Tyanşan: Redaktələr arasındakı fərq

Tyan-Şan çox böyük dağ sistemi olub, onun uzunluğu 2500 km-ə yaxındır. Dağların mütləq yüksəkliyi 5000 m- dən artıqdır. Burada geniş yayılmış hamar relyefli sahələrin - sırımların mütləq yüksəkliyi 3000 - 4000 m arasında tərəddüd edir. Tyan-Şan dağları çoxlu miqdarda çayların olması ilə xarakterik olub, onlar bilavasitə Orta və Mərkəzi Asiyanın daxili hövzələrinə aiddir. Ərazinin böyük çayları Sırfdəya - (uzunluğu 2212 km) Çu (1305 km), İli (1439 km), Talas (661 km), Narın (578 km), Çatqal (240 km) və s.

Bunlarla yanaşı ərazidə çoxlu miqdarda xırda dağ çayları da mövcuddur ki, onlar da bu və ya digər çay sisteminin qolları təşkil edir və yaxud öz sularını daxili çökəkliklərdəki göllərə çıxarır. Ərazi çayları müxtəlif qida mənbələrinə malikdir.

rolu müasir buzlaqlar oynayır. V.İ.Şultsun (1956, 1958) apardığı tədqiqatların nəticəsi bu fikrin düzgün olmadığını göstərir. Şübhəsiz ki,

müəllifin düzgün olaraq göstərdiyi kimi hövzələrində buzlaqların geniş yayıldığı çayların qidalanmasında buzlaqların rolu böyük ehtiyac duyulan yayın ikinci yarısında artır. Tyan-Şan çaylarının qidalanmasında qar və buzlaqlarla yanaşı əksərən yazda və payızda düşən yağış suları da mühüm rol oynayır. Lakin yağış suları səthdən tez buxarlandığından və bitki örtüyü vasitəsiylə transprasiya olduğundan onların çayların qidalanmasında rolu daha azdır. Təbiidir ki, dağ çaylarının sutoplayıcısı ancaq mütləq yüksəklikləri əhatə etdikcə, onların qidalanmasında yağış sularının payı artır. Lakin sutoplayıcılarının ancaq dağlarda yerləşən çaylarda belə

yağış suları ilə qidalanma onların ümumi axımının 10-15 dən artıq leyildir. Onu da göstərmək lazımdır ki, Tyan-Şan çaylarının bir çoxunun

maksimal sərfinin formalaşmasında sellərin və daşqınların yaranmasında qısa müddətli leysan yağışların əhamiyyati böyükdür.

Atbaşı, Keqen və Qərbi Aksayda və bir çox başqa çaylarda ümumi axımın 35

faizə qədərini yeraltı sular təşkil edir. Dağ ətəyi Şleyf zonalarında

Narın çökməsində və Qırğızıstanın dağlarının şimal yamacınnın dağətəyi

hissəsində çox yayılmışdır.

 

== Şəkillər ==