17:21, 8 mart 2013 tarixindəki versiya redaktə Legobot (müzakirə \| töhfələr) 45.576 redaktə k Bot: Migrating 3 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q4812665 (translate me) ← Əvvəlki redaktə		20:05, 2 mart 2014 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Stern88888 (müzakirə \| töhfələr) 5.787 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 25: \| Dinlə = }} '''Tütək''' – üfləmə ağac musiqi aləti. == Tarixçə == İnsanlar tarixin muxtəlif dovrlərində qarğı, qamış, sumuk, ağac, saxsı və metaldan nəfəsli musiqi alətləri duzəltmişlər. Ən qədim nəfəsli musiqi aləti tutək hesab edilir. Belə guman edilir ki, tutəyi cobanlar icad etmiş, ilk dəfə onlar dilə gətirmişlər. Etnoqrafik axtarışlardan aydın olur ki, hələ də ~~Azərbaycanın~~[[Azərbaycan]]ın kənd yerlərində daxili boşluğu olan bəzi bitkilərin, xususilə taxıl və qamışın ozəyini əl ilə dartıb cıxarır, buğum hissəsini qırdıqdan sonra deşiyin ağzını azacıq əzərək bəsit calğı aləti duzəldirlər. Onu ufurdukdə nazik cır səs alınır, hətta bəzən onların uzərində kicik dəliklər acılıb muxtəlif havalar calınır. Kim bilir, bəlkə də nəfəslə calınan musiqi alətlərinin yaranmasında belə sadə xalq təcrubəsinin muəyyən rolu olmuş, sonralar ağac və qarğı zoğundan tutək duzəltmişlər. Sadə tutəklərin qayırılması o qədər də cətin deyildir. İcərisi novlu olan quru qarğını kəsib ucunda dil, uzərində isə səslənməni nizama salan dəlik acırlar. [[Nizami ~~Gəncəvinin~~Gəncəvi]]nin məlumatından aydın olur ki, naməlum bir coban qamışlıqdan kecərkən bir qamış kəsib ondan tutək duzəldir və urəyinin kədərini onunla dağıdır. Guya gəzintiyə cıxan İskəndər tutəyi dilə gətirən cobanı gorur. Şah onu huzuruna cağırıb tutəyin sirrini oyrənmək istəyir. Şair cobanın dili ilə tutəyi belə təsvir edir: <poem> Sətir 43 ⟶ 45: Eramızın IV-V əsrlərinə aid edilən və albanlara məxsus zərif naxışlarla bəzənmiş tunc qab tapılmışdır. Qabın uzərində rəqqasə və calğıcı rəsmləri arasında tutəyə oxşar musiqi aləti də təsvir edilmişdir. Xaqaninin, ~~Fuzulinin~~[[Məhəmməd Füzuli\|Füzulinin]] əsərlərində bu zərif musiqi aləti haqqında məlumat var. Tutəyin govdəsinin ustundə yeddi, arxa tərəfində isə bir dəlik olur. Tutəyin təsviri tapmacalarımızda da oz əksini tapıb. Səsi yumşaq, urəyə yatan və məlahətlidir.<ref>Azərbaycan etnoqrafiyası, Bakı-2007, "Şərq-Qərb" nəşriyyatı. Üç cilddə. III cild. səh. 225. ISBN 978-9952-34-152-2</ref> Bir vaxtlar, əsasən, çobanların istifadə etdiyi üfləmə ağac musiqi aləti olmuşdur. Bir çox ölkələrdə tütəyin müxtəlif növləri çox geniş yayılıb. ~~Nəfəsli çalğı alətidir.Boruşəkilli gövdə ərik, qoz, tut və ya qamışdan hazırlanır.~~ == Quruluşu == ~~Gövdənin üz hissəsində 7, alt hissəsində isə 1 oyuq olur.~~ Boruşəkilli gövdə ərik, qoz, tut və ya qamışdan hazırlanır. Gövdənin üz hissəsində 7, alt hissəsində isə 1 oyuq olur. Alətin baş tərəfində borunun içərisinə yanakı kəsilmiş ağac tıxac (dil) daxil edilir. Azərbaycanda böyük və kiçik növləri orkestr və ansamblların tərkibində, əsasən, solo aləti kimi istifadə edilir. Səs tembri mülayim və məlahətlidir. Boruşəkilli gövdə ərik, qoz, tut və ya qamışdan hazırlanır. Uzunluğu 280-300 mm, diametri 20 mm-dir. Gövdənin üst hissəsində yeddi, alt hissəsində isə bir oyuq olur. Alətin baş tərəfində borunun içərisinə yanakı kəsilmiş ağac tıxac (dil) daxil edilir. Tıxacla gövdə arasında xüsusi ölçüdə boşluq saxlanılır ki, həmin hissədən ağız boşluğuna yığılmış hava dodaqlar vasitəsi ilə gövdəyə üflənir. Sağ və sol əlin barmaqları ilə oyuqları açıb-bağlamaqla səs ucalıqlarını almaq mümkün olur. Onun səs düzümü kiçik oktavanın "si" səsindən üçüncü oktavanın "do" səsinə qədərdir. Mahir ifaçılar bir neçə səs də əlavə edə bilirlər. <ref>''[[Əfrasiyab Bədəlbəyli]]''. [http://atlas.musigi-dunya.az/az/tutek.html İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Tütək]</ref> == ~~Həmçinin bax~~Növləri == Ölçüsünə görə '''böyük''' və '''kiçik (cürə, pikkolo)''' olur. Cürə tütəyin borusunun uzunluğu kiçik olduğundan digər tütəklərə nisbətən səsi qışqırıqlı çıxır. * [[Azərbaycan musiqisi]]▼ * [[Azərbaycan mədəniyyəti]]▼ Tütəyin digər növləri: * Çoban tütəyi * Quş tütəyi * Gil tütək == İstinadlar == <references/> == ~~Mənbə~~Ədəbiyyat == * [[Azərbaycan Milli Ensiklopediyası]], 25 cilddə. "Azərbaycan" cildi, səh. 793, Bakı 2007 ISBN 978-9952-441-01-7, ISBN 978-9952-441-00-0, {{az}} * Aserbaidschan - Land des Feuers, Broschiert: 294 Seiten, Verlag: Reimer; Auflage: 1., Aufl. (August 2008), Sprache: Englisch, Deutsch, ISBN-10: 3496028203, ISBN-13: 978-3496028208 == Həmçinin bax == ▲* [[Azərbaycan musiqisi]] ▲* [[Azərbaycan mədəniyyəti]] == Xarici keçidlər == * [http://lugat.musigi-dunya.az/data/video/instrum/tutek.mpg Tütəkdə çoban bayatı] *[http://www.notrack.org/index.php?q=uggc%3A%2F%2Fngynf.zhfvtv-qhaln.nm%2Fnm%2Fghgrx.ugzy Tütək] {{Azərbaycan xalq çalğı alətləri}}

Tütək: Redaktələr arasındakı fərq