Apuley: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
|||
Sətir 1:
[[File:ApuleiusFrontispiece.jpg|right|thumb|200px|Apuleyin 1902-ci ildə nəşr olunmuş kitabının frontispisində olan təsvir]]
'''Apuley''' ([[latın dili|lat.]] Apuleius — [[Qədim Roma]] yazıçısı, şairi, filosof [[Platonizm|platonik]].
[[124]] yaxud [[125]] ildə [[Roma imperiyası]]nın [[Afrika əyaləti]]nin [[Madavr]] şəhərində doğulub. Məşhur "Metamorfozalar"(Qızıl ulaq) romanının müəllifi. Yazıçının latınca əsərləri qalmışdır.
Sətir 8:
[[Şəkil:Apuleius-Kontorniat.jpg|left|thumb|200px|Apuley]]
Apuley özünü yarınumidiyalı-yarıqetuleyalı hesab edirdi. Ehtimal ki onun doğma dili hansısa yerli semit şivələrində biri olmuşdur. Şəhər özünüidarəsində yüksək vəzifə sahibi olan atası karlı adam olduğundan, Apuley, ibtidai təshsilini öz doğma şəhərində başlayıb, [[Karfagen]]də davam etdirmişdir. Yuli Sezarın əmri ilə yenidən tikilən Karfagen, tamamilə dirçəlir və çiçəklənərək II əsrdə Afrika əyalətinin mərkəzi, valinin iqamətgahı və əyalət senatının iclas yeri olur. Gəncliyi keçdiyi, müəllimləri yaşadığı və fəlsəfi fikirləri formalaşdığı bu şəhəri Apuley çox sevirdi, və ehtimal ki həyatının sonuna kimi burada yaşamışdı. O həmişə öz deklamasiya və nitqlərində bu şəhəri tərifləyir, onun var dövlətini, ləyaqətini, sakinlərinin savadını vəsf edirdi.
=== Təhsili və səyahətləri ===
Karfagendə riyaziyatı, natiqliyin və fəlsəfənin əsaslarını öyrənərək Apuley, o vaxt yenidən [[Ellinizm|elinnist]] dünyagörüşü mərkəzinə çevrilən [[Afina (qədim)|Afinaya]] yollanır. Burada o, bir neçə il natiqlik və fəlsəfə təhsili alır. Məhz Afinada o, ehtimal, "İkinci sofistika" davamçılarının nəzəriyəsi və praktikası ilə tanış olur, və özü də onlara qoşulur. Ehtimal etmək olar ki, Apuleyin yunan dilində ilk ədəbi təcrübələri həmin dövrə aiddir. Afinadan sonra Apuley Yunanıstanın, sonradan onun ulaq cildinə girmiş qəhrəmanı Lutsinin səyahət etdiyi, bütün əyalətlərində olur. Samos adası, Frigiya və nəhayət Romaya gəlir. Burada Apuley vəkil işləyir. Forumda çıxış edərək o həm natiqlik təcrübəsi qazanır, həm də latın dilində təkmilləşir.
Sətir 24 ⟶ 25:
Apuley öz filosof-platonik dərəcəsi üzərində çox əsirdi. Lakin müstəqil filosof kimi o olduqca zəif və asılı idi. Hər halda "Əflatun və onun təlimi barədə" , " Təfsir barədə", "Kainat barədə" (sonuncu iki traktatın Apuleyə aid olması mübahisəlidir), eləcə də "Sokrat ilahiliyi barədə" fəlsəfi deklamasiyası fəlsəfə tarixi üçün böyük maraq kəsb edir. Onlardan görmək olar ki, [[Plotin]]dən hələ 100 il əvvəl Əflatunun obyektiv idealizmindən mistik neoplatonizmə keçidi sezmək olardı.
[[Stoiklər|Stoik]], [[Epikürçülük|epikurey]] və [[Skeptisizm|skeptik]] təlimlərlə [[Əflatun]] və [[Ərəstun]]un fəlsəfəsinin məzmununun fantastik kombinasiyası.<ref>Marks və Engels, Əsərləri, t.IV, səh. 122</ref>
Artıq yuxarıda qeyd edilən "Apologiya" - imperiya vaxtının az qala yeganə məhkəmə nitqi nümunəsidir. Nitqin mətni nəşröncəsi, ehtimal ki əhəmiyətsiz, redaktəyə məruz qalsa da, "Apologiya" Apuleyin - sərbəst, "ikinci sofistikaya" xas nazlı-deklamator natiqlik tərzi barədə təsəvvür yaradır. Apuley san ki müdafiyə olunmur, ama mövzu kimi özünə qarşı olan suçlamaları götürərək, erudisiyalı və fəlsəfi mənada savadlı dinləyicilərə zövq vermək üçün sadəcə olaraq publika qarşısında çıxış edir. Öz məharətlə qurduğu nitqində Apuley bir neçə hüdudda döyüşə girir, və birindən o birisinə keçərək, geriyə çəkilmir, əksinə hücuma keçir.
Ona ünvanlanan ittihamları, onun qüsursuz xasiyətinə və həyat tərzinə zidd olduğuna görə bütünlüklə rədd edə bilərdi. Lakin o çağırışı qəbul edir və ayrılıqda ona qarşı irəli sürülən bütün ittihamları maddələrlə təkzib edir. Cadu ilə əlaqəsiz olduğunu sübut edərək Apuley, daha irəliyə gedir: o göstərir ki, hətta ən dahi cadugər olsayı belə, onu məhkəməyə cəlb etməyin heç bir əsası yoxdur. "Müdafiyənin" üç istiqamətinə bölünərək bu nitq, müvafiq olaraq üç hissədən ibarətdir. İlk 25 fəsili Apuley rəqiblərin onun görünüşü, mənşəyi və həyat tərzinə olan hücumlarına ayırır.
Sən demə onun bütün hərəkətləri filosof-platonist idealına ciddi şəkildə uyğundur və deməli qüsursuzdur və cinayətkarlıqdan uzaqdır. 26-63 fəsilləri əhatə edən ikinci hissə -bilavasitə cadugərliklə bağlı böhtanların (müasir nöqteyi nəzərlə bu böhtanlar olduqca məzəlidir: məsələn, guya Apuley, adları ədəbsiz səslənən iki balığdan sehrli mayə hazırlayırmış) təkzibidir.
Nitqin sonluğu olan 66-103 fəsillər xüsusi ilə maraqlıdı. Bu, prosseəs öncəki hadisələrin ardıcıl təsviri olan "narratio", yəni "həkayə"dir; o hakimləri inandırmalıdır ki, cadu yox, ama həyatın özü, onun çoxsaylı motivləri, niyyətləri və müxtəlif təsadüfləri ilə Putendillanı Apuleylə nigaha gətirməliydi. Bu, parlaq gerçəkçi təfərrüatlarla bol hissədə, bənzərsiz mənzərə təsviri ustası Apuleyin istedadı tam açılır. Məşhur Apuley istehzası "Apologiyada", incə yumordan kəskin sarkazma qədər müxtəlif formalar alır. Təkcə dul qadınların cavan oğlanları cehizlə cəlb etmək barədə mülahizələr nəyə istəsəniz dəyər: {{sitatın əvvəli}} ''"Hansı, həyatda heç olmasa azca baş çıxaran insan, artıq yaşlı və dul, ama canı sulu qadını, əgər o ərə getmək niyyəti ilə öz varidatından və üstün mövqeyindən istifadə edərək, qüsursuz görünüşlü, nəcabətli və xassiyətli gənc adamı cəlb etmək fikrinə düşübsə, qınayar? ..."'' {{sitatın sonu|mənbə=(Apologiya, 92 fəsil) }}
Qabarıqlığı, gücü və portretlərin inandırıcılığı ilə "Apologiya" nəinki "Qızıl ulaqdan", ümumiyətlə qədim romalı ədəbiyatın ən yaxşı nümunələrindən geri qalmır. Əlbəttə ki "Apologiyada" barələrində danışdığı adamlar, Salüstinin Katilinasına tay deyil. Onlar öz dövrünün adi adamlarıdır, ama hərəsinin xassiyətində Apuley elə cizgiləri və təfərrüatları seçir ki, onların kiçik ehtirasları və gündəlik qayğıları oxucunun yadına həmişəlik qalır.
| |||