Kursk döyüşü: Redaktələr arasındakı fərq

[[General Walter]] Model bu döyüş planına hazırlıqlıdır. Hava fotoşəkillərini və kəşfiyyat hesabatlarını ortalığa atar. Bütün bunlar göstərməkdədir ki Sovetlər, Kursk çıxıntısının dərhal gerisində dərinliyinə və çox təsirli müdafiə etmə yollarını meydana gətirmiş idi. Ayrıca birliklərinin əhəmiyyətli bir qisimini çıxıntının ön seqmentlərindən geriyə çəkmişlər idi. Ayrıca Zeitzlerin yarma etməyi planladığı seqmentlərə də böyük ölçəkdə tanksavar və topçu təşkilləri yığmışlar. Walter Modelə görə Kursk bölgəsindəki Sovet birliklərinin bu düzenlenişi onların, tam da Zeitzlerin planladığı tərzdə bir hücumu gözlədiklərini göstərməkdədir. Guderian xatirələrində, söz mövzusu yığıncaqda Manstein, fikri soruşulduğunda hücumun [[Aprel]]dəapreldə edilmiş olsaydı, müvəffəqiyyət şansının yüksək olacağını söyləmiş və iki piyada diviziyasına daha ehtiyac olacağını ifadə etmişdi. Yenə Guderiana görə Mansteinin Kurska edilməsi düşünülən hücum haqqında söylədikləri qətilik ifadə etməməkdədir. [[Walter Model]] və [[Heinz Guderian]]ın etirazlarına qarşı yığıncağın sonunda [[General Zeitzler]]in planı ağırlıq qazanar.

Qırmızı Ordu da başlayacaq olduqları öz yaz hücumlarını planlamağa başlamışlar idi və almanların bu planlarını qarşılayacaq tərzdə bir plan hazırladılar. Jukov, xatirələrində planın, [[12 Aprelaprel]] [[1943]] tarixində [[Stalin]]lə edilən, [[Vasileskiy]] və [[Antonov]] da hazır olduğu bir yığıncaqda meydana gəldiyini izah etməkdədir. Bu yığıncaqda Kursk çıxıntısında dərininə bir müdafiə etmə edilməsi əsas qanun olaraq təyin olunmuşdur. Ayrıca yüksək qərargah ehtiyatının ([[Step Cəbhəsi]]) yaradılması da qərara alınmışdı. Planın davamında [[Oryol]] və [[Xarkov]] önlərindəki hücumlar cəbhəni düzləşdirəcəkdi və ehtimalla [[Pinsk Bataqlıqları]] ətrafında bir yarma reallaşacaqdı.

Moskva, Alman planları haqqında məlumatı [[İsveçrə]]dəki "Lucy"-nin casus şəbəkəsi vasitəsilə əldə etmişdir. Ancaq bu əslində artıqdan bir məlumat axışı idi, çünki [[Georgi Jukov|Marşal Jukov]], cəbhədə etdiyi gəzintilərdə cəbhə komandirlərinə əmr verərək hava və yer kəşflərini sürətləndirmişdi. Bu kəşflərdə əldə edilən məlumatlar və məhbus sorğulamaları, Alman cəbhə gerisində fəal vəziyyətdəki partizanların və yerli xalqın təmin etdiyi məlumatlar daha sonra qiymətləndirildi. Nəticədə Stavkaya (Qırmızı Ordu Baş qərargahı), Almanların ana qüvvələrinin, cəbhənin mərkəz seqmentində olduğunu təyin etmiş oldu. [[8 Aprelaprel]]də Jukov, Stalinə yazdığı məktubda Alman hücumunun yerini və izlənilməsi lazım olan strategiyanı göstərmişdi. Haqqında danışılan məktubda Alman qüvvələrinin cəbhə və gerisindəki danışıqlar mövzusundakı məlumatları yekunlaşdırır və Jukov belə deyirdi:

Bu ana qədər döyüşün gedişatı, Almanların hücuma söykənən müvəffəqiyyəti şəklində idi. [[Blitzkrieg]] Qırmızı Ordu da daxil bütün düşmənlərini alt etmişdi. Digər tərəfdən hər iki qış hücumu da [[Sovet]] hücumlarının da yaxşı işlədiyini göstərmişdi. Yenə də, Jukov başda olmaq üzrə Stavkanın qərargah zabitlərindən bəziləri, Almanların hücum edərək özlərini istehlak etmələri tərəfdarı idi. Bununla birlikdə cəbhə komandirlərindən bəziləri hələ də, önləyici bir hücumdan yanaydılar. Mərkəz Cəbhə qərargahının [[10 Aprelaprel]] [[1943]] tarixli hesabatının son hissəsində, Qərb, Mərkəz və Bryansk Cəbhəsi qüvvələrinin topluca Oryol bölgəsini hədəf alan bir önləyici hücuma girişmələri təklif edilməkdə idi. May ortalarında isə Voronej Cəbhəsi Komandiri Vatutin və Cəbhənin siyasi komissarı Kruşçev, Almanların Belgorod – Xarkov bölgəsində toplanmaqda olan qüvvələrinə qarşı önləyici bir hücumu təklif etmişlər idi. Kənar yandan yenə May ayı ortalarına qədər Stalin, hücum ya da müdafiə etmə mövzusunda qərarsız idi. Nəticədə, Vasilevskiy və Antonovun dəstəyini alan/sahə, Jukovun fikri mübahisə/müzakirənin istiqamətini təyin etmişdi. Şübhəsiz bu nəticədə, bir əvvəlki il İzəm Körpübaşı Hücumunun təcrübəsinin də təsiri olmuşdu. Alman yaz hücumları, başlamadan əvvəl bir hücumla maneə törətmək və beləcə strateji təşəbbüsü ələ keçərmək məqsədiylə Xarkov bölgəsində girişilən hücum, acı/ağrılı bir uduzmayla nəticələnmişdi.

Sovet Hava qüvvələri Alman hazırlıqlarının iflasa uğradılmasında əhəmiyyətli rol oynadı. [[17 Aprelaprel]] [[1943]]-də Cənub Orşadakı bir Alman aerodroma təşkil edilən hücumda 5 Ju 88 kəşf təyyarəsi və [[3 Do 17]]/[[Do 217]] məhv edildi. Üç gün sonra, 10 üst səviyyə kəşf təyyarəsi daha təsirsiz hala gətirildi. Alman kəşf qüvvələri çox zəiflədilmişdi.

Hücumun başlanğıc tarixi, hazırlıqlardakı gecikmələr səbəbiylə davamlı təxirə salınırdı. Nəhayət [[1 İyuliyul]]da, hücumun [[5 İyuldiyul]]ada başlayacağı əmri nəşr olundu. Sabahısı gün, [[Marşal Vasilyevski]] [cəbhə komandirləri Vatutin, Rokossovski və Konevi xəbərdar edərək uzun zamandır gözlənilən Alman hücumunun 3-6 [[İyul]] arasında bir gün başlayacağını xəbər verdi. Aylardır Sovetlər, Hermann Göringin Havaçılıq Nazirliyində belə əlaqələri olduğu iddia edilən Qırmızı Orkestr casus təşkilatından Alman hücum planları haqqında məlumat aldılar.

İlk vuruşmalar [[4 İyuliyul]] [[1943]]-də cənubda, 4. [[Panzer]] Ordusu [[5 İyuliyul]]dakı ana hücum əvvəli Sovet irəli polis bölməsilərini təmizləməyə çalışınca başladı. Alman hücumunun başlamaqda olduğuna dair hesabatlar sahə Mərkəz Cəbhəsi Komandiri Rokossovski, [[5 İyul]] gecəsi səhərə qarşı saat 02:20-də Alman mevzilerini bombalamasını əmr etdi. "Yüksək Baş komandir Köməkçisi" olaraq Rokossovskinin qərargahında olan [[Jukov]] da əmri təsdiqləmişdir. Dərhal ardından Stalinlə etdiyi telefon görüşməsində, onun da təsdiqini almışdı.

Dərhal ertəsi Almanlar [[5 İyuliyul]] [[1943]] günü səhərə qarşı saat 05:30-da Kurskda hücum etdilər. Şimalda, [[General Walter Model]] əmrindəki yeddi zirehli diviziya, iki mexanikləşdirilmiş diviziya və doqquz piyada diviziyası, [[Oryol]] cəhətdən hücuma keçər. Cənubda [[Von Manstein]] əmrindəki on zirehli diviziya, bir mexanikləşdirilmiş diviziya və yeddi piyada diviziyası isə [[Belqorod]]dan şimal və şimal şərq istiqamətində hərəkata giriş idilər. Cəmi 17 zirehli, 3 mekanize və 16 piyada diviziyasından ibarət olan cəmi 36 diviziyala hücuma girişmişlərdir.

Əsas hərəkat [[5 İyuliyul]] [[1943]]-də başladı. Alman hücumunun qəti başlanğıc zamanını belə bilən Qırmızı Ordu hava qüvvələrini istifadə edərək bölgədəki [[Luftwaffe]] hava əsaslarına sıx bir hücum başlatdı. Bu, hərəkatlarının ilk saatlarında yaxın hava dəstəyini ortadan qaldırmağa çalışan klassik Alman taktikasına qarşı edilmişdi. Sonrakı bir neçə saat ehtimalla gəlmiş keçmiş ən böyük hava müharibəsinə səhnə oldu.

[[6 İyuliyul]]da, şimal sektorunda nəhəng hava döyüşləri getdi. Ancaq, Sovetlərin hava-quru koordinasiyasını təmin edəcək məsləhətçi zabitləri olmadığından fəaliyyətləri böyük zərbələr yedi. Əks-hücuma keçən Sovet birlikləri çox tez torpaq qazanırdı amma hava qüvvələrinə məlumat vermək üçün təsirli bir xəbərləşmə sistemi olmadığından Sovet bombardman təyyarələri Sovet birliklərin tərəfindən geri alınmış bölgələri bombalayaraq itkilərə səbəb olurdular. Başlanğıcdakı hava müharibələri Luftawaffenin hava üstünlüyü təmin edə bilməsə də 47. Panzer Kolordusunun bölgəsində ədədi tarazlığı qura bilməsini təmin etdi. Luftwaffe 1. Hava Kolordusunun böyük qisimini bu sektorda vəzifələndirmişdi. Sovet 17. Gözətçi Piyada Kolordusu "20-30 hətta bəzən 60-100 təyyarəli formalaşmalarda meydana çıxan düşmən hava qüvvələri müharibədə təyin edici rol oynadı" şəklində hesabat vermişdi. İlk gündə Sovetlər ağır itkinlər verdilər. 16. Hava Ordusu 91 təyyarə itirmişdi (22 ədəd Sturmovik, 9 ədəd A-20 Havoc və 60 ovçu). Almanların ordularına verdiyi hava dəstəyi çox əhəmiyyətli idi. Sovet 19. Müstəqil Tank Kolordusunun döyüş gündəliyində belə yazılmışdı:

Bununla birlikdə Sovetlər [[6 İyuliyul]]da diqqətə dəyər bir müvəffəqiyyət də tutdular. 16. Hava Ordusuna bağlı Sturmovikler Alman ovçu təyyarələri əsaslarına döndükdən sonra müharibə sahəsinə gəldilər. 47. Panzer Kolordusu mevzilerinden çıxmış 17. Gözətçi Piyada Kolordusuna və 16. Tank Kolordusuna hücum edirdi və açıqda olduqlarından hava hücumuna qarşı korumasızlardı. Sovet hücumu 47. Panzer Kolordusunun tankları üçün ölümcül oldu. Altı metrə qədər alçalan Sovet flotu 20 qədər tankı məhv edib 40'ına ziyan verərkən yalnız bir [[Il-2]] itirdilər.

Luftwaffe yanacaq çətinliyiylə də qarşı-qarşıya qalmışdı və 6 İyulda bombardıman uçuşları azalmaya başlamışdı. [[5 İyuliyul]]da Stuka və bombardman təyyarələri sırasıyla 647 və 582 bombardıman uçuşuları etdi və bu rəqəm [[6 İyuliyul]]da 289 və 164 bombardıman uçuşlarına qədər azaldı. Çoxu Alman bombardıman uçuşuları, ovçu təyyarələrin tərəfindən edilirdi; hər nə qədər Sovetlərə qarşı üstünlüklərini davam etdirsələr də Sovet hava qüvvələrinin davam edən təzyiq Luftwaffe və Heer'ə zərbə endirməyə başlamışdı.

[[7 İyuliyul]]da Sovet 16. Hava Ordusu, Alman 1. Fliegerdivisiondan daha az bombardıman uçuşları etmişdi (1.185ə qarşı 1.687), amma bəzi istisnalar xaric, daha çox ağır itkinlər vermədən Alman quru qüvvələrinə ciddi ziyan verdilər. 16. Hava Ordusunun flotları 60 Alman tankı və 34 motorlu vasitəsini məhv edərkən itki vermədilər. Şimal sektorunda [[7 İyuliyul]]da 6 Alman Fw 190 itkisinə qarşı Sovet bombardman və yer hücum təyyarəs itkisi 30 idi.

Şimaldan hücum edən Alman 9. Ordusu [[5 İyuliyul]]da hədəflərinin gerisində qalmışdı. Hücum nöqtəsi Qırmızı Ordu Mərkəz Cəbhəsin tərəfindən doğru olaraq təsbit edilmişdi. 45 km genişliyində bir cəbhədə hücuma keçən Almanlar özlərini minalı ərazilərin arasında sıxışmış vəziyyətdə tapdılar və ağır topçu atəşi altında istehkamçıların gəlib minaları təmizləməsini gözləmək məcburiyyətində qaldılar. Hər nə qədər, minalı ərazində təmiz bir gətirib çıxarmaq üçün bir neçə dənə uzaqdan əmrli Goliath və Borgward mina təmizləmə vasitəs(n)i varsa da ümumiyyətlə müvəffəqiyyətli ola bilmədilər. Minaları təmizləsələr belə izləyən tanklara təmiz yolu göstərəcək bir işarələmə sistemləri yox idi. Qırmızı Ordu birlikləri minalı əraziləri yüngül silahlar və toplarla atəş altında tutaraq Alman istehkamçıların minaları əllə təmizləmələrini gecikdirdilər; Qırmızı Ordunun minalı ərazilərindəki Alman itkinləri ağır oldu. Məsələn, Alman 653. Ağır Panzerjäger (tank ovçusu) Batalyonu hücuma 49 Ferdinand tank ovçusu ilə başlamışdı; 37i [[5 İyuliyul]]da saat 17:00dən əvvəl itirilmişdi. Hərçənd itirilən vasitələrin əksəriyyəti məhv olmamış hərəkət itkis(n)i səbəbiylə saf xarici qalmışdı, amma yenə də təmir edilənə qədər qarşıdurmadan uzaq qaldılar. Hərəkətsiz qaldıqlarında Alman döyüş gücünə heç bir qatqıları olmadığı kimi Qırmızı Ordu topçusu üçün də asan hədəf olurdular. Almanlar irəliləyişdə olduqları üçün təmir edilə bilər hər vasitə yenidən döyüşə dönə bilərdi.

Hücumun cəbhə genişliyi və Alman irəliləyişinin dərinliyi araşdırıldığında Sovet müdafiə etməsinin müvəffəqiyyətli olduğu görülməkdə idi. [[5 İyuliyul]]da 45 km. genişliyində bir cəbhədə başlayan hücum sabahısı gün 40 km. genişliyə düşmüşdü. Bu, [[7 İyuliyul]]da 15 km.a, 88–9 – 9 [[İyul]]daiyulda isə yalnız 2 km.a geriləmişdi. Hər gün Alman irəliləyişinin dərinliyi də azaldı : İlk gün 5 km. irəliləyən Almanlar, ikinci gün 4 km. sonrakı hər gün isə ən çox 2 km. irəliləyə bildilər. [[10 İyuliyul]] etibarilə 9. Ordunun irəliləyişi tamamilə dayanmışdı.

[[12 İyuliyul]]da [[Jukov Kutuzov]] Hücum əmrini verdi. 3. Tank Ordusu və 11. Gözətçi Ordusunun meydana gətirdiyi güclü Sovet birlikləri [[Oryol]] Çıxıntısının şimalındakı zəif Alman müdafiə etməsini yarmağı bacardı. Alman 9. Ordusu və 2. Panzer Ordusunun qanadları artıq təhdid altında idi.

== Mənbəİstinadlar ==