Vikipediya

Qıpçaqlar: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
Redaktənin izahı yoxdur
Aqrikola (müzakirə | töhfələr)
5.006 redaktə
kRedaktənin izahı yoxdur
Sətir 7:
'''Qıpçaqlar''' - köçəri türk tayfalarından biri.
 
Qıpçaqlar və ya Kumanlarkumanlar qədim Türktürk xalqlarından biridir. Qıpçaqlardan ilk dəfə eramızdan əvvəl Orta Asiya mənbələrində danışılmışdır. Dilləri Qıpçaqqıpçaq türkcəsidir.
 
Qıpçaqlar, VIII -IX əsr ətrafında Orta Asiyadan Urala keçmiş və burada üstünlük qazanmışlar, daha sonra oğuzlarla birgə Orta Asiyaya yayılmışdılar.Tarix səhnəsinə IX -XI əsrlər arasında çıxmışlar. Qıpçaqlar, Monqolmonqol zəbtindən əvvəl də Sırdərya, İdil və Don arasında, Qafqaz və Krım dağlarında, Xəzərin şimal düzlüyü ilə bu günki Qazaxıstanın orta və şimal-qərb arasında yaşayıb bir çox türk tayfaları ilə qarışmışlar və İran, Suriya, Rusiya, Şərqi Avropa və Bizans ilə hərbi, ticari və iqtisadi əlaqələr qurmuşlar. Əvvəllər "Oğuz çölü" deyilən torpaqlar, artıq XIII əsrdə Dəşti Qıpçaq adıyla xatırlanmağa başlanmışdır. Çindən Don çayına, Uraldan Qaradənizə qədər olan sahəyə yayılan Qıpçaqlarqıpçaqlar, bu dövrdən sonra da böyük bir hərəkətlə yeni ərazilərə yayılırdılar.
 
Macar tarixçilərinin məlumatlarına görə, 1020-ci illərdə, Qərb SibiryadaSibirdə böyük bir Kimekkimek-Qıpçaqqıpçaq tayfa birliyi vardır. Kuman (macarca Kun) tayfa quruluşunun, Kunlarkunlar və Sarıqlarınsarıqların yanında ən əhəmiyyətli olan Qıpçaqlarqıpçaqlar, bu dövrdə birləşmişlər və qarışmışlar və sonralar çox məşhur olan Kuman adı da bu dövrdə ortaya çıxmışdır. Kuman-Qıpçaq birliyindən əvvəl, Kuman xalqı daha şərqdə yaşayarkən, Sarı Uyğurları məğlub edərək ölkələrini işğal etmişlər və bu xalqın bir qisimini özlərinə bağlamışlar. Kuman-Sarı Uyğur birləşməsi, X əsrin ikinci yarısında, çinliləri və qonşuları sürüşləri sıxışdırmaqla qərbə, oğuzların və qarların torpaqlarına yönəlmişlər. Bu köçün ardınca, yuxarıda göstərilən Oğuz çölü, artıq tarix qaynaqlarında Qıpçaq çölü adlandırılmışdır. Onların tarixdə az olan bu yürüşləri, XI əsrdə Rus knyazlarına qarşı qazandıqları silsilə qələbələrdən sonra, Karpatlara, Balkanlara qədər davam etmişdir. İnkişaf edən Qıpçaq-Kuman birliyi, XIII əsrin sonlarına qədər, bu bölgənin təyinedici bir gücü olmuşdur.
 
Xüsusilə XIII əsrdə, Monqol axınları qarşısında, Avrasiya çöllərində çox geniş bir sahəyə yayılan Qıpçaqlar, dinamik bir güc olaraq qonşu dövlətlərin bəzən qorxulu düşməni və bəzən də etibarlı müttəfiqləri olmaqla, çox parçalanmışlar və tarixdə öz adlarıyla xatırlanan bir dövlət yarada bilməmişlər. Buna baxmayaraq Qızıl Orda və onun davamı olan Qazan, Krım, Noyabr, Astahan, Noqay, Sibir xanlıqları kimi dövlətlərdən Misir Məmluklərinə qədər, Orta Dövrlərdə qurulan dövlətlərdə böyük rol oynayan bir güc olmuşlar. Macarıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Rusiya, Gürcüstan kimi ölkələrin xalqları içində ərimişlər, lakin günümüzə qədər yer və şəxs adlarında çox izləri qalmışdı. Qazaxlarda və digər bəzi Türk xalqlarında bu gün Qıpçaq adlı boylar vardır. Altay Türkləri arasında da Qıpçaq adlı boy mövcuddur. Krımda Qıpçaq adını daşıyan bir kənd vardır. Anadoluda, xüsusilə Əskişəhir daxilində, Ardahan (Mərkəz, Posof), Artvin (Mərkəz, Şavşat, Ardanuç, Yusufəli), Bayburt, Ərzurum (Tortam, Narman,Oltu) Qarabük (Safranbolu) el və mahallarında, Mərmərə bölgəsində sıx bir şəkildə Qıpçaq türkləri yaşamaqdadır. Azərbaycanın Qax rayonunda da Qıpçaq adlı kənd var. Ayrıca Axıska türkləri də Qıpçaq boyuna mənsubdur.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Qıpçaqlar"