Ud: Redaktələr arasındakı fərq

[[Şəkil:Oud.jpg|thumb|200px|ud]]

'''Ud''' — əsasən Ərəbistan, Türkiyə, İran və bir çox Şərq xalqları arasında geniş yayılmış mizrabla çalınan simli-dartımlı musiqi aləti.

 

== Söz açımı ==

 

 

== Tarixçə ==

[[Şəkil:Al-jazari robots.jpg|200px|thumb|right|12-ci əsrə aid əsərdə musiqiçilərin udaoxşar musiqi alətləri çalmasının təsviri.]]

Orta əsrlərdə Yaxın Şərq mədəniyyətinin inkişafında udun çox böyük tarixi əhəmiyyəti olmuşdur. Bir çox qədim musiqi risalələrində udun qədim tarixə malik olması bildirilir və yaranması barədə rəvayətlər söylənilir. [[Səfiəddin Urməvi|Səfiəddin Əbdülmömin Urməvinin]] "Kitab əl-ədvar" ("Musiqi dövrləri haqqında kitab", 1252) əsərini şərh edən Əbdülqadir Marağai ud musiqi alətinin peyğəmbərin nəvələrindən biri tərəfindən icad edildiyini bildirir. Yazılı mənbələrdə udun icadını qədim yunan filosofu [[Platon]]un adı ilə bağlayırlar.

 

Udun özünəməxsus qüdrətli səsini dahi [[Məhəmməd Füzuli]] "Yeddi cam" əsərində belə təsvir etmişdir:

<poem>

Bir gün yenə mən nəşəli bir bəzm düzəltdim,

 

Udun qolu tarın qoluna nisbətən çox qısadır. Odur ki, udun qoluna cəmisi 7 pərdə sığışdırıb bağlamaq mümkün olmuşdur. Bu pərdələrdən beşi əsas, ikisi əlavə, köməkçi pərdə sayılır. Qədim musiqi kitablarında bu pərdələrə dastan deyilir. Hər dastanın öz adı var. Bu adlar çalğı zamanı simləri pərdəyə sıxan barmaqların adı ilə əlaqələndirilmişdir. Udun əsas dastanları (pərdələri) bunlardır:

*'''Sabbaba''' - şəhadət barmağı - birinci barmaq;

*'''Vosta''' - orta barmaq - ikinci barmaq;

 

== Quruluşu ==

Miniatür sənət əsərlərində udun təsvirinə də rast gəlmək olar. Qədim udun dörd simini od, su, torpaq və hava ilə müqayisə etmişlər. Birinci sim "zir", ikinci "məsna", üçüncü "mislas", dördüncü "bəm" və sonralar əlavə edilmiş beşinci sim "had" adlandırılmışdır. Qədim ud əsrlər boyu quruluş və forma etibarı ilə islah edilmiş, dövrümüzə qədər təkmil bir alət kimi gəlib çatmışdır. Ərəblər tərəfindən İspaniyaya gətirilmiş ud, sonralar Qərb ölkələrində lütnya adı ilə geniş yayılmışdır. Müasir udun beş qoşa, bir tək (cəmi on bir) simi olur.

 

 

Tanınmış el sənətkarı Qasım Qasımov tərəfindən udun yeni növləri icad olunub:

* Cürəud

* Sinəud

 

=== Udabənzər alətlər ===

* '''[[Bərbət]]''' - dörd cütsimli qədim ud.

* '''[[Qopuz]]'''i-rumi - beşsimli Orta Asiya [[qopuz]]u.

 

== Ünlü ud ifaçıları ==

* [[Əhsən Dadaşov]]

* [[Yasəf Eyvazov]]

* [[Əsgər Ələkbərov (çalğıçı)]]

 

<references/>

 

* [[Azərbaycan mədəniyyəti]]

 

{{Azərbaycan xalq çalğı alətləri}}

[[Kateqoriya:Simli musiqi alətləri]]