Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
kRedaktənin izahı yoxdur |
kRedaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 23:
== Həyatı ==
O adlı-sanlı nəsildən deyildi. Atası, Kərbəlayı Mahmud Qurban
1829-cu ildə Rusiyaya göndərilən diplomatik missiyada iştirak etmişdi.
Mirzə Tağı xan Təbrizdə hərbi-siyasi fəaliyyəti illərində (1829-1848) dəqiq elmlərə aid tərcümə və nəşrə təşəbbüs göstərmişdir. Mirzə Tağı baş nazir olduğu illərdə yeni elmlərə aid müxtəlif kitabların çap olunub, yayılmasına böyük rəğbət göstərmiş, bir çox kitablar onun fərmanı ilə yazılıb çap edilmişdi.
1848-ci ildə vəliəhd Nasirəddin mirzənin şah taxtına oturmasından sonra Təbrizdən özü ilə gətirdiyi vəzir Mirzə Tağı Xanı (Əmir Kəbiri) sədr-əzəm təyin etməsindən sonra da islahatlara cəhd oldu. Əmir Kəbir şahın dəsdəyi ilə mərkəzi hökumətin hakimiyyətini gücləndirmək, dövlət aparatını və ordunu yenidən qurmaq istiqamətində islahatlara başladı. Bununla yanaşı maliyyə sisteminin gücləndirilməsi, sabit vergi normalarının qoyulması və vergi yığımını qaydaya salmaq, sənaye və ticarətin inkişafına yardım etmək və s. sahələrdə islahatlar nəzərdə tutulurdu.<ref>[[Firudin Adəmiyyət]], Əmire-Kəbir və İran, Tehran, 1969.</ref>
Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir 1849-cu ildən 1851-ci ilədək İranın Xarici İşlər vəziri olmuşdu.
İranda ilk rəsmi qəzet Mirzə Tağı xanın təşəbüsü və Nəsrəddin şahın «İran xalqının mədəniyyətinin inkişafı, daxili və xarici xəbərlərdən məlumatlandırılmasına» göstərdiyi sayğı sayəsində 1851-ci ildə işıq üzü görmüşdür. Cənubi Azərbaycanda teleqrafın təsis olunması da həmin ilə təsadüf edir. Dövlət siyasətini təbliğ edən bu qəzet «Ruznameyi-Vaqeyi-İttifaqiyyə» adlanırdı və oradakı siyasi məqalələri Mirzə Tağı Əmir Kəbir hazırlayırdı. Qəzetin redaktoru isə Xoylu Mirzə Cabbar Təzkirəçi idi.
Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir 1851-ci ildə Tehranda Darülfünun təsis etmişdi.
== Fəaliyyəti ==
{{Əsas|Əmir Kəbirin islahatları}}
▲O adlı-sanlı nəsildən deyildi. Atası, Mahmud Qurban Kərbəlayi, İraq Əcəmin hakimi İsa Fərəhaninin ailəsinin aşbazı, İsa Fərəhaninin vəli-əhd [[Abbas mirzə]]nin yanında ''qayem-məqam''(prokuror)vəzifəsinə təyin olunması ilə əlaqədar Təbrizə köçür. Sonralar Mahmud Qurban Fərəhaninin evində inzibatçı olur. Məhəmməd Tağının doğum tarixi naməlumdur. Onun 1795-1800-cü illər arasında doğulduğu ehtimal edilir, bəzi tətqiqatçılar isə, məsələn A. Bağban bir şeirin mətnini deşifrə edərək bu tarixi 1807/08-ci il hesab edir.Məhəmməd Tağı qayem-məqamın uşaqları ilə birlikdə təbiyə alırdı. Uşaqlıqdan Abbas Mirzənin və Fərəhani kimi, dövlətin istənilən məsələsini ən yuxarı səviyədə müzakirə edən adamların evində böyüməsi, onun savadına və siyasi səriştəsinə çox böyük təsir etmişdir. Çox guman ki Məhəmməd Tağı, [[Xosrov mirzə Qovanlı-Qacar|Xosrov-Mirzə]]nin Peterburqa, [[Aleksandr Qriboyedov|Qriboyedov]]un öldürülməsi üzrhahlığı məqsədi ilə göndərilən, səfirliyində də iştirak etmişdir.<ref>Очерки новой истории Ирана Издательство "Наука" Главная редакция восточной литературы Москва 1978 səh.101-102 </ref>
Hakimiyyətə gələn Nəsrəddin şah özüylə [[Təbriz]]dən yeni türk və türk tərbiyəsilə yetişmiş kadrlar gətirdi ki, bunlardan biri sonralar Əmir Kəbir adıyla tarixə düşən aşpaz oğlu Mirzə Tağı xan Fərahani idi. Əmir Kəbirin Azərbaycandan gələn dövlət adamları içində ən seçilən və ən bacarıqlılarından biri olduğu göstərilir: '''"Nəsrəddin şah onu Sədarətə (hökumət başçısı, Sədrəzəm) təyin etmək üçün gətirmişdi"'''. [[İngiltərə]] fars bölgələrində hər cür nifaq və qarışıq salmaq üçün əlindən gələni əsirgəmədi. Fars din adamlarından bir neçəsi müxtəlif zamanlarda "İmami Zaman" iddiasında oldular. Amma bunlar hakimiyyəti sarsıda bilmirdi. Əmir Kəbirin qətlindən sonra farslarda canlanma müşahidə olunmağa başladı. Hakimiyyətə təzyiqlər artdı.
| |||