Kavaleriya: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Some letter mistakes
Teq: Mobil redaktə
Some letter mistakes
Teq: Mobil redaktə
Sətir 43:
Bunlar bəstə boylu, çox tüklü, xüsusi ilə qışda, güclü ayaqları üstündə və güclü konstitusiyası(quruluşu) olan, olduqca dözümlü və tələbsiz heyvandır. Ağır yaşayış şəraitində baş verən təbii seçim, həm yük daşımaq üçün həm də sürmək üçün yararlı, dördnala qaçışda yetərincə çevik, dinc, qorxmaz və sədaqət kimi qiymətli keyfiyyətləri olan növün formalaşmasına gətirib çıxarmışdır. Belə atlar uzaq keçidlərin ağır şəraitinə asanlıqla dözürdülər, hər yerdə otlaq tapırdılar, qışda dırnaqları ilə qarın altından ot tapırlar, həmişə çevik qovğaya hazırdılar. Şübhə yoxdur ki, keyfiyyətinə görə unikal at ilxılarına malik monqolların hərbi potensialı çox güclü idi və onların süvari dəstələri keyfiyyətinə görə bütün başqa Asiya və Avropa süvari dəstələrini üstələyirdi.<ref> Всемирная история и Восток. Москва. "Наука" 1989 səh. 80</ref>.
 
== Səfəvi və Osmanlı suvarilərisüvariləri ==
=== Səfəvi süvariləri ===
[[Şəkil:Qızılbaş-2.jpg|thumb|right|250|Qorçu qvardiyası]]
[[Səfəvilər imperiyası|Səfəvi]] dövlətində mərkəzləşdirilmiş nizami ordu yox idi. Ordu ayrı-ayrı [[feodalizm|feodalların]] və əyalət [[bəylərbəyi|bəylərbəyləri]]nin qoşunlarından təşkil olunurdu. Bunlar demək olar ki istisnasız olaraq [[Qızılbaşlar|Azərbaycan tayfaları]]nın əmirləri tərəfindən gətirilən dəstələr idi. Bu qoşunlar (''mülaziman, nökəran'') feodalların özləri tərəfindən təchiz olunurdu və saxlanırdı. [[Şah İsmayıl Xətai|I İsmayıl]]ın hərbi qüvvələri prinsipial olaraq [[Ağqoyunlu dövləti|Ağqoyunlu]] tayfa qoşun sistemindən fərqlənmirdi. Səfəvilərin müharibə üçün çıxardıqları qoşunların sayı dəqiq məlum deyil. Alessandri hesab edir ki, onların qoşunlarının sayı 60 minə çatırdı. [[1568]]-ci ildə Səfəvi sarayında olan C. Vekyetti də hesab edirdi ki, 60 mindən artıq qoşun çıxarmaq mümkün deyildi. Bu barədə dəyərli məlumatları Minadoi verir. O hesab edir ki, Səfəvilər döyüşə 60 min süvari çıxarırdılar, lakin əgər bütün hakimlər və feodallar qoşunlarını göndərsəydigöndərilsəydi onların saylarını 130-140 minə çatdırmaq olardı. Qazi Əhmədin məlumatlarına görə, [[I Təhmasib]]in vəfatı zamanı şahın məvacibində “qızılbaş tayfa və nəsillərindən” olan 200 min adam vardı. Lakin bu qoşunların heç də hamısını, feodalların özbaşınalığına görə, döyüş meydanına çıxarmaq mümkün deyildi. Feodal yığma(''çerikçərik'') qoşundan başqa şahın yanında 4500-6000 nəfərlik [[Qorçu|qorçu qvardiyası]] da vardı. Onlara ''qorçubaşı'' rəhbərlik edirdi. Bundan başqa şah xidmətində analoji finksiya üçün 700 [[yasavul]] vardı. Qorçuların 4 mini torpaq təltiflərindən dolanırdı, qalan 2 min şahın məvacibində idi.
[[Qorçu]]lar tayfa kavaleriyasından ibarət idi. Onların yay-ox, nizə, qılınc, xəncər, döyüş baltası və qalxanları vardı. Döyüş vaxtı onlar yanaqlarını örtən zirehli qoruyucuları olan dəbilqələr geyirdi. Ordu ,əsasən, çevik süvarilərdən ibarət idi, piyadalar az idi. Silahlanmaları barədə Alessandri məlumat verir ki, onların qalxanları, qılıncları, tüfəngləri(''muşket'', ''arkebuz'') vardı. Arkebuzların lülələrinin uzunluğu 9 ''[[Düymə (ölçü vahidi)|düymə]]'' çatırdı, atdığı güllələrin çəkisi isə 50-70 qrammqram təşkil edirdi. Alessandri yazır ki, onlar arkebuzlardan çox asanlıqla istifadə edirdilər, və bu ağır silah onların qılıncla, yay-oxla və qalxanla döyüşmələrinə əngəl olmurdu. [[Arkebuz]]u kürəklərində gəzdirirdilər. O Səfəvilərin istehsal etdiyi silahların keyfiyətinəkeyfiyyətinə diqqətini cəlb edirdi. Ümumi yayılmış yanlış təsəvvürə görə qızılbaşların odlu silahı yox idi. Lakin İbrahim Əmini və başqa anoninanonim mənbə qızılbaşların hələ [[Bakının alınması (1501)|Bakının alınması]] zamanı odlu silahdan(''atəş-i-top-u-tüfəng'') istifadə etdikləri barədə yazırlar. Məlumdur ki, qızılbaşlar Təhmasibin [[1538]]-ci ildə Şirvana yürüşü və [[Buğurt qalası]]nın mühasirəsi zamanı toplardan istifadə etdikləri deyilir. Lakin bu toplar əsasən [[mortir]] tipli silah yaxud təsadüfən onların əlinə avropalılardan keçən odlu silahlar idi. [[Vladimir Minorski|Minorski]] iddia edir ki, Səfəvilər top və tüfənglərdən ilk dəfə [[1552]]-ci ildə [[Ərcişin mühasirəsi]]ndə yararlanıblar.
Şah Abbasın keçirdiyi islahatlar nəticəsində qızılbaş ordusu tədricən öz tayfa səciyəsinisəciyyəsini itirməyə başladı. Bu islahatın nəticələrindən biribirinə əsasən qeyri türklərdən ibarət 44 minlik [[Məmlüklər|qulam]] ordusunun təşkil olunması idi. Onlar xəzinədən məvacib alırdılar və tamamilə şahdan asılı idilər. Əvvəlcə onlar piyada kimi təşkil olunmuşdular. Hər 4-5 əskərəsgər silah-sursatın daşınması üçün bir qatırla təchiz olunurdu.
''“Təzkirət əl mülük”'' əsərində döyüş alayı ''“Qulam sərkare xassey-şərife”'' kimi qeyd olunur. Onların qul adlandırılması kölə olmaları demək deyildi, qul burada dövlətin, xanədanın qulu mənasında idi. Şardenin dediyinə görə [[I Abbas]] onlara ithafən ''“süvari yeniçərilər”'' deyirdi. Onlar süvari idi. Əsasən soyuq silahlarla yaraqlanırdılar. Xüsusi hərbi xidmət zamanı onlara odlu silahdan istifadə etməyi öyrədirdilər<ref>О. Эфендиев «Азербайджанское государство Сефевидов в XVI веке» — Баку Изд. «Элм», 1981.</ref>.