Rusiyada 1905–1907-ci illər inqilabı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Bot: zh:1905年俄国革命 yaxşı məqalədir; kosmetik dəyişmələr |
|||
Sətir 1:
'''1905-1907-ci illər Rusiya inqilabı''' - XX əsrdə, eyni zamanda Rusiyada, ilk inqilab. Bu inqilabın qarşısında mütləqiyyətin devrilməsi, təhkimçiliyin qalıqlarının ləğv edilməsi dururdu.
== İnqilabın ilkin şərtləri ==
Mülkədar torpaq sahibkarlığı, [[feodalizm|təhkimçiliyin]] qalıqlarının əsası idi. Buna görə aqrar məsələ, rus burjua-demokratik inqilabının mərkəzi məsələsi idi və onun milli xüsusiyətini müəyyən edirdi. Öz obyektiv mahiyətinə görə bu inqilab burjua inqilabı idi. Ancaq hərəkətverici qüvvələri baxımından,o əvvəlki, burjua inqilablarından fərqlənirdi. Bu inqilabın xüsusiyəti daxilində iki sosial ziddiyətin çulğaşmasında idi:
* 1) Ümumdemokratik hərəkat, çar mütləqiyyətinə qarşı, demokratik təsisatlar, təmsilçilik və başqa siyasi hüquqlar uğrunda mübarizə.
* 2)Proletariatla
Rusiyanın əhalisinin əksəriyyəti, təhkimçilik qalıqlarından əziyyət çəkən kəndlilər idi. Yaranmaqda olan kənd burjuaziyası, tamamilə mülkədarların əlində olan hakimiyətdə təmsil olunmurdular. Siyasi hakimiyətlərindən istifadə edən mülkədarlar kənddə [[kapitalizm|burjua münasibətlərin]] yaranmasına ciddi əngəllər törədirdilər.
Rus inqilabının xüsusiyəti həm də ondan ibarət idi ki, onun əsas, aparıcı və istiqamətverici qüvvəsi sənaye proletariatı idi. Rus fəhləsinin aparıcılığı ilk növbədə hakimiyətə təzyiq vasitəsi kimi kütləvi tətillərin keçirilməsində idi.
== İnqilabın başlaması. Qanlı bazar ==
[[Rus-Yapon müharibəsi]] ilə əlaqədar, fəhlələrin vəziyyəti olduqca ağırlaşmışdı. 3 yanvar [[1905]]-ci ildə [[Sankt-Peterburq]]un Putilov zavodunun fəhlələri tətil keçirdilər. Fəhlələr 8- saatlıq iş vaxtı, minimum əməkhaqqı və əlavə iş saatlarının ləğv edilməsini tələb edirdilər. Putilov zavodunun tətilini başqa zavod və fabriklar da dəstəklədi. Yanvarın 8-də Peterburqda artıx 150 min fəhlə tətil edirdi.
"Sankt-Peterburqun fabrik-zavod fəhlələrinin yığıncağı" təşkilatının başçısı, gizli polisinin casusu [[Qapon]], fəhlələrin çara müsbət münasibətindən istifadə edərək, [[ermitaj|Qış
Peterburq 8 döyüş sahəsinə bölünmüşdü. Paytaxt qarnizonu [[Pskov]] və [[Revel]]dən çağırılan qoşunlarla gücləndirilmişdi.
Yanvarın 9-da fəhlələr öz ailələri ilə birlikdə, əllərində İsa Məsihin sürətləri və çarın portretləri ilə, Peterburqun kənarlarından Qış sarayına doğru yürüşə başladılar. Lakin Qış sarayının ətrafında polisin və qoşunların sıx səfləri ilə qarşılaşdılar. Peterburqski tərəfdə, Narva darvazaları qarşısında və Qış sarayı meydanında qoşunlar fəhlə kütlələrinə tüfənglərdə yaylıma atəşi açdılar. Bundan sonra fəhlələrə süvarilər hucum etdi, və onları tapdalamağa və doğramağa başladı. Müxtəlif mənbələrə görə 200 nəfərdən - 1200 nəfər qədər(rəsmi 88 nəfər) adam öldürüldü, 800-5000 nəfər yaralandı. [[II Nikolay]] yanvarın 19-da fəhlə nümayəndələrini qəbul etməyə razı oldu. Lakin artıq ölkəni tətil dalğası bürümüşdü. Ancaq yanvarda fabrika inspeksiyasının məruzəsinə əsasən 440 min fəhlə tətil edirdi. Tətildə ən fəal metallurqlar iştirak edirdi.
== [[Potyomkin zirehli gəmisində üsyan]] ==
[[Beynəlxalq əmək günü|Mayın 1-də]] [[İvanovo-Voznesensk]]də, 12-də [[İvanovo-Frankovsk]]da tətilllər başladı. Həmin vaxt [[Baltikyanı]], [[Belarus]]u, [[Ukrayna]]nı, [[Volqaboyu]]nu, Mərkəzi bürüyən, kənd üsyanları başladı. [[1905]]-ci il yayda ''Ümumrusiya kəndli ittifaqı'' yaranır. İttifaqın qurultayında torpağın xalqın istifadəsinə verilməsi tələbi irəli sürüldü. Orduda və donanmada üsyan halları çoxaldı. ''"Knyaz Potömkin Tavriçeski"'' zirehdaşıyan gəmisində üsyan baş verdi. 14 iyun 1905-ci ildə, zirehdaşıyan gəmini ələ keçirən matroslar, həmin vax üsyan baş verən, [[Odessa]]ya gətirdilər. Lakin matroslar yerə enib fəhlələrə dəstək olmaqdan çəkindilər. Gəmi Rumıniyaya yollandı və orada hökumətə təslim oldu.
== 17 oktyabr Manifesti ==
İnqilabın genişlənməsi, və müxalifətin fəallaşması çar hökumətini bəzi güzəştlərə getməyə məcbur etdi. Nikolayın sərəncamı ilə daxili işlər naziri Bulıqina Dövlət dumasının çağırılması lahiyəsini hazırlamaq tapşırıldı. 6 avqust 1905-ci ildə Dumanın çağırılması barədə fərman imzalandı. Lakin bu Dumanın səlahiyətlərinin məhdudluğu, nə onun seçki qaydası inqilabi qüvvələri razı salmadı. Seçkilər üç kuriyaya(mülkədarlar, şəhərlilər, kəndlilər) görə keçirilməli idi, fəhlələr, ziyalılar və xırda burjuaziya seçki hüququ almadı. ''"Bulıqin dumasına"'', boykot olunması səbəbi ilə, seçkilər baş tutmadı. 1905-ci ilin oktyabr-noyabr aylarında, [[Xarkov]], [[Kiyev]], [[Varşava]], [[Kronştad]] və bəzi başqa yerlərdə,
== Moskva üsyanı ==
{{Əsas|1905-ci il dekabr Moskva üsyanı}}
== Mənbə ==
* Е.Д. Черменский. История СССР Период Империализма. Москва "Просвещение" 1974 səh. 111-150
[[Kateqoriya:İnqilablar]]
[[Kateqoriya:Rusiya tarixi]]
{{Link GA|zh}}
|