MiQ-25: Redaktələr arasındakı fərq

'''MiQ-25''', ({{lang-ru|МиГ-25}}) (''[[NATO kod adı]]: '''Foxbat'''''Foksbet'' — "«qanadlı"»''<ref>[[Oxford English Dictionary|OED]]: "«fox-bat = [[:en:flying fox|flying fox]]"»</ref>) –- [[SSRİ]] istehsalı olan biryerli, yüksək hündürlükdə və yüksək sürətlə uça bilən qırıcı təyyarəsi. MiQ-25 proyekti 60-cı illərdə Mikoyan-Quryeviç Konstruktor Bürosu tərəfindən yüksək sürətli və yüksək hündürlükdə uça bilən Amerikan bombardman təyyarələrinə(XB-70 "Valkyrie") və kəşfiyyat (SR-71 "Blackbird") təyyarələrinə qarşı müdafiə məqsədi ilə başlanmış, nəticədə Sovet ordusunda MiQ-25, səsdən 3 dəfə sürətli təyyarə kimi effektiv qırıcı-kəşfiyyatçı rolunu oynamışdır. Güclü radar və dörd ədəd hava-hava roketlərilə təchiz olunmuş təyyarə bir müddət NATO üçün çox böyük təşviş yaratsa da, 1976-cı ildə Sovet pilotu Leytenant Viktor Belenkonun idarə etdiyi MiQ-25 ilə Yaponiyaya qaçması Qərb ölkələrinə bu təyyarəni analiz etməyə və sirrlərini öyrənməyə imkan vermişdir. İlk prototipi 1964-cü il mart ayının 6-sı uçmuşdur. İstismar müddəti hələ də davam edir. İstehsal miqdarı təqribən 1200-dür.

Təyyarənin elektronika sistemlərinin çox hissəsi vakuum diodlarından (lampalı dövrədən) ibarətdir. Bu seçimin üç əsas üstünlüyüavantajı var:

Vakuum diodlu sistemlər yüksək sürətin nəticəsi olaraq yüksək temperaturdatemperatura işləməklədayanmaqla bərabər, tranzistor bazalı müasir sistemlərdən fərqli olaraq hava soyutması tələb etmir;

Vakuum diodların istehsalı olduqca asan və ucuz olduğu üçün elektronika sistemlərininsistemlərin təmiri bazalarda sürətli və sərfəli şəkildə həyata keçirilir;

Vakuum diodlu sistemlərə nüvə partlayışı zamanınəticəsində yaranan dağıdıcı elektromaqnit dalğaları təsir etmir.

Yenə də vakuum diodlu sistemlərin istifadə olunması sayəsində təyyarənin Smerch-A (NATO kodu:Foxfire) radarı 600 Kilowatt kimi qorxunc bir gücə malikdir. MiG-25 haqqında tez-tez deyilənlərə görə, MiG-25-lərin olduğu hava bazalarının ətrafında təyyarənin çox güclü təyyarənin Smerch-A radarının yaydığı mikrodalğa şüalarına görə yanaraq ölmüş yüzlərlə dovşan aşkar olunmuşduraşkarlanmışdır. Bu səbəbdən təyyarənin radarının müəyyən hündürlüyə qalxmadan əvvəl işə salınması qadağan olunmuşdur.

Əl-Cəzair, Bolqarıstan, Hindistan, Suriya, İraq və Liviya-ya ixrac olunmuşdur. SSRİ-nin dağılmasındandağılmasında sonra Rusiya və Azərbaycan tərəfindən istifadə olunmağa davam edilən MiG-25 hələ də bu iki ölkənin arsenalında məhdud sayda da olsa istifadə olunur.

6 sentyabr 1976-cı ildə təyyar SSRİ HHQ təyyarəçisi Viktor Belenko tərəfindən Yaponiyanın Xakodate şəhərindəki aeroporta qaçırıldı. Bu hadisədən sonra bu tip təyyarələr xaric ölkəyə çatmayacaq həcmdə yanacaqla doldurulmağa başlandı.<ref>[http://shura.kulichki.net/interest/kal007/part2.htm Тайна корейского "«Боинга-747"»] ''А. Иллеш'', "«расследование „Известий""„Известий“», Часть 2</ref>. Bütün təyyarələr modifikasiya edildi və bort avadanlıqları təkmilləşdirildi.

Təyyarənin kostruksiyasının NATO mütəxəssisləri tərəfindən öyrənilərək istifadə ediməsi fikri öz təsdiqini tapmır. Belə ki, analıjianaloji [[F-15]] təyyarəsi 1976-cı ildə istifadəyə buraxılıb, onun sınaq uçuşu isə 1972-ci ildə həyata keçirilib.

Təyyarənin özü sonradan SSRİ tərəfinə qaytarıldı, ancaq sökülmüş vəziyyətdə, hissələrlə.

Maraqlısı burasındadır ki, MiG-25 ilk döyüş təcrübəsini hələ SSRİ-nin bazalarında xidmətə girməmişdən əvvəl 1971-ci ildə Misir Hava Qüvvətlərinin tərkibində qazanmışdır. SSRİ tərəfindən müvəqqəti olaraq Misir Hava Qüvvətlərinə xidmətə verilən 4 Foxbata Misirin bayraq və emblemləri yapışdırılmışdır, ancaq yalnız Sovet pilotları tərəfindən iki il bu ölkədə xidmət keçmişlər. Bu müddət ərzində iki-iki qruplar halında 20 dəfə İsrailin hava sahəsinə təcavüz edən təyyarələrin, uçuşların zamanı və müddətinin İsrailin kəşfiyyatı idarələri tərəfindən bilinməsinə baxmayaraq heç bir maneəyə rast gəlməmişdi. 1973-cü ildə bu təyyarələrdən biri Mach 3.2(səsdən 3.2 dəfə sürətli) sürətinə çataraq bütün versiyalarının dünya sürət rekordunu qırmışdı, ancaq təyyarənin motorları bu təzyiqə davam gətirməyərək yanmışdır.

I Körfəz müharibəsinin ilk günündə ABŞ Dəniz Qüvvətlərinə aid olan F/A-18 Hornet döyüş təyyarəsi İraq Hava Qüvvətlərinə aid olan MiG-25PD tərəfindən vurulub salınmışdır. Yenə I Körfəz savaşı ərəfəsində İraq Hava Qüvvətlərinə malik 1 MiG-25 düz 8 amerikanAmerikan F-15 təyyarəsinin arasından sivişərək F-15-lər tərəfindən qorunmaqda olan, radarları yayındırançaşdıran sistemlərlə təhciz olunmuş(jammer) EF-111 Raven təyyarəsinə hücum etmişdir. Hücum nəticəsində EF-111-ə ziyan dəymədi, ancaq bölgədən uzaqlaşmağa məcbur oldu. EF-111 təyyarəsinin dəstəyindən məhrum qalan F-15-lərdən biri də İraqın Zenit Raket Komplekslərinin tərəfindənmərmiləri ilə vurulmuşdur. Yenə eyni müharibə ərəfəsində 2 MiG-25 Foxbat 4 ədəd F-15 Eagle təyyarəsinə təcavüz etmiş və nəticəsində Amerikan təyyarələrinin atdığı 10 ədəd raketin hamısından da yüksək sürətləri sayəsində qaçmağı bacarmışlar.

Müharibə dövründə yalnız 2 MiG-25 Amerikan HHM-ləri tərəfindən məhv edilmişdir.

23 dekabr 2002-ci ildə İraq HHQ-sinə aid olan MiG-25 bu ölkənin səmasında kəşfiyyat aparan amerikan MQ-1Predator pilotsuz uçan aparatını vurmuşdur. Tarixdə ilk dəfə pilotlu və pilotsuz uçan vasitələr arasında baş verən bu İtdavasında (Dogfight) MQ-1PredatorPredator tərəfindən atılan Stinger raketləri MiG-25-ə dəyməmişdi.

2003-cü ildə başlayan İraq müharibəsi dövründə heç bir aktivlik göstərməyən, İraq HHQ-lərinə aid olan digər təyyarələr kimi MiG-25-lərin də çoxu yerdə və ya yeraltı sığınacaqlarda məhv edilmişdir. Eyni ildə Amerikan qüvvətləri tərəfindən hava bazasının yanında bastırılmış vəziyyətdə 2 MiG-25 ələ keçirilmiş və bu təyyarələr araşdırma üçün ABŞ-a göndərilmişdir. Araşdırılması qurtaran təyyarələrdən biri indi Ohayo ştatının Dayton şəhərindəki ABŞ Hərbi Hava QüvvələrininQüvvətlərinin muzeyində sərgilənir.

* [[1960]]-[[1970]]-ci illər –- [[Misir]] tərəfindən [[İsrail|İsrailə]] qarşı kəşfiyyat məqsədi ilə.

* [[1981]]-[[1982]]-ci illər –- [[Suriya]] tərəfindən İsrailə qarşı.

* [[İran-İraq müharibəsi]] –- [[İraq]] tərəfindən.

* [[1991]]-ci il NATO-nun İraq əməliyyatı –- İraq tərəfindən.

* [[Qarabağ müharibəsi]] –- [[Azərbaycan]] tərəfindən.

Rusiya Hərbi Hava Qüvvələrində [[MiQMiG-25P]] təyyarələri yeni [[MiQMiG-31]] təyyarələri ilə əvəz ediliblər. İstismarda 30 kəşfiyyatçı [[MiQMiG-25P]] qalır. SSRİ dağılandan sonra Ukraynaya 79, Belorusiyaya 50, Azərbaycana isə 48 ədəd [[MiQ-25]] satılıb

* '''Güc''', forsajsız: 73.5 kN (hər mühərrik)

* '''Dartma gücüGüc''', forsajla: 100.1 kN (hər mühərrik)

* '''YanacaqMaksimum kütləsiuçuş hündürlüyü''': 1425,570700 m (4 kqraketlə)

* '''YüksəklikYüksəkliyə əldə etməqalxma müddəti''': 20,000 m-ə 8.9 dəq.