Plebsin patrisiatla mübarizəsi: Redaktələr arasındakı fərq

Zümrə mübarizəsinin ilk qığılcımı [[Tit Livi]]ya inansaq,e.ə 494 ilə aiddir. Borc şərtlərinin dözülməzliyinə və kreditorların özbaşınalığına cavab olaraq plebeylər Romadan [[Aventin]] təpəsinə uzaqlaşdılar. [[Etrusklar]] və latinlərin hərbi təhdidi qarşısında patrisilər güzəştə getdi. Plebs öz sıralarından olan xüsusi maqistratın təsis edilməsinə nail oldu, plebsin dövlət qarşısında nümayəndəsi rolunu oynayan - xalq [[tribun]]u.

Əvvəlcə [[tribun]]lar ayrı-ayrı plebeyləri maqistratların özbaşınalığından müdafiyə edirdi([[ius auxilii]]). Tədricən bu haqlardan çox böyük hakimiyət yaranırdı.E.ə 449 ildən tribunun şəxsiyəti toxunulmaz, evi isə sığınacaq hüququna malik idi. Tribun maqistratın və senatın qərarlarına veto qoya bilərdi(intersessiya huququ). Tədricən o san ki, zümrələr arasındaki anlaşmanın qoruyucusu olurdu və bu keyfiyyətdə onları pozanlara qarşı tədbir görə bilərdi(həbs, cərimə və s.) Tribunların hakimiyəti şəhər hüdudlarından kənara çıxmırdı. Əvvəllərdə tribunların sayı 2-5 idi, sonralar onların sayı 10 çatdırıldı. Vəzifə, əsasən patrisiatla mübarizəyə başçılıq edən plebsin rəhbərləri üçün əlçatan oldu.

E.ə 451-450-ci illərdə plebsin təzyiqi ilə hüququn ilk [[kodifikasiya]]sı baş verir. Qanunların "[[10 ər]]"dən ibarət ([[desemvir]]dən)ibarət komissiya yaradılır. Komissiya demək olar ki tamamilə patrisilərdən ibarət idi. Qanunlar məhkəmə icralarını, borc hüququnu, ailədaxili münasibətləri, mülkiyyət hüququnu, və alış-veriş əməliyatlarını tənzimləyirdi. Onlar həmçin müxtəlif cinayətlərə görə cəza təyin edirdilər(cadu, qətl, oğruluq, üzv xəsarətləri, dövlətə xəyanəti). Qanunların yazılması nəsli cəmiyətdən sinfi cəmiyətə və Roma polisinin qurulmasında vacib ünsür idi. Keçid dövrünə xas müxtəlif prinsiplərin kombinasiyası onlar üçün də səciyəvi idi: [[talion]] və pul [[peni]]si prinsipi, vərəsəlik azadlığı və mülkiyətin nəslin içində saxlanılması meyli və sairə.

Ümumiyətlə kodifikasiya plebsin uğuru idi, maqistratların özbaşınalığının yerini qanun tuturdu. Ölümə məhkum olunmuşun [[komisia]]lara [[appelyasiya]]sı([[provokasiya hüququ]]). Buna baxmayaraq bəzi qanunlar plebsə qarşı idi: borc hüququ çox sərt idi, patrisilərlə plebeylər arasındaki nigahlar isə qadağan idi.

E.ə 451-450-ci illər hadisələri az qaldı mürtəce çevrilişə gətirsin. Appi Klavdi başda olmaqla desimvirlər vəzifə səlahiyətlərini başa vurmaqdan imtina etdilər, plebeylərin Romadan yeni uzaqlaşması və senatdakı müxalifət onların istefasına gətirdi.

E.ə 449-cu ildə konsullar [[Lusi Valeri]] və [[Mark Horasi]]nin qanunlarına görə xalq tribunlarının toxunulmazlığı bərpa olundu. Provokasiya hüququ təstiq edildi. Bu qanunlar desimvirlərin ləğv etdiyi xalq nailiyətlərini bərpa edirdi. Nəhayət, plebeylərin də işatirak etdiyi [[triba]]lara görə yığıncaqlarda, qəbul edilmiş qərarlar qanun qüvvəsinə əldə etdi. İnnən belə [[tribut komisiaları]], [[kurial]] və [[senturial]] [[komisia]]larla birgə tam hüququlu xalq yığıncaqları növünə çevrildi. E.ə 445 il plebsin yeni qələbə isə ilə qeyd olundu. [[Kanuley qanunu]]na görə patrisilərlə plebeylərin nigahına icazə verildi. Bu hüquqdan ilk növbədə plebsin yuxarıları yararlandı. Qanun yeni patrisial-plebey zadəganlığı yaranmasında ilk addım oldu. Elə o vaxt da plebeylərin konsulluğa buraxılması məsələsi ilk dəfə qalxdı.

=== Liçini-Seksti qanunu ===

{{Əsas|Liçini-Seksti qanunu}}