Patrona Xəlil üsyanı: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 8:
Tarixçilər Mehmed Raşid Əfəndi və İsmayıl Asim Əfəndi , narazılıqların qorxunc bir qiyama çevrilməsini , xalqın iqtisadi çətinliyinə və yüksək infilyasasına baxmayaraq gecəli gündüzlü ziyafətlərin , çılğın əyləncələrinin , səfərə çıxmaq istəməyən sultanla sədrəzəmin Davutpaşa Sarayı bağçalarına gedib bülbül dinləmələrinin baş rolu olduğunu yazırlar.
==Qiyamın idarəsi və inkişafı==
Xalq üsyanının başçısı Horpeşteli Alban Xəlil , leventlik və Rumelidə yeniçərilik etmişdi və yaxın həmyerliləri arasında "Patron" ( Koramiral ) ləqəbiylə tanınmışdı. İstanbulda bir ara hamam tellaklığı və ya esnaflık etdiyi da deyilir. İstanbul Meyxanələrin olduğu , davamlı spirtli içki içdiyi və qiyam yoldaşlarını da bu meyxananın tanıdığı bilinməkdədir. Patron Xəlilin özünü qiyama başçılıq etməyə sövq edənlər təlqinləri ilə 1730-cu yazında bir qiyamçı heyət yığmış və ilk qiyam planlaşdırma konfransı 25 Sentyabr 1730-cu ildə Mövlud Alayı günü keçirilmişdir. Bu qrupda başçı Patron Xəlil, köməkçiləri Müslüm Beşə və Əmr Əli və kolbaşı kurmayları olaraq Ali Usta , Karayılan , Çinar Əhməd , Odunçu Əhməd , Dərviş Məmməd , Ərzurumlu Məhməd , Kiçik Müslüm, Qutucuq Xəlil adlarında daha çox güclü olan adları çıxmış xalq adamları var idi. Üsyançılar 28 Sentyabr Cümə axşamı günü bayraq açıb şəriət üçün hər kəsi bayraq altına gəlməsini istədiklərini qışqıraraq üç qoldan şəhərdə girişə keçdilər. Kapalıçarşı'ya Bəyazid Məscidinin Kaşıkçılar qapısı tərəfindən ggiişə keçərək qiyamı rəsmi olaraq başltmışdılar. Bazara girib tacirlərə zorla dükanlarını bağlatdıraraq və bazar girişlərini tutub kimsənin alış-veriş üçün girməməsini təmin etmişdilər. Əsas yol hədəf Ətmeydanı oldu və Patron Xəlil və tərəfdarları bu meydanı mərkəz seçdilər. Bir qrup da Üsküdara keçib orada təxribat törətməyə başlamışdılar. Əsayişi təmin etməsi lazım olan Yeniçəri ağası Həsən Paşa bu qarışıqlığa əvvəl müdaxilə edən kimi göründü isə də sıxlıq böyüdükcə qorxub , xilas olma çarəsini qaçıb gizlənməkdə bildi.
Sultan və sədrəzəmm Damad İbrahim Paşa Üsküdarda idilər. İstanbul Baş məmuru qarşıya keçib hadisələr haqqında məlumatlar verirdi. Qarşılıq olaraq edəcəkləri kararlaştırmak üçün dövlət adamları və yüksək üləma Üsküdara çağırıldı və Bayraqi Şərif Topqapı Sarayında çıxarılıb gətirildi. O gecə Sultan , Sədrəzəm və dövlət ərkanı İstanbula keçib Topqapı Sarayına yerləşdilər. Lakin o axşam Yeniçərilər və Acemoğlanları da qazan qaldırıb , şəriət üçün gedişə keçən və gecəni küçələrdə keçirən xalqa qatıldılar. 29 Sentyabr günü qiyamçılar İstanbulun idarəsini əllərinə almışdılar. Patron Xəlil köməkçilərinə əmrlər verib yağmalar və basqınlar təşkil edib üsyana qatılmayan və ya üsyançıların uyğun görmədikləri kəslərin öldürülmələrinə başlatdırdı. Bu axtarılan və itkin qarışan kəslər arasında dövrün məşhur şairi Nedim də var idi. Beləcə Patron bir terror havası yaratmağı və özünə müxalif edəcəyim gözdağı verib müxalifəti önləməyi bacardı. Ətmeydanında olan elebaşıları heyəti qərargahına Müdərrisi gətirib istəklərini fətvalar şəklinə çevirib guya hökumət qazandılar. "Şəriət istəyirik" şüarlarıyla küçələrə tökülmüş əcaib xalq psixologiyası içində olan xalq güruhuna , Tomruk və zindan məhkumlarının salınması ilə qatılanlar və İstanbulun bütün ayaktakımı liderlik etməyə başladı.
Bu hadisələrə görə Saraydan göndərilən bir vasitəçi ilə Sultan III Əhməd üsyançıların nə istədiklərini öyrənmək istədi. Patron Xəlilin, Sədrəzəm Damat İbrahim Paşa ilə birlikdə 37 adamın kəllələrinin kəsilməsini istədiyi bildirildi. Sultan vəziyyətə əl qoymaq üçün Bayraqi Şərifin açılmasını və müsəlmanların bu bayraq altına çağrılmasını əmr etdi. Bu əmrə uyuyan çox az sayda adam Patron Xəlilin adamları tərəfindən dərhal dağıdıldı. Yeni Kapitanı Dərya olaraq təyin olunmuş Abdi Paşa, Patrona Xəlil ilə şəxsi bir görüş keçirdib sülh yolları araşdırdı, amma müvəffəqiyyət qazana bilmədi.
== İstinadlar ==
| |||