Onların çoxu Leylabın şərqində və Rangölün cənub yamaclarının kənarlarında yayılmışlar. Regionun iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Burada əkinçilik, bağçılıq və heyvandarlıq inkişaf etmişdir. Bundan əlavə ərazidə geniş yayılmış faydalı qazıntılardan Kəleybər, Əhər və [[Süngün]]də [[nefelin]], [[silikat]], [[alüminium]] [[filiz]]ləri, [[qızıl]] və [[mis]] hasil olunur. Tədqiq olunan ərazinin təbii sərvətlərlə zənginliyi ilə əlaqədar olaraq burada müxtəlif vaxtlarda müəyyən tədqiqat işləri aparılmışdır. '''[[Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir|Emirkəbir]]''' dövründə hərbi məqsədlərlə mədən kəşfiyyatı tədqiqatları aparılmış, 1851-[[1860]]-cı illərdə doktor [[Pakub Edvard Polak]], [[1880]]-[[1910]]-cu illərdə rus Eştal Qaradağın geologiyası üzrə, [[1937]]-ci ildə isə bir rus şirkəti tədqiqatlar aparmışdır. [[Eştal]] ([[1911]]), [[Bune]] ([[1929]]), [[Ontr-Holes]] ([[1934]]), [[Riben]] ([[1935]]), [[Ladam]] ([[1945]]) öz tədqiqatlarında Qaradağın geoloji xüsusiyyətlərini tədqiq etmişlər. Fransanın nüvə enerjisi komitəsinin üzvü Ziklor (1965) Qaradağda anormal [[radioaktiv]]liyin ərazidə [[maqma]]tik və təmas [[metasomatik]] [[süxur]]ların geniş yayılması ilə əlaqədar olduğunu müəyyən etmişdir. Bazin və Hobner ([[1969]]) Qaradağı metallogenik əyalət hesab edib və bu ərazilərdə, xüsusi ilə Qaradağın Şeyvər intruziv massivi regionunda faydalı qazıntıların axtarışı məqsədilə tədqiqatlar aparmışlar.