Standart Model: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Legobot (müzakirə | töhfələr)
k Bot: Migrating 52 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q18338 (translate me)
k Bot: mk:Стандарден модел seçilmiş məqalədir; kosmetik dəyişmələr
Sətir 3:
Standart Model (SM) [[fundamental qarşılıqlı təsirlər|fundamental qarşılıqlı təsir]] qüvvələrini və bu qüvvələrdə elementar hissəciklərin rolunu öyrənir.
 
Standart Model nəzəriyyəsinə görə Kainatdakı bütün materiya [[fermion]]lardan ([[kvark]]ların və [[lepton]]ların aid olduqları hissəciklər ailəsi) yaranmışdır. Məsələn, [[Proton (fizika)|proton]] iki yuxarı və bir aşağı kvarkdan ibarətdir.<br />
Fermionlar bir birinə qarşılıqlı təsir qüvvələri vasitəsilə təsir edirlər. Məsələn, protonun ibarət olduğu kvarklar bir birilə güclü qüvvə (ingiliscə, strong force) adlanan təsirlə bağlıdırlar. Belə ki, güclü qüvvə protonu hissələrə bölünməyə qoymur.<br />
Belə qarşılıqlı təsir qüvvələrinin sayı dörddür: [[elektromaqnetizm]], [[qravitasiya]], [[zəif nüvə qüvvəsi]], [[güclü qüvvə]]. Bu qarşılıqlı təsir qüvvələri [[boson]] adlanan ([[foton]]un da daxil olduğu hissəciklər qrupu) hissəciklərlə keçir (və ya daşınır). Məsələn, protonun hissələri arasındakı güclü qüvvə [[qluon]] adlanan boson vasitəsilə keçir.<br />
 
Standart Model nəzəriyyəsi hələ ki, üç qarşılıqlı təsir qüvvəsini əhatə edir: elektromaqnetizm, zəif nüvə qüvvəsi, güclü qüvvə.
<ref name="Greenwood">{{cite book|author=W.N. Cottingham, D.A.Greenwood|year=2007|title= An Introduction To The Standard Model of Particle Physics|pages=|publisher=[[Cambridge]]|isbn=978-0-521-85249-4}}</ref>
 
== Hissəciklərin təsnifatı ==
Standart Model nəzəriyyəsində hissəciklər aşağıdakı kimi təsnifatlanmışdır.
 
{| class="wikitable" style="margin: 0 auto; text-align:center"
|+'''Standart Model'''
|colspan="2"| materiya hissəcikləri<br /> '''[[Fermionlar]]'''
|colspan="2"| qarşılıqlı təsir qüvvələri hissəcikləri<br /> '''[[Bosonlar]]'''
|-
|elementar fermionlar
|mürəkkəb fermionlar<br /> '''[[Baryonlar]]'''
|elementar bosonlar
|mürəkkəb bosonlar<br /> '''[[Mesonlar]]'''
|-
| [[lepton]]lar, [[kvark]]lar
Sətir 30:
 
 
'''Elementar fermionlar''' və '''elementar bosonlar''' birlikdə '''[[elementar hissəcik]]lər''' qrupunu təşkil edirlər.<br />
'''Mürəkkəb fermionlar''' ('''[[baryonlar]]''') və '''mürəkkəb bosonlar''' ('''[[mesonlar]]''') birlikdə '''[[hadronlar]]''' qrupunu təşkil edirlər.<br />
Məsələn, atomun nüvəsini təşkil edən proton və neytron və eləcə də onları bir birinə bağlı saxlayan [[Pion (fizika)|pion]] adlı meson hadrondurlar.
 
== Fermionlar ==
Fermionlar [[Fermi-Dirac (Dirak) statistikası]]na tabe olan hissəciklərdir. Elementar fermionlar leptonlar və kvarklardır. Mürəkkəb fermionlara misal kimi protonu və neytronu göstərmək olar. Bütün fermionlar kəsirlə ifadə olunan spinə malikdirlər, ({{Frac|1|2}}, {{Frac|3|2}},...).
<ref name="Gribbin">{{cite book|author=J. Gribbin |year=1999 |title= Q is for Quantum: An Encyclopedia of Particle Physics |pages=|publisher=[[The Free Press]] |isbn=0-684-85578-X}}</ref>
 
=== Elementar fermionlar ===
{| class="wikitable" style="margin: 0 auto; text-align:center"
|+'''Elementar fermionlar'''
Sətir 115:
 
 
== Bosonlar ==
Bosonlar [[Bose-Einstein (Eynşteyn) statistikası]]na tabe olan hissəciklərdir. Elementar bosonlarla yanaşı (məsələn, foton, qluon), mürəkkəb bosonlar da var ([[meson]]). Bütün bosonlar tam ədədli spinə malikdirlər (0, 1, 2,...)
 
=== Elementar bosonlar ===
 
 
Sətir 154:
|}
 
== Qarşılıqlı təsir qüvvələri ==
'''Fundamental qarşılıqlı təsir qüvvələri''' və onların daşıyıcıları olan bosonlar aşağıdakılardan ibarətdir:
 
* '''[[Elektromaqnetizm]] qüvvəsinin''' daşıyıcısı fotondur. O kütləsiz hissəcikdir.
* '''[[Zəif nüvə qüvvəsi]]nin''' daşıyıcıları [[W boson|W]]<sup>+</sup>, [[W boson|W]]<sup>−</sup> və neytral [[Z boson|Z]] bosonlarıdır. Bu bosonlar kütləyə malikdirlər.
* '''[[Güclü nüvə qüvvəsi]]nin''' daşıyıcıları [[qluon]]lardır. Səkkiz qluon məlumdur, onların hər biri kütləsizdir və yüksüzdür. <ref name="Martin">{{cite book|author=B. Martin |year=2011 |title= Nuclear and Particle Physics: An Introduction |pages=|publisher=[[John Wiley & Sons]] |isbn=978-0-470-74274-7}}</ref>
* '''[[Qravitasiya]] qüvvəsini''' izah edəcək əsaslı kvant nəzəriyyəsi hələ yoxdur. Lakin qravitasiyanı keçirən hipotetik [[qraviton]] (ingiliscə graviton) hissəciyi haqqında nisbilik nəzəriyyəsi vasitəsilə bəzi göstəricilər hesablanmışdır. Qraviton 2 spinə malik, kütləsiz hissəcik olmalıdır.<ref name="Gregersen">{{cite book|author=E. Gregersen |year=2011 |title= The Britannica Guide to Particle Physics |pages=|publisher=[[Britannica Educational Publishing]] |isbn=978-1-61530-382-3}}</ref>
 
{| class="wikitable" style="margin: 0 auto; text-align:left"
Sətir 199:
Son dövrlərdə aparılan tədqiqatlar göstərir ki, dörd qüvvəni əhatə edən ümumi nəzəriyyənin yaradılması yaxın gələcəkdə baş tuta bilər.<ref name="Gribbin">{{cite book|author=J. Gribbin |year=1999 |title= Q is for Quantum: An Encyclopedia of Particle Physics |pages=|publisher=[[The Free Press]] |isbn=0-684-85578-X}}</ref>
 
== Həmçinin bax ==
 
*
 
== İstinadlar ==
 
{{İstinadlar|}}
Sətir 214:
[[Kateqoriya:Fizika]]
[[Kateqoriya:Elementar zərrəciklər fizikası|Hissəciklər fizikası]]
{{Link FM|mk}}