Xaos nəzəriyyəsi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Enver62 (müzakirə | töhfələr)
Yeni səhifə: '''Xaos nəzəriyyəsi'''— riyazi aparat. == Xaos nəzəriyyəsinin anlamı == Xaos nəzəriyyəsi, təməl olaraq Riyaziyyat elminin içərisindən doğulmuş bir nəzəriyyə...
 
Enver62 (müzakirə | töhfələr)
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 3:
== Xaos nəzəriyyəsinin anlamı ==
 
Xaos nəzəriyyəsi, təməl olaraq Riyaziyyat elminin içərisindən doğulmuş bir nəzəriyyədir. Bu nəzəriyyə, dinamik olan sistemlərin (riyazi, iqtisadi, fiziki, bioloji, fəlsəfi, vs. ola bilər) ilkin şərtlərə (initial conditions) olan bağlılıqlarını araşdıran bir nəzəriyyədir. Nəzəriyyə daxilində bu ilkin şərtlərin sistemin bütünündəki ümumi təsirinə Kəpənək Effektieffekti adı verilməkdədir. Onsuz da Hollywood sayəsində bu anlayış həyatımıza "Kəpənək Effektieffekti" adlı filmlərlə girmişdir. Ayrıca bu təsir, bir çoxumuzun çox yaxşı bildiyi "Braziliyadakı bir kəpənəyin qanad çırpışları, Amerikada bir qasırğaya səbəb ola bilər." sözüylə də izah edilməyə çalışılmaqdadır. Söz, [[1972]]-ci ildə Amerikan Elminin İrəliləməsi Birliyinin 139. yığıncağında Philip Merilees tərəfindən irəli sürüldü.
 
== Həssaslıq ==
 
Kəpənək effekti, [[1890]]-larda [[Henri Poinkaré]] tərəfindən ortaya atılmışdır; ancaq termin 1952-ə qədər unudulmuşdur. 1952-ci ildə, uzun bir aradan sonra, Rels Bradbury zaman səyahətiylə əlaqədar bir hekayədə təsirdə "dalğalanma təsiri" olaraq bəhs etmişdir. Termin, [[1961]]-də Edward[[Edvard Lorenz]] tərəfindən yenidən məşhurlaşdırılmışdır və onun adıyla xatırlanmaqdadır. Lorenz, bir meteoroloqdu və havaproqnozu vermək məqsədiylə bir kompüter proqramı yaratmağa çalışırdı. Lorenz, ilkin daxil ediləcək rəqəmi olması lazım olandan bir az daha artıq daxil etdi: 0.506 dəyərini daxil etməsi lazım olarkən, 0.506127 dəyərini girdi.daxil etdi. Bu kiçik fərqliliyin, gözlənilən nəticədən çox çox fərqli bir nəticəsi doğurduğunu fərq etdi və bir müddət bu vəziyyətə məna verə bilmədi. Daha sonra bunun "Kəpənək Effekti" olduğunu anladı və termin o zamandan bəri məşhur olaraq elm dünyasında yerini aldı. New York Elmlər Akademiyasında bir konfrans verən Lorenz, "bir qağayının qanad çırpışlarının, iqlimin hamısının sonsuza qədər və kökdən dəyişdirəcəyi" məlumatını verdi.
 
Kəpənək effektinin təməl olaraq kəpənəyin qanad çırpışlarıyla əlaqədar metafora ilə izah edilmək istənən tərəfi budur: Əlbəttə heç bir kəpənəyin qanad çırpışları tək başına bir qasırğa meydana gətirə bilməz. Ancaq bir kəpənəyin qanad çırpışının yaratdığı təsir olmadan ortaya çıxa bilməyəcək (sərhəd enerjisinə çata bilməyəcək) bir xortum, kəpənəyin qanad çırpışlarının təsiriylə o sərhəddi aşa bilər və xortum meydana gələ bilər. Yəni burada əslində limit bir vəziyyətdən bəhs edilməkdədir. Müxtəlif fiziki hadisələr nəticəsində bir xortumun meydana gələ bilməsi üçün lazımlı hallar və enerjinin limit səviyyədə təmin edildiyi ancaq hələ də xortumun çox kiçik miqdar da olsa bir enerjiyə ehtiyac duyduğunu düşünsəniz, kiçik bir kəpənəyin, kiçik bir qanad çırpışının bu limitin aşılmasına yaraya biləcəyini anlaya bilərsiniz. Buradakı məna isə budur: Dinamik sistemlərdə göz ardı edilə bilərmiş kimi görünən təsirlər belə yığılaraq həllin ya da nəticənin köklü bir şəkildə dəyişməsinə ya da heç var olmayacaqkən var olmasına yaraya bilərlər. Bu, Xaos Nəzəriyyəsinin də təməlində yatan faktdır.
Sətir 41:
 
[[Kateqoriya:Elmi nəzəriyyələr]]
 
[[en:Chaos theory]]