Xaos nəzəriyyəsi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 9:
{{main|Kəpənək effekti}}
[[Kəpənək effekti]], [[1890]]-larda [[Anri Puankare]] tərəfindən ortaya atılmışdır; ancaq termin [[1952]]-ə qədər unudulmuşdur. 1952-ci ildə, uzun bir aradan sonra, [[Rey Bredberi]] zaman səyahətiylə əlaqədar bir hekayədə təsirdə "dalğalanma təsiri" olaraq bəhs etmişdir. Termin, [[1961]]-də [[Edvard Norton Lorenz ]] tərəfindən yenidən məşhurlaşdırılmışdır və onun adıyla xatırlanmaqdadır. Lorenz, bir meteoroloqdu və havaproqnozu vermək məqsədiylə bir kompüter proqramı yaratmağa çalışırdı. Lorenz, ilkin daxil ediləcək rəqəmi olması lazım olandan bir az daha artıq daxil etdi: 0.506 dəyərini daxil etməsi lazım olarkən, 0.506127 dəyərini girdi.daxil etdi. Bu kiçik fərqliliyin, gözlənilən nəticədən çox çox fərqli bir nəticəsi doğurduğunu fərq etdi və bir müddət bu vəziyyətə məna verə bilmədi. Daha sonra bunun "Kəpənək Effekti" olduğunu anladı və termin o zamandan bəri məşhur olaraq elm dünyasında yerini aldı. Nнг York Elmlər Akademiyasında bir konfrans verən Lorenz, "bir qağayının qanad çırpışlarının, iqlimin hamısının sonsuza qədər və kökdən dəyişdirəcəyi" məlumatını verdi.
Kəpənək effektinin təməl olaraq kəpənəyin qanad çırpışlarıyla əlaqədar metafora ilə izah edilmək istənən tərəfi budur: Əlbəttə heç bir kəpənəyin qanad çırpışları tək başına bir qasırğa meydana gətirə bilməz. Ancaq bir kəpənəyin qanad çırpışının yaratdığı təsir olmadan ortaya çıxa bilməyəcək (sərhəd enerjisinə çata bilməyəcək) bir xortum, kəpənəyin qanad çırpışlarının təsiriylə o sərhəddi aşa bilər və xortum meydana gələ bilər. Yəni burada əslində limit bir vəziyyətdən bəhs edilməkdədir. Müxtəlif fiziki hadisələr nəticəsində bir xortumun meydana gələ bilməsi üçün lazımlı hallar və enerjinin limit səviyyədə təmin edildiyi ancaq hələ də xortumun çox kiçik miqdar da olsa bir enerjiyə ehtiyac duyduğunu düşünsəniz, kiçik bir kəpənəyin, kiçik bir qanad çırpışının bu limitin aşılmasına yaraya biləcəyini anlaya bilərsiniz. Buradakı məna isə budur: Dinamik sistemlərdə göz ardı edilə bilərmiş kimi görünən təsirlər belə yığılaraq həllin ya da nəticənin köklü bir şəkildə dəyişməsinə ya da heç var olmayacaqkən var olmasına yaraya bilərlər. Bu, Xaos тəzəriyyəsinin də təməlində yatan faktdır.
| |||