Ürək (insan): Redaktələr arasındakı fərq

* Sağ qulaqcıq sol qulaqcıqdan qulaqcıqarası arakəsmə – ({{lang-la|septum interatriale (septum atriorum – BNA)}}) və sağ mədəcik sol mədəcikdən mədəcik arası arakəsmə – ({{lang-la|septum intervenriculare (septum ventriculorum – BNA)}}) vasitəsilə ayrılmışdır; lakin sağ qulaqcıq sağ mədəcik ilə və sol qulaqcıq sol mədəcik ilə ({{lang-la|ostia atrioventricularia dextrum et sinistrum (ostia venosum dextrum et sinistrum – BNA)}}) adlanan dəliklər vasitəsilə birləşir.

* Ürəyin əsasını arxa tərəfdən qulaqcıqlar və tərəfdə [[aorta]] ilə [[ağciyər kötüyü]], zirvəsini – sol mədəciyin aşağı ucu, ({{lang-la|facies pulmonalis (margo obtusus – BNA)}}) adlanan sol küt kənarını – sol mədəciyin sol tərəfi və sağ sivri kənarını – ({{lang-la|margo dextra (margo acutus – BNA)}}) – sağ mədəciyin sağ tərəfi təşkil etmişdir. Ürəyin əsası dördbucağa bənzəyir; bunun yuxarı və sağ bucağında yuxarı boş vena – ({{lang-la|vena cava superior}}), aşağı sağ bucağında aşağı boş vena – ({{lang-la|vena cava inferior}}) sağ qulaqcığa açılır; bunlardan bir az sola sağ yuxarı və aşağı ağciyər venaları – ({{lang-la|vv. pulmonales superior et inferior dextrae}}) və ürək əsasının sol kənarında sol yuxarı və aşağı ağciyər venaları – ({{lang-la|vv. pulmonales superior et inferior sinistrae}}) sol qulaqcığa açılırlar. Burada ürəkdən çıxan və ürəyə daxil olan damarlar ürəyin seroz qişası (epikard) ilə əhatə olunmuşdur.

* Sağ mədəcikdən ağciyər kötüyü ({{lang-la|truncus pulmonalis}}) vasitəsilə [[kiçik qan dövranı]] və sol mədəcikdən aorta vasitəsilə [[böyük qan dövranı]] başlayır. Bunların başlanan yerində ({{lang-la|ostium trunci pulmonalis et ostium aortae (ostium arteriosum dextrum et sinistrum . BNA)}}) adlanan dəliklər vardır. Qulaqcıq-mədəcik dəlikləri, ağciyər kıtüyü dəliyi və aorta dəliyi qapaqlarla tutulmuşdur. Sağ qulaqcıq və sağ mədəcik arasındakı qapağa sağ qulaqcıq-mədəcik qapağı və ya [[üçtaylı qapaq]] – ({{lang-la|valva atrioventricularis dextra s. tricuspidalis (valvula tricuspidalis – BNA)}}), sol qulaqcıq və sol mədəcik arasındakına sol qulaqcıq-mədəcik qapağı və ya [[ikitaylı qapaq]] – ({{lang-la|valva atrioventricularis sinistra s. mitralis (valvula bicuspidalis – BNA)}}), ağciyər kötüyü dəliyində olan qapağa [[ağciyər kötüyü qapağı]] – ({{lang-la|valva trunci pulmonalis (valvulae semilunares arteriae pulmonalis – BNA)}}) aorta dəliyində olan qapağa [[aorta qapağı]] – ({{lang-la|valva aortae (valvulae semilunares aortae – BNA)}}) deyilir. Bunların hamısı büküş şəklində iki səfhədən təşkil olaraq ürəyin daxili təbəqəsindən (endokarddan) əmələ gəlmişdir. Qulaqcıq-mədəcik qapaqlarını təşkil edən endokard səfhələrinin arasında bir qat lifli birləşdirici toxuma vardır. Bu qapaqlar qulaqcıq və mədəcik arasındakı dəlikləri əhatə edən lifli halqalara – ({{lang-la|anuli fibrosi}}) bağlanmışdır.

* [[Üçtaylı qapaq]] ilə [[ikitaylı qapaq]] qulaqcıqlar ilə mədəciklər arasında yerləşərək qanın mədəciklərdən qulaqcıqlara qayıtmasına, ağciyər kötüyü və aorta qapaqları aqciyər kötüyünün və aortanın başlanan uclarında yerləşərək qanın geriyə – mədəciklərə (yəni ağciyər kötüyündən sağ mədəciyə və aortadan sol mədəciyə) qayıtmasına mane olur.

* Ürəyin divarları üç qişadan təşkil olunmuşdur: daxili qişa – [[endokard]] – ({{lang-la|endocardium}}), orta əzələ qişası – miokard – ({{lang-la|myocardium}}) və xarici seroz qişa – [[epikard]] – ({{lang-la|epicardium}}). Qulaqcıqların divarı mədəciklərdən nazikdir; çünki bunların vəzifəsi qanı venoz sistemdən alıb ancaq mədəciklərə (yaxın məsafəyə) verməkdir. Sol mədəcik qanı böyük dövrana vurduğu üçün təbii ki onun işi çoxdur. Odur ki, sol mədəciyin divarları, öz vəzifəsinə uyğun olaraq, sağ mədəciyin divarlarından təxminən üç dəfə qalındır. Qulaqcıqların dal hissəsi geniş olub tam mənada qulaqcıq boşluğunu təşkil edirlər; qabaq hissələri isə çıxıntı halında olun qulaqcıq seyvanı – ({{lang-la|auricula atrii (auricula cordis – BNA)}}) adını alırlar. Bunların daxili səthində daraqlı əzələlər – ({{lang-la|mm. pectinati}}) olur. Mədəciklərin divarları bir o qədər də hamar deyildir; bunların daxili səthində bir çox ətli atmalar – ({{lang-la|trabeculae carneae}}), [[məməyəbənzər əzələlər]] – ({{lang-la|mm. papillares}}) vardır. Məməyəbənzər əzələlərin zirvələrindən nazik vətər telləri – ({{lang-la|chordae tendineae}}) başlayaraq, yuxarıda göstərilən taylı qapaqların kənarlarına bağlanırlar və mədəciklər [[sistola]] edərkən qapaqlar örtüldüyü zaman məməyəbənzər əzələlərin fəaliyyəti nəticəsində gərginləşib onların qulaqcıqlara doğru açılmalarına mane olurlar. Beləliklə məməyəbənzər əzələlərin və onlardan başlayan vətər tellərinin olduqca əhəmiyyəti çoxdur. Ətli atmaların əhəmiyyəti mədəcik divarlarını həddindən artıq gərginləşmədən mühafizə etməkdir.

* Sağ qulaqcığın sol divarını qulaqcıqlar arası arakəsmə – ({{lang-la|septum interatriale}}) təşkil etmişdir. Bu arakəsmənin sağ səthində (yəni sağ qulaqcığa baxan səthində) oval çuxur – ({{lang-la|fossa ovalis}}) vardır. Bu çuxurun yerində embrional dövrdə dəlik – ({{lang-la|foramen ovale}}) olur. Belə ki, embrionda sağ qulaqcıq sol qulaqcıq ilə birləşir. Döl anadan olandan sonra həmin dəlik tutulur və əvəzində oval çuxur əmələ gəlir. Oval çuxur yuxarı və qabaq tərəfdən büküş (haşiyə) – ({{lang-la|limbus fossae ovalis (Vieussenii – BNA)}}) vasitəsilə əhatə olunmuşdur. Bu büküş aşağı boş venanın ağzının aşağı kənarına doğru gedərək onun qapaqcığı ilə – ({{lang-la|valvula venae cavae inferioris (Eustachii – BNA)}}) birləşir. Bu qapağın və yuxarıda göstərilən büküşün embrional dövrdə artıq dərəcədə əhəmiyyəti vardır. Çünki bunların vasitəsilə aşağı boş venadan gələn qanın axını sağ qulaqcıqdan sol qulaqcığa yönəldilir. Döl anadan olandan sonra həmin büküşlərin əhəmiyyəti itir.

* Sağ qulaqcıq aşağı tərəfdən sağ qulaqcıq-mədəcik dəliyi – ({{lang-la|ostium atrioventriculare dextrum}}) vasitəsilə sağ mədəcik ilə birləşir. Bu dəliyin şəkli girdə və bir az uzunsovdur və diametri 4 sm-dir.

* [[yuxarı boş vena|Yuxarı]] və [[aşağı boş vena]]lardan başqa sağ qulaqcığa bir də ürəyin tac cibi – ({{lang-la|sinus coronarius}}) və ürəyin kiçik venalarının dəlikləri (ağızları) – ({{lang-la|foramina venarum minimarum (Thebesii – BNA)}}) açılır. Ürəyin tac cibi aşağı boş vena ağzı ilə sağ qulaqcıq-mədəcik dəliyinin arasında yerləşir və endokard təbəqəsindən əmələ gəlmiş kiçik bir qapaqcıq – ({{lang-la|valvula sinus coronarii (Thebesii – BNA)}}) vasitəsilə əhatə olunmuşdur. Bu qapağın əhəmiyyəti bundadır ki, qulaqcıq sistola edərkən tac cibi örtərək qanın ürəyin xüsusi venalarına doğru qayıtmasına mane olsun.

=== Ürəyin seroz qişası və ürək kisəsi ===

# ({{lang-la|ostium atrioventriculare dextrum (valva tricuspidalis)}}) döş sümüyünün sağ yarısının dalında V və III sol döş-qabırğa oynaqlarini bir-birilə birləşdirən xət üzərində yerləşir.

# ({{lang-la|ostium atrioventriculare sinistrum (valva bicuspidalis)}}) yuxarıdakı dəlikdən nisbətən bir az dərində həmin xətt üzərində proyeksiya edilir.

# ({{lang-la|ostium trunci pulmonalis (valva trunci pulmonalis)}}) III qabırğa qığırdağının döş ucu səviyyəsində olur.

# ({{lang-la|(valva aortae)}}) ağciyər kötüyü dəliyindən bir az dala, aşağı və sağdadır və döş sümüyünün sol kənarında, III sol qabırğa qığırdağının döş ucu səviyyəsinə uyğundur.

# Yuxarı döş-ürək kisəsi bağı – {{lang-la|Lig. sternopericardiacum superius}}

# Aşağı döş-ürək kisəsi bağı – {{lang-la|Lig. sternopericardiacum inferius (s. xiphopericardiacum)}}

# Onurğa-ürək kisəsi bağı – {{lang-la|Lig. vertebropericardiacum}}

# Diafraqma-ürək kisəsi bağı – {{lang-la|Lig. phrenicopericardiacum}}

* '''Ürəyin inkişafını əks etdirən təsvirlər<ref>[http://de.labs.wikimedia.org/wiki/Gray%27s_Anatomy:_Embryologie/Gray's Anatomy: Embryologie]</ref>'''

2. Diastolik ton – qısa (0,11 san.), yüksək olub, [[ aorta]] və [[ağciyər kötüyü]] qapaqlarının (aypara qapaqların) cırpılaraq qapanmasından yaranmış olur.

* [[Kardiologiya]]

* [[Exokardioqrafiya]]

* [[Qulaqcıqlararası çəpərin qüsuru]]

* [[Mədəciklərarası çəpərin qüsuru]]

* [[Ağciyər arteriyasının daralması]]

* [[Fallo tetradası]]

* [[Mitral qapaq çatışmazlığı]]

* [[Süni ürək]]

* [[Süni qan dövranı aparatı]]

* [[Aorta koronar şuntlama]]

* [[Eyzenmenger sindromu]]

* [[Kardiogen şok]]

* Prof. [[Kamil Balakişiyev|Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin]], İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979

* [http://www.vhlab.umn.edu/atlas/index.shtml Atlas of Human Cardiac Anatomy] – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy

* Р. Д. Синельников. Атлас анатомии человека (4 тома)

* [http://de.labs.wikimedia.org/wiki/Gray%27s_Anatomy:_Embryologie/Gray's Anatomy: Embryologie]

* [http://melumat.xazar.com/idx/66/413/article/220r601kdamar-sistemi.html/ Ürək-damar sistemi]

* [http://diabet.az/Alqoritm/10.htm/ Diabet saytı]

* [http://www.akademiya.net/bioloq/urek.html/ Akademiya saytı-Ürək]