İnsan Hüquqları Haqqında Ümumi Bəyannamə: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Samira mustafa moved page İnsan Hüquqları Haqqında Universal Bəyannamə to Ümumdünya insan hüquqları bəyannaməsi: adın tərcüməsində səhvə yol verilmişdir |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
[[Şəkil:EleanorRooseveltHumanRights.png|300px|thumbnail|[[Eleanora Ruzvelt]]
Ümumdünya insan hüquqları bəyannaməsi(ÜİHB) hər insanın eyni hüquqlara sahib olması fikrinə əsaslanan ilk beynəlxalq sənədlərdən biridir. Əvvəlki beynəlxalq bəyannamə və sazişlərin əksəriyyəti hüquqları yalnız milli qanunvericiliklə irəli sürüldüyü halda tanıyırdı. [[BMT]] kimi ÜİHB də insan hüquqlarını irəli çəkərək dünyəvi sülhə nail olmaq məqsədilə yazılmışdı. İlk olaraq, ÜİHB 58 coğrafi, mədəni və siyasi cəhətdən fərqli bölgəni ümumbəşəri bir sənədin yaradılması nəticəsində bir araya gətirmişdi. ÜİHB-nin məcburi olmamasına baxmayaraq, o, müxtəlif beynəlxalq müqavilələrdə öz əksini tapan beynəlxalq insan hüquqları standartları yaratmışdır.
ÜİHB 1947-ci ilin yanvarı ilə 1948 –ci ilin dekabrı arasında hazırlanmışdır. Onun mətni [[Eleanora Ruzvelt]]in rəhbərlik etdiyi səkkiz üzvlük İnsan hüquqları Komissiya tərəfindən yazılmış və mədəni, sosial, iqtisadi sahədəki hüquqlardan tutmuş mülki və siyasi hüquqlara qədər müxtəlif sahələrdəki insan hüquqlarını əhatə etmişdir. Sənədin mətnində dəyişikliyin lehinə 1400 və [[Belarusiya]], [[Çexslovakiya]], [[Polşa]], [[Səudiyyə Ərəbistanı]] ,[[Cənubi Afrika]], [[SSRİ]], [[Ukrayna]] və [[Yuqoslaviya]]dan gələn 8 bitərəf səslə BMT –nin Baş Assambleyası 1948-ci il dekabrın 10-da Bəyannaməni yekdilliklə qəbul etdi.
ÜİHB hər bir fərdin hüquqlarını qoruyan 30 maddədən ibarətdir. İLk iki maddə bütün insanların bərabər olduğunu və bu bərabərliyin insanlara bəxş olunmuş ləyaqətə əsaslandığını söyləməklə sənəd üçün giriş rolunu oynayır. İnsan ləyaqətinin bu bərabərliyi ümumbəşəri insan hüquqlarının da bərabərliyinə rəvac verir. Ümümbəşərilik o deməkdir ki, bu hüquqlar hər kəsə şamil olunur və fərdin heç bir hərəkəti və heç bir səbəblə ondan alına bilməz.
==Maddələr==
===Maddə 1===
Bütün insanlar öz ləyaqətləri və hüquqları etibarilə azad və bərabər doğulurlar. Onlara ağıl və vicdan bəxs edilib və onlar bir-birinə münasibətdə
qardaslıq ruhunda davranmalıdırlar.
===Maddə 2===
Hər bir insan, irqi, dərisinin rəngi, cinsi, dili, dini, siyasi və digər əqidələri, milli və sosial mənsubiyyəti, əmlak vəziyyəti, silk mənsubiyyəti və digər vəziyyətlərinə görə heç bir fərq qoyulmadan hazırkı Bəyannamədə bəyan edilən bütün hüquqlara və bütün azadlıqlara malik olmalıdır.
Bundan əlavə, insanın mənsub olduğu ölkənin və ya ərazinin siyasi, hüquqi və beynəlxalq statusuna, bu ərazinin müstəqil, asılı, özünü idarə etməyən və ya suverenliyi hər hansı digər səkildə məhdudlasdıran ərazi olub-olmamasından asılı olmayaraq, heç bir fərq qoyulmamalıdır.
===Maddə 3===
Hər bir insan yasamaq, azadlıq və səxsi toxunulmazlıq hüququna malikdir.
===Maddə 4===
Heç kim kölə vəziyyətində və ya asılı vəziyyətdə saxlanılmamalıdır: köləliyin və kölə ticarətinin bütün formaları qadağan edilir.
===Maddə 5===
Heç kim isgəncələrə və yaxud ağır, qeyri-insani və ya onun ləyaqətini alçaldan rəftara və cəzaya məruz qalmamalıdır.
===Maddə 6===
Hər bir insan, harada olmasından asılı olmayaraq, özünün hüquq subyekti kimi qəbul edilməsi hüququna malikdir.
===Maddə 7===
Bütün insanlar qanun qarsısında bərabərdirlər və heç bir fərq qoyulmadan qanun tərəfindən bərabər müdafiə olunmaq hüququna malikdirlər.Bütün insanlar, hazırkı Bəyannaməni pozan istənilən ayrı-seçkilik aktından və belə bir ayrı-seçkiliyə hər cür təhrikdən müdafiə olunmaqda bərabər hüquqlara malikdirlər.
===Maddə 8===
Hər bir insan, Konstitusiya və ya qanunla ona verilən əsas hüquqlarının pozulması hallarında səlahiyyətli məhkəmələr tərəfindən bu hüquqlarının səmərəli səkildə bərpa edilməsi hüququna malikdir.
===Maddə 9===
Heç kəs özbasınalıqla həbsə, tutulub saxlanılmaya və ya sürgün edilməyə məruz qala bilməz.
===Maddə 10===
Hər bir insan öz hüquq və vəzifələrini müəyyənləsdirmək üçün və ona qarsı qaldırılan cinayət ittihamının əsaslandırılmıs olub-olmamasını aydınlasdırmaq üçün ona qarsı qaldırılan isə müstəqil və qərəzsiz məhkəmə tərəfindən tam bərabərlik əsasında, açıq və ədalətin bütün tələblərinə riayət olunmaqla baxılmasını tələb etmək hüququna malikdir.
===Maddə 11===
*1.Cinayət törətməkdə ittiham edilən hər bir insan, ona bütün müdafiə imkanları təmin edilməklə, açıq məhkəmə arasdırması yolu ilə onun günahkar olduğu qanuni qaydada müəyyən edilməyənə qədər günahsız hesab edilmək hüququna malikdir.
*2. Heç kim, törədildiyi zaman milli qanunlara və ya beynəlxalq hüquqa görə cinayət tərkibi dasımayan hər hansı bir əməl və ya fəaliyyətsizlik əsasında cinayət törətməkdə ittiham oluna bilməz. Habelə, cinayətin törədildiyi zaman tətbiq edilə bilən cəzadan ağır cəza verilə bilməz.
===Maddə 12===
Heç kimin səxsi və ailə həyatına özbasınalıqla müdaxilə, evinin toxunulmazlığına, gizli məktublasmalarına, sərəf və nüfuzuna özbasınalıqla qəsd edilə bilməz. Hər bir insan bu cür müdaxilələrdən və ya belə qəsdlərdən qanunla müdafiə olunmaq hüququna malikdir.
===Maddə 13===
*1. Hər bir insan, hər bir dövlətin hüdudları daxilində sərbəst hərəkət etmək və özünə yasayıs yeri seçmək hüququna malikdir.
*2. Hər bir insan, öz ölkəsi də daxil olmaqla istənilən ölkəni tərk etmək və öz ölkəsinə qayıtmaq hüququna malikdir.
===Maddə 14===
*1. Hər bir insan təqiblərdən qurtulmaq üçün digər ölkələrdə sığınacaq axtarmaq və bu sığınacaqdan istifadə etmək hüququna malikdir.
*2. Bu hüquqdan, əslində Birləsmis Millətlər Təskilatının məqsəd və prinsiplərinə zidd olan qeyri-siyasi xarakterli cinayətlər və ya əməllər törətməyə görə təqiblərdən qurtulmağa çalısılması hallarında istifadə edilə bilməz.
===Maddə 15===
*1. Hər bir insan vətəndaslıq hüququna malikdir.
*2. Heç kim öz vətəndaslığından və öz vətəndaslığını dəyismək hüququndan məhrum edilə bilməz.
===Maddə 16===
*1. Yetkinlik yasına çatmıs kisilər və qadınlar, irqi, milli və ya dini əlamətlərinə görə heç bir məhdudiyyət qoyulmadan nikah bağlamaq və ailə qurmaq hüququna malikdirlər. Onlar nikah bağlayarkən, nikah vəziyyətində olarkən və onun pozulması zamanı eyni hüquqlardan istifadə edirlər.
*2. Nikah yalnız hər iki tərəfin sərbəst və tam razılığı ilə bağlana bilər.
*3. Ailə cəmiyyətin təbii və əsas özəyidir və o, cəmiyyət və dövlət tərəfindən müdafiə olunmaq hüququna malikdir.
===Maddə 17===
*1. Hər bir insan təkbasına və ya basqaları ilə birlikdə əmlaka sahib olmaq hüququna malikdir.
*2. Heç kim öz əmlakından özbasınalıqla məhrum edilməməlidir.
===Maddə 18===
Hər bir insan düsüncə, vicdan və din azadlığı hüququna malikdir: bu hüquqa öz dinini və ya əqidəsini dəyismək azadlığı, öz dininə və ya əqidəsinə həm təkbasına, həm də basqaları ilə birlikdə, dini təlimdə, ibadətdə və dini mərasim qaydalarının yerinə yetirilməsində açıq və özəl qaydada etiqad etmək azadlığı daxildir.
===Maddə 19===
Hər bir insan əqidə azadlığı və onu sərbəst ifadə etmək azadlığı hüququna malikdir: bu hüquqa maneəsiz olaraq öz əqidəsində qalmaq azadlığı və istənilən vasitələrlə və dövlət sərhədlərindən asılı olmayaraq, informasiya və ideyalar axtarmaq, almaq və yaymaq azadlığı daxildir.
===Maddə 20===
*1. Hər bir insan dinc yığıncaqlar keçirmək və assosiasiyalar qurmaq hüququna malikdir.
*2. Heç kim hər hansı bir assosiasiyaya daxil olmağa məcbur edilə bilməz.
===Maddə 21===
*1. Hər bir insan öz ölkəsinin idarə edilməsində bilavasitə və yaxud azad seçilən nümayəndələr vasitəsilə istirak etmək hüququna malikdir.
*2. Hər bir insan öz ölkəsində dövlət qulluğuna hamıyla bərabər yol tapmaq hüququna malikdir.
*3. Xalqın iradəsi hökumətin hakimiyyətinin əsası olmalıdır; bu iradə, vaxtasırı və saxtalasdırılmadan, ümumi və bərabər seçki hüququ əsasında, gizli səsverməyolu ilə və yaxud səsvermə azadlığını təmin edən digər eynimənalı formalar vasitəsilə keçirilən seçkilərdə öz əksini tapmalıdır.
===Maddə 22===
Cəmiyyətin bir üzvü kimi, hər bir insan sosial təminat hüququna və öz ləyaqətini qoruyub saxlaya bilmək və öz səxsiyyətini azad inkisaf etdirmək üçün iqtisadi, sosial və mədəni sahələrdə zəruri olan hüquqlarını milli səylər və beynəlxalq əməkdaslıq vasitəsilə, hər bir dövlətin strukturu və resurslarına müvafiq olaraq həyata keçirmək hüququna malikdir.
===Maddə 23===
*1. Hər bir insan isləmək, istədiyi isi sərbəst seçmək, ədalətli və əlverisli is səraitinə malik olmaq və issizlikdən müdafiə olunmaq hüququna malikdir.
*2. Hər bir insan, heç bir ayrı-seçkiliyə məruz qalmadan, bərabər əməyə görə bərabər haqq almaq hüququna malikdir.
*3. Đsləyən hər bir insan, onun özünün və ailəsinin layiqli dolanısığını təmin edən, ədalətli və qənaətbəxs həcmdə zəruri hallarda isə digər sosial təminat vəsaitləri ona əlavə edilməklə haqq almaq hüququna malikdir.
*4. Hər bir insan, öz mənafelərini müdafiə etmək üçün həmkarlar ittifaqları yaratmaq və həmkarlar ittifaqlarına daxil olmaq hüququna malikdir.
===Maddə 24===
Hər bir insan, is gününün səmərəli məhdudlasdırılması və ödənilən vaxtasırı məzuniyyət hüququ da daxil edilməklə istirahət və asudə vaxt hüququna malikdir.
===Maddə 25===
*1. Hər bir insan, qida, geyim, mənzil, tibbi qulluq və zəruri sosial xidmətlər də daxil olmaqla onun özünün və ailəsinin sağlamlığının və rifahının qorunub saxlanılması üçün zəruri olan həyat səviyyəsinə malik olmaq hüququna və issizlik, xəstəlik, əlillik, dulluq, qocalıq halında və ondan asılı olmayan digər səbəblərə görə dolanısıq vəsaitlərini itirdiyi halda təminat hüququna malikdir.
*2. Analıq və körpəlik xüsusi himayə və yardım hüququ verir. Nikahlı və yaxud nikahsız doğulmus bütün usaqlar eyni sosial müdafiədən istifadə etməlidirlər.
===Maddə 26===
*1. Hər bir insan təhsil almaq hüququna malikdir. Təhsil ən azı ibtidai və ümumi səviyyələrdə pulsuz olmalıdır. Đbtidai təhsil məcburi olmalıdır.Hamının texniki və pesə təhsili almaq imkanı olmalıdır və hər bir insanın qabiliyyəti əsasında hamının eyni dərəcədə ali təhsil almaq imkanı olmalıdır.
*2. Təhsil insan səxsiyyətinin tam inkisafına və insan hüquqlarına və əsas azadlıqlara hörmətin artırılmasına yönəldilməlidir. Təhsil bütün xalqlar, irqi və dini qruplar arasında qarsılıqlı anlasmaya, dözümlülüyə və dostluğa yardımçı olmalı və Birləsmis Millətlər Təskilatının sülhün qorunub
saxlanması ilə bağlı fəaliyyətinə köməklik göstərməlidir.
*3.Valideynlər öz kiçik yaslı usaqları üçün təhsil növlərini seçməkdə prioritet hüquqa malikdirlər.
===Maddə 27===
*1. Hər bir insan, cəmiyyətin mədəni həyatında istirak etmək, incəsənətdən həzz almaq, elmi tərəqqidə istirak etmək və onun nemətlərindən
istifadə etmək hüququna malikdir.
*2. Hər bir insan, müəllifi olduğu elmi, ədəbi və bədii əsərlərin nəticəsi olan mənəvi və maddi mənafelərinin müdafiə olunması hüququna malikdir.
===Maddə 28===
Hər bir insan, hazırkı Bəyannamədə ifadə edilən hüquq və azadlıqların tam səkildə həyata keçirilməsinə sərait yaradan sosial və beynəlxalq
idarə üsulu hüququna malikdir.
===Maddə 29===
*1. Hər bir insan elə bir cəmiyyət qarsısında məsuliyyət dasıyır ki, onun səxsiyyətinin azad və tam inkisafı yalnız o cəmiyyətdə mümkündür.
*2. Hər bir insan öz hüquq və azadlıqlarını həyata keçirərkən yalnız o məhdudiyyətlərə məruz qala bilər ki, onlar müstəsna olaraq, basqalarının
hüquq və azadlıqlarının lazımı qaydada tanınması və onlara hörmət edilməsinin təmin edilməsi və demokratik cəmiyyətdə əxlaq qaydalarının,
ictimai asayisin və ümumi rifahın ədalətli rəhbərlərin ödənilməsi naminə qanunla müəyyən edilmisdir.
*3. Bu hüquq və azadlıqların həyata keçirilməsi heç bir halda Birləsmis Millətlər Təskilatının məqsəd və prinsiplərinə zidd olmamalıdır.
===Maddə 30===
Hazırkı Bəyannamənin heç bir müddəası hansısa dövlətə, insan qrupuna və ya ayrı-ayrı səxslərə, hazırkı Bəyannamədə ifadə olunan hüquq
və azadlıqların ləğv edilməsinə yönəldilən hər hansı bir fəaliyyətlə məsğul olmaq və ya hər hansı bir əməl törətmək hüququnun verilməsi kimi
sərh edilə bilməz.
==Xarici keçidlər==
*[http://www.migration.gov.az/images/pdf/935e2ca153e49bce078042398ff16c2d.pdf Ümumdünya insan hüquqları bəyannaməsi]
*[http://www.un.org/en/documents/udhr/Universal Declaration of Human Rights]
| |||