Amasya sülh müqaviləsi: Redaktələr arasındakı fərq

Azərbaycanı işğal etmək cəhdlərinin nəticə vermədiyinə əmin olduqdan sonra Sultan Süleyman Səfəvilərlə sülh danışıqlarına başlamağa razı oldu. O, hələ Naxçıvandan geri qayıdarkən bu barədə baş vəzir Məhəmməd paşaya müvafiq göstərişlər verdi. Məhəmməd paşa isə sərhədyanı qızılbaş əmirlərinə məktub göndərərək şahdan Sinan bəyi azad etməyi və danışıqlar aparmaq üçün onunla öz nümayəndəsini göndərməyi xahiş etdi. Sinan bəy həbsxanadan azad edildi və onunla birlikdə Qacar tayfasının aösaqqallarından biri – Şahqulu bəy<ref>Əhsən ət-təvarix, səh.379; Tarix-i cahan-ara, səh. 302</ref> də yola düşdü. Şahqulu bəy qayıtdıqdan sonra, sultan Amasyada olarkən özünü ona çatdırmış<ref>Əhsən ət-təvarix, səh. 384</ref> “Qaradağ sufilərinin” ağsaqqallarından biri – eşikağası Fərruxzad bəy, Səfəvi elçisi kimi sultanın yanına göndərildi. Burada aparılmış danışıqlar nəticəsində “Amasya sülhü” adı altında məşhur olan sülh müqaviləsi bağlandı. Farsdilli mənbələrdə bu sülhün dəqiq tarixi verilmir. Məsələn, Həsən bəy Rumluda Fərruxzad bəyin elçiliyi barədə məlumat hicri 961 (1554)-ci ilə aid edilir. Qəffarinin və Əli Zeynalabdinin salnamələri haqqında da eyni sözləri demək olar<ref>Tarix-i calıan-ara, səh.302; Təkmilat əl-əxbar. vər. 273a; İskəndər bəy Münşi onun tarixini xronoqram ilə verir (yəni 1+30+90+30+8+600+10+200), hicri 969 (1561 — 1562)—cu ilə aid edir ki, bu da həqiqətə uyğun deyildir (Tarix-i aləm aray-i Abbasi, səh. 79)</ref>. Bu hadisənin dəqiq tarixini göstərən türk mənbələrinə görə, Amasyada sülh hicri 962-ci il rəcəbin 8-də (1555-ci il mayın 29-da ) bağlanmışdır<ref>J.Hammer. Histoirc de L’Empire Ottomane, t. VI, p. 70</ref>. Hammer bunu Osmanlı Türkiyəsi ilə Səfəvilər dövləti arasında bağlanmış ilk rəsmi sülh müqaviləsi adlandırır<ref>Mənbələrdə Çaldıran vuruşmasından sonra I Şah İsmayılla Sultan Səlim arasında barışığa dair hər hansı məlumata təsadüf edilmir. Buna baxmayaraq, bəzi əsərlərdə guya 1515-ci ildə onların arasında sülh əldə edildiyi barədə yoxlanmamış və əsaslandırılmamış fikir özünə yer tapmışdır. Bax: Л.Крымский. История Турции. Киев, 1923 (ukrayna dilində), стр.125: И.П.Петрушoвский. Азербайджан н XVI-XVI1 вв.. етр. 241</ref>. 1555-ci ilin sülh müqaviləsinə görə, Qərbi Gürcüstan vilayətləri (İmeretiya, Menqreliya, Quriya) Osmanlı Türkiyəsinin təsir dairəsinə keçirdi. Şərqi Gürcüstan vilayətləri (Mesxiya, Kartliya, Kaxetiya) isə Səfəvilər dövlətinin hakimiyyəti altına düşürdü<ref>Tarix-i aləm aray-i Abbasi, səh. 87</ref>. Oqtay Əfəndiyev özünün Azərbaycan Səfəvilər dövləti kitabında yazır ki, ''Türkiyə tarixçisi İsmayıl Haqqı Uzunçarşılının belə bir iddiası heç nə ilə əsaslandırılmır ki, guya bu sülhə görə Azərbaycan (Təbriz də daxil olmaqla) Osmanlı Türkiyəsinin hökmranlığı altına düşmüşdür''<ref>İ.H.Uzunçarşılı. Osmanlı tarihi, II cilt, İstanbulun fethinden Kanuni Sultan Süleymanın ölümüne kadar. Ankara, 1949. s. 349-356.</ref>