17:33, 8 mart 2013 tarixindəki versiya redaktə Legobot (müzakirə \| töhfələr) 45.576 redaktə k Bot: Migrating 10 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q625879 (translate me) ← Əvvəlki redaktə		21:36, 13 yanvar 2014 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Sortilegus (müzakirə \| töhfələr) Bürokratlar, İnzibatçılar 272.569 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 1: '''Arran''' (Aran) - antik dövr və orta əsrlərdə [[Kür]] və [[Araz]] çaylarının qovuşduğu yerdə, [[Qarabağ]] (dağlıq hissəsi də daxil olmaqla), Mil düzü və Muğan düzünün bir hissəsini əhatə etmiş, [[İslam]]dan əvvəlki dövrdə təqribən indiki [[Azərbaycan Respublikası]]nın yerləşdiyi tarixi-coğrafi məkan. Arran sözünə həm alban, həm fars, həm də ərəb mənbələrində rast gəlmək mümkündür. Müasir günümüzdə də Aran adlanan ərazi Azərbaycan Respublikasının bir hissəsidir. Buraya antik dövrdə olduğu kimi Mil və Muğan düzləri daxildir ([[Beyləqan rayonu\|Beyləqan]], [[İmişli rayonu\|İmişli]], [[Saatlı rayonu\|Saatlı]], [[Sabirabad rayonu\|Sabirabad]] rayonları) == Arran adının mənşəyi haqqında == Bəzi rəvayət və qədim tarixi mənbələr (Musa Kalankatlı) Arran sözünün [[Qafqaz Albaniyası]]nın banisin adından götürüldüyü qeyd edilir. Bəzi rəvayətlərə görə bu şəxs [[Nuh]] peyğəmbərin oğlu Yafət olmuşdur.▼ Arrandan keçən [[Araz]] çayı hələ qədim zamanlardan antik dövr coğrafiyaçılarına bəlli olmuş və qədim yunan coğrafiyaçıları [[Araz]] çayını Arakses kimi xatırlamışlar. Bundan əlavə bəzi tətqiqatçıların fikrincə Arran [[Zərdüştlük]] dinin ilkin təşəkkül tapdığı yerdir və bir qayda olaraq [[Avesta]]da (Bundahiş 29:12) xatırlanan "İlk Torpaq" (Airyana Vaego) adlı yerin mümkün məkanı kimi məhz Arran göstərilir.▼ ▲Bəzi rəvayət və qədim tarixi mənbələr (Musa Kalankatlı) Arran sözünün [[Qafqaz Albaniyası]]nın banisin adından götürüldüyü qeyd edilir. Bəzi rəvayətlərə görə bu şəxs [[Nuh]] peyğəmbərin oğlu Yafət olmuşdur. ▲Arrandan keçən [[Araz]] çayı hələ qədim zamanlardan antik dövr coğrafiyaçılarına bəlli olmuş və qədim yunan coğrafiyaçıları [[Araz]] çayını Arakses kimi xatırlamışlar. Bundan əlavə bəzi tətqiqatçıların fikrincə Arran [[Zərdüştlük]] dinin ilkin təşəkkül tapdığı yerdir və bir qayda olaraq [[Avesta]]da (Bundahiş 29:12) xatırlanan "İlk Torpaq" (Airyana Vaego) adlı yerin mümkün məkanı kimi məhz Arran göstərilir. İngilis tarixçi və şərqşünası Cliford Bosvörz Arran əhalisini yunanların alban, gürcülərin isə Rani adlandırmasını, sonralar isə ərəblər tərəfindən əl-Rən və ya ər-Rən kimi işlədilməsini qeyd edirdi. == Sərhədləri == Əl-[[Müqəddəsi]] Arran haqqında bu məlumatı verir:▼ ▲Əl-[[Müqəddəsi]] Arran haqqında bu məlumatı verir: {{sitatın əvvəli}}''"Arrana gəldikdə bu ərazi bütün [[Azərbaycan]] vilayətinin üçdə birini təşkil edir və dəniz ilə [[Araz]] çayı arasında bir yarım Cəzirəyə bənzəyir. Malik ([[Kür]]) çayı isə vilayəti uzununa iki yerə bölür. Onun paytaxtı [[Bərdə]], şəhərləri isə bunlardır: [[Beyləqan]], [[Şəmkir]], ~~[[Gəncə\|~~Cənzə]], [[Baric]], [[Şamaxı]], [[Şirvan]], [[Bakı]], [[Şabran]], ~~[[Dərbənd\|~~Bab ül-Əbvab]], [[Lahican]], [[Qəbələ]], [[Şəki]], [[Malazkerd]] və [[Tebla]]."''{{sitatın sonu\|mənbə=Əl-Müqəddəsi, səh. 374}} [[İbn Havqəl]] yazır: Sətir 23 ⟶ 21: [[İstəxri]] yazır: {{sitatın əvvəli}}''"Arranın sərhədləri ~~[[Dərbənd\|~~Bab ül-Əbvabdan]] ~~[[Tiflis]]ədək~~Tiflisədək və [[Araz]] çayı yaxınlığında Həciran ([[Naxçıvan]]) adı ilə məşhur olan yerədək uzanır. Arranda [[Bərdə]] və Bab ül-Əbvabdan böyük şəhər yoxdur"''{{sitatın sonu\|mənbə=Əl-İstəxri, səh. 181}} [[Yaqut Həməvi]] yazır: {{sitatın əvvəli}}''"~~[[Azərbaycan]]la~~Azərbaycanla Arran arasında [[Araz]] adlı çay axır. Bu çayın qərbində və şimalında olan yerlər Arrana aiddir"''{{sitatın sonu\|mənbə=Əl-Yaqut, I, səh. 183}} Naməlum müəllifə məxsus Cami əd-düvəl əsərində yazılır: {{sitatın əvvəli}}''"Arrana gəldikdə, bu məşhur ölkədir [ki], cənubdan ~~[[Azərbaycan]]la~~Azərbaycanla, qərbdən ~~[[Ermənistan]]la~~Ermənistanla, şərqdən və cənubdan Azərbaycanla, şimaldan isə [[Qafqaz dağları\|Kəbk dağları]] ilə sərhəddir. Onun əsas şəhərləri bunlardır: Naşava şəhəri, buna [[Naxçıvan]] da deyilir, beşinci iqlimindədir (onun) uzunluq dairəsi 780, en dairəsi 420-dir; ~~[[Dərbənd\|~~Bab ül-Əbvab]], [[Gəncə]], [[Şəmkir]], [[Beyləqan]] və [[Sərir]] [[Allan]]"'' {{sitatın sonu\|mənbə=V.Minorsky - Studies in Caucasian History, p.170(19).}} [[Mirzə Camal Cavanşir]] bildirir: {{sitatın əvvəli}}''"[[Qarabağ]] ~~vilayətivilayəti~~vilayəti Arran ölkəsinin bir hissəsidir: bu ölkəyə [[Kür]] və [[Araz]] çayları arasında olan vilayət və torpaqlar və bu torpaqlardakı [[Gəncə]], [[Naxçıvan]], [[Ordubad]], [[Bərdə]] və [[Beyləqan]] şəhərləri daxil idi"'' {{sitatın sonu\|mənbə=Mirzə Camal Cavanşir - Qarabağ tarixi, səh. 11}} Arranın tərkibinə [[Artsak]], [[Şəki (Zəngəzur)\|Şəki]] vilayəti daxil idi. XIII əsrdə müəllifi bilinməyən "Əcayib-əl-Dünya" adlı orta əsrlər səlnaməsində Arran vilayətinin 30 fərsax (200 km) en və 40 fərsax (270 km) uzunluğu əhatə edən bir ərazini tutduğu qeyd olunur. [[Kür]] çayının [[Araz]] çayına qədərki sağ sahili bütövlükdə Arrana aid edilir (çayın sol sahili isə [[Şirvan]] adı ilə tanınmışdır). Ərazinin sərhədləri tarix boyu dəyişmiş, bə`zən müasir Azərbaycan Respublikasının ərazisini əhatə etmiş, bəzən isə kəskin kiçilmişdir. Orta əsr ərəb tarixiçi, səyyah və coğrafiyaçıları Arran və onun bəzi böyük şəhərləri, [[Bərdə]], [[Beyləqan]], [[Gəncə]] və digərləri haqqında ümumi məlumat vermişdirlər. ~~Hal-hazırda~~Hazırda isə Mil və Muğan düzlərinin əraziləri ( Beyləqan, İmişli, Saatlı və Sabirabad rayonları) Aran adı altında Azərbaycan Respublikası ərazisində yerləşir. ==Qısa tarixi==▼ ▲== Qısa tarixi == [[İran]]ın işğalından sonra, ərəblər Qafqaz Albaniyasına doğru hərəkət edirlər və VIII əsrdə [[Albaniya]] (Arran daxil omaqla) ərəblərin nəzarəti altına keçir. Ərəblərin gəlişinə qədər isə Albaniya müxtəlif dövrlərdə [[Sasanilər]] hakimiyyətinə tabe olmuş [[Mehranilər]] sülaləsi tərəfindən idarə olunurdu. Azərbaycana [[İslam]]*ın gəlişindən sonra Arran müxtəlif dövrlərdə [[Rəvvadilər]], [[Sacilər]], [[Səlarilər]], [[Şəddadilər]], [[Şirvanşahlar]] sülalələri tərəfindən idarə olunur. Arran ölkəsinin orta əsrlərin ilkin dövrlərində ən mühüm şəhəri [[Bərdə]] olmuşdur. [[Bərdə]] X əsrdə özünün ən gözəl çağlarını yaşayır. Bu dövrdə şəhər sikkə pul kəsmə mərkəzi kimi vacib bir əhəmiyyət daşıyırdı. Lakin rusların və digər şimal tayfalarının şəhərə aramsız və dağıdıcı basqınları şəhərin süqutu ilə nəticələnir. Sətir 60 ⟶ 56: XI əsrdən e`tibaren Arran Şərqin iqtisadi-strateji əhəmiyyətli şəhəri qüdrətini itirməyə başlayır və nəticədə Arran adı tarixi mənbələrdə daha nadir hallarda işlənilməyə başlanır. XIII əsrə qədər Arran [[Səlcuqilər]] İmperiyasının, [[Azərbaycan]]-[[Eldənizlər]] dövlətinin, daha sonra isə Hülaki imperiyasının nəzarətinə keçir. Bir qədər sonra ərazi [[Çobanlılar sülaləsi\|Çobanilər]], [[Cəlayırlar sülaləsi\|Cəlarilər]], [[Teymurlular sülaləsi\|Teymurilər]]in tabeliyində olur və daha sonra isə Azərbaycan [[Səfəvilər]] dövlətinin nəzarətinə keçir. == ~~Mənbələr~~İstinadlar == <references/> [[Kateqoriya:Azərbaycan tarixi]]

Arran: Redaktələr arasındakı fərq