Həsrət Həsənov

Həsrət Əli oğlu Həsənov (1930-2009) - Azərbaycan dilçisi, filologiya elmləri doktoru

Həsrət Həsənov
Doğum tarixi	1930
Vəfat tarixi	2009

Elmi yaradıcılığı

Həsrət Əli oğlu Həsənov Azərbaycanın görkəmli dilçilərindən biridir. Onun Azərbaycan dilinin müxtəlif sahələrinə həsr olunmuş 26 kitabı nəşr edilmişdir. H.Həsənov Azərbaycan dilçiliyinin elə bir sahəsi yoxdur ki, o sahəyə aid kitab yazmasın. H.Həsənov dilçilik fəaliyyətinə dilçiliyin qrammatika sahəsində başlamışdır. Onun cümlə sintaksisinə dair bir neçə məqaləsi çap edilmiş, 1964-cü ildə “Müasir Azərbaycan dilində (müəyyən şəxsli, qeyri-müəyyən şəxsli və ümumi şəxsli) cümlələr” mövzusunda namizədlik dissertasiyası müdafiə etmişdir. Lakin “Qrammatik təhlilin aparılması qaydalar” (1982) adlı əsərini çıxsaq, onun namizədlik dissertasiyası Azərbaycan dilinin qrammatikasına həsr etdiyi birinci və sonuncu əsəridir; o, sonrakı yaradıcılığında qrammatika məsələlərinin araşdırılmasına bir daha müraciət etməmişdir. Sonrakı yaradıcılığında o, əsasən, Azərbaycan dilinin leksikasını tədqiq etməklə məşğul olmuşdur. O, 1980-ci ildə “Azərbaycan dilində omonimiya” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə etmişdir

H.Həsənovun müntəzəm şəkildə məşğul olduğu dilçilik sahələrindən biri də leksikologiya-lüğətçilikdir. Onun lüğətçilik sahəsindəki elmi araşdırmaları spesifik, özünəməxsus səciyyə daşıyır. O, başqa dilçilərin tərtib etdiyi lüğətlərdən, məsələn, rusca-azərbaycanca, yaxud azərbaycanca-rusca kimi ikidilli lüğətlər, terminoloji lüğətlər və ya çoxdilli lüğətlər yaratmır. Belələrini başqaları da tərtib edə bilər və belə lüğətlərin sayı kifayət qədərdir. Onomastik lüğətləri – “Azərbaycan şəxs adları lüğəti” (2000), “Azərbaycan şəxs adlarının izahlı-etimoloji lüğəti” (2002) və habelə İ.Məmmədovla birlikdə tərtib etdiyi “Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti” (1990) əsərləri çıxsaq, H.Həsənovun tərtib etdiyi lüğətlər Azərbaycan dilçiliyində yeganədir; başqa dilçilər bu işlə məşğul olmur (K.Alməmmədova. Professor H.Ə.Həsənov və Azərbaycan dilçiliyi. “Elm və təhsil”, Bakı, 2014, 50 s.). Lüğətlər tərtibindən əlavə, H.Həsənov lüğətçilik nəzəriyyəsi məsələləri ilə də maraqlanır. Onun bu sahədəki axtarışları “Azərbaycan lüğətçiliyinin nəzəri əsasları” və “Lüğətlər necə yaranır” adlı kitabında öz əksini tapmışdır.

Ümumi dilçilik məsələləri H.Həsənovun diqqət mərkəzində olmuşdur. Onun “Dilin ictimai mahiyyəti”, “Yazılar və əlifbalar”, “İnterlinqvistika” və “Natiqlik sənəti” adlı əsərləri ümumi dilçilik məsələlərinin araşdırmasına həsr edilmişdir. Düzdür, “Natiqlik sənəti” və “Ritorika” adlı əsərləri nitq mədəniyyəti problemlərinə aid etmək olar.

Əsərləri

• 1.Həsənov H.Ə. Lüğətlər necə yaranır. Bakı, Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı, 1974, 94 s.
• 2.Həsənov H.Ə. Azərbaycan dilinin semasiologiyası. Bakı, ADU nəşri, 1978, 88 s.
• 3.Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan dilinin fonetikası (metodik göstəriş). Bakı, Yeni kktab mətbəəsi, 1978, 61 s.
• 4.Həsənov H.Ə. Söz və adların yaranması. Bakı, Azərbaycan SSR EA nəşri, 1978, 40 s.
• 5.Həsənov H.Ə. Azərbaycan dilinin frazeologiyası. Bakı, Yeni kitab mətbəəsi, 1979, 66 s.
• 6.Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan dilinin omonimlər lüğəti. Bakı, Maarif, 1981, 122 s.
• 7.Həsənov H.Ə. Qrammatik təhlilin aparılması qaydaları. Bakı, 1982.
• 8.Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan dilində sözlərin strukturu və formaları. Bakı, ADU nəşri, 1985, 85 s.
• 9.Həsənov H.Ə. Söz və ad. Bakı, Maarif, 1985, 98 s.
• 10.Həsənov H.Ə. Azərbaycan dilinin antonimlər lüğəti. Bakı, Azərnəşr, 1986, 315 s.
• 11.Həsənov H.Ə. Azərbaycan dilinin leksikası (metodik vəsait). Bakı, ADU nəşri, 1987, 41 s.
• 12.Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan dilinin leksikasi. Bakı, Maarif, 1988, 306 s.
• 13.Həsənov H.Ə. Məmmədov İ. Azərbaycan dilinin sinonimlər lüğəti. Bakı, Yazıçı, 1990, 470 s.
• 14.Həsənov H.Ə. Azərbaycan dilinin paronimiya və paronomaziya lüğəti. Bakı, Maarif, 1991, 106 s.
• 15.Həsənov H.Ə. Dilin mahiyyəti. Bakı, Nəfis, 1992, 144 s.
• 16.Həsənov H.Ə. Azərbaycan lüğətçiliyinin nəzəri əsasları. Bakı, Bakı Universiteti Nəşriyyatı, 1999, 336 s.
• 17.Həsənov H.Ə. Azərbaycan şəxs adları lüğəti. Bakı, Maarif, 2000, 242 s.
• 18.Həsənov H.Ə. Nitq mədəniyyəti və üslubiyyatın əsasları. Bakı, 2000.
• 19.Həsənov H.Ə. Nitq mədəniyyəti və üslubiyyatın əsasları proqramı. Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2000, 11 s.
• 20.Həsənov H.Ə. İnterlinqvistika. Bakı, Nurlan, 2001, 72 s.
• 21.Həsənov H.Ə. Yazı və əlifbalar. Bakı, Renessans, 2001, 264 s.
• 22.Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan dilinin proqramı. Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2001, 10 s.
• 23.Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Bakı, Maarif, 2001, 319 s.
• 24.Həsənov H.Ə. Adlar tarixin, xalqın nişanəsi kimi. Bakı, Nurlan, 2002, 240 s.
• 25.Həsənov H.Ə. Azərbaycan şəxs adlarının izahlı-etimoloji lüğəti. Bakı, Mütərcim, 2002, 287 s.
• 26.Həsənov H.Ə. Natiqlik sənəti. Bakı, Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2003, 398 s.
• 27.Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan fonetikası. Bakı, Təfəkkür Universiteti Nəşriyyatı, 2004, 311 s.
• 27.Həsənov H.Ə. Müasir Azərbaycan dilinin leksikası. Bakı, Nurlan, 2005, 451 s.