Qafqaz albanlarının dili: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Kateqoriya:Dillər əlavə olundu HotCat
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 12:
|wikidili=
}}
'''Qafqaz albanlarının dili''' və ya sadəcə '''alban dili''' — [[Qafqaz Albaniyası]]nın yaradıcıları və alban tayfa ittfaqının əsas tayfalarından biri olan [[Qafqaz albanları]]nın danışdığı dil. Alban dili müxtəlif tədqiqatçılar tərəfindən türk dilləri <ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994</ref> <ref>F. Ağasıoğlu (Cəlilov) – Azər xalqı, Bakı, 2005</ref> və Qafqaz dilləri <ref>Еремян С. Т. Раннефеодальные государства Закавказья в III— VII вв. "Очерки истории СССР". М., 1958, səh 304</ref> <ref>Шанидзе А. Г. Язык и письмо кавказских албанцев. М., 1960, səh 8</ref>. qrupuna aid edilirdiedilir. Lakin son dövrlərdə aparılan ətraflı tədqiqatlar <ref>Q. Qeybulayev – Qarabağın etnik tarixi, Bakı, 1993</ref> <ref>Erix Fayql – İpək yolu üzərində qədim odlar diyarı – Azərbaycan tarixi, Bakı, 2008</ref> <ref>F. Ağasıoğlu (Cəlilov) – Tanrı elçisi Azər oğlu İbrahim, Bakı, 2007</ref> alban dilinin qədim türk dillərindən biri olduğunu birmənalı olaraq sübut etmişdir. [[Qafqaz albanları|Albanlar]]ın [[Azərbaycan türkləri]]nin etnogenezində böyük rol oynadığı danılmazdır. Eləcə də alban dili [[Azərbaycan türkcəsi]]nin formalaşmasında mühüm rol oynamış və dilin alt təbəqəsinin – bazasının formalaşmasında sak dili, maday dili və digər dillərlə birgə çıxış etmişdir <ref>Q. Qeybullayev – Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən, Bakı, 1994, səh. 237</ref>.
 
Tarixi taleyin xüsusi hökmülə Albaniyanın yerli mənşəli yazılı abidələri dövrümüzə qədim erməni dilində (qrabar) gəlib çatmışdır. Lakin XIII əsrədək alban ədəbiyyatı, şübhəsiz, alban dilində yazılmışdır<ref>Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, II cild, səh 127</ref>.
 
[[Xristianlıq]] qəbul edilənə və Albaniyada dövlət dininə çevrilənədək albanların öz yazısı olmuş, bütün ölkə üçün tayfalararası ünsiyyət vasitəsi kimi alban dili geniş intişar tapmışdı. Alban dilində yerli yazı və ədəbiyyatın yaranması [[ermənilər]]də və [[gürcülər]]də olduğu kimi, ölkənin xristianlaşması ilə bağlı idi. Dini ədəbiyyatın albancaya ilk tərcümələri siryani dilindən olmuşdur. [[Moisey Kalankatlı]]nın verdiyi məlumatlar Albaniyanın qədim [[Suriya]]nın vilayətləri və [[Fələstin]]lə köhnə əlaqələrinin olduğunu göstərir.
Sətir 27 ⟶ 25:
 
Ədəbiyyatın inkişafı nəticəsində maraq dairəsi genişlənmiş, bu isə öz əksini müxtəlif janrlarda tapmışdı: agioqrafik əsərlər, tarixi xronikalar, hüquqi sənədlər – kilsə qanunları və dünyəvi qanunlar yaranmağa başladı. V-VI əsrlərdə siyasi səbəblər üzündən ədəbiyyatda ellinpərəst istiqamət nəzərə çarpdı.
 
== Mənsub olduğu dil qrupu ==
Volfqanq Şulze, Zaza Aleksidze və Jan Pyer Mahe kimi tədqiqatçılar alban dilini [[Udin dili]]nin qədim versiyası olduğunu təsbit etmişlər.<ref>The Caucasian Albanian Palimpsests of Mount Sinai. Monumenta Palaeographica Medii Aevi/Series Ibero-Caucasica 2. 2 vols., XXIV+530 pp.; Turnhout: Brepols 2009</ref> Bu tədqiqata əsasən Alban dili [[Udin dili]] kimi [[Samur dilləri]] qrupundandır.
Tarixi taleyin xüsusi hökmülə Albaniyanın yerli mənşəli yazılı abidələri dövrümüzə qədim erməni dilində (qrabar) gəlib çatmışdır. Lakin XIII əsrədək alban ədəbiyyatı, şübhəsiz, alban dilində yazılmışdır<ref>Azərbaycan tarixi (yeddi cilddə), Bakı, 2007, II cild, səh 127</ref>.
=== Alban dili dialektləri ===
Volfqanq Şulze Alban dilinin 3 dialektini ayırır:<ref>Wolfgang Schulze - Towards a History of Udi, səh 23</ref>
* Şərq - [[Qəbələ]], [[Kiş]] zonasında danışılırdı.
* Mərkəz - [[Bərdə]], Kalankatuyk, Aluen zonasında danışılırdı. ([[Mingəçevir yazıları]] əsas götürülməklə.)
* Qərb və ya Cənub - [[Girdman]], [[Xalxal]] zonasında danışılırdı. ([[Matenadaran yazıları]] əsas götürülməklə.)
 
 
== İstinadlar ==