Həmzə Mirzə Səfəvi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 38:
Məhəmmədin [[Qəzvin]]də tacqoyma mərasimi hicri 985-ci il zülhiccənin 5 ([[1578-ci il]] fevralın 13)-də oldu. İlk əvvəl şahın düşmənləri məhv edildi. Onun 30 yaşlı bacısı Pərixan xanım fevralın 17-də edam edildi. Pərixan xanımın dayısı Şamxal Sultan hiylə ilə ələ keçirildi və öldürüldü. Taxt-tacın varisi ola biləcək şəxsin, II Şah İsmayılın bir yaşlı oğlu Şahşücanın da məhv edilməsi “yaddan çıxarılmadı”. Məhəmməd Xudabəndənin taxta çıxmasının ilk günlərindən etibarən, onun arvadı Məhdi Ülya “tam əzəmət və müstəqilliklə dövlət və padşahlıq işlərini öz əlinə aldı”. Onun oğlu Həmzə Mirzə “ali divanın vəkili” (vəkalət-i divan-i əla) vəzifəsinə yüksəldildi və müəyyən edildi ki, onun möhürü padşahın hökm və fərmanlarının arxasında, vəzirin möhürünün üzərindən vurulsun”.
=== Səfəvi-Osmanlı müharibsəində iştirakı ===
1578-ci ildə Səfəvilər və Osmanlı dövləti arasında vəziyyət gərginləşmişdi. Türk sultanı bu yürüşdə şəxsən iştirak etməyi lazım bilmədi. Buna görə də Səfəvilər də qərara aldılar ki, qızılbaş
qoşunlarına şahın özü deyil, onun oğlu, türklərlə mübarizədə
sərkərdəlik istedadı nümayiş etdirmiş Həmzə Mirzə başçılıq
edəcəkdir. O, İraq, Fars və Kirmanın yığma qoşunu (ləşkər) ilə
Azərbaycanın cənub hissəsinə gəlməli və yerli qoşunların birləşərək
“mühafizə və müdafiə üzrə zəruri tədbirlər” görməli idi. Dövlət
işləri əməli olaraq şahın arvadı Xeyrənnisə bəyimin əlində
olduğuna görə, o da (öz oğlundan ayrılmağın onun üçün çətin
olduğuna əsaslanaraq) bu yürüşdə iştirak edirdi. Sentyabrın 27-də
Həmzə Mirzə öz anası ilə Qəzvindən çıxaraq qoşunlarla Miyanəyə
gəldi. Burada, müxtəlif əmirlərin öz qoşunları ilə gəlməsini
gözləmək, Gürcüstanda və Şirvanda hadisələr haqqındakı son
xəbərləri öyrənmək üçün on günlük fasilə elan edildi.
Əmirlər Miyanədə keçirilən şurada hərbi əməliyyatlar planını
işləyib hazırladılar. Bəziləri təklif edirdilər ki, Urmiya gölü
yaxınlığında kürd tayfalarının üsyanını yatırmaq üçün öncə Təbrizə
hərəkət etmək lazımdır. Onların fikrincə, sonra Ərzurum və
Ərzincan istiqamətində gedərək Qars qalasını dağıtmalı, qışda isə
Türkiyə hüdudlarına hücum edilməlidir. Bu xəbər o vaxt artıq
Şirvanda olan Mustafa paşaya çatarkən, Ərzurumu müdafiə etmək
üçün geri çəkilməyə məcbur olacaqdır. Lakin əmirlərin çoxu bu
təklifə etiraz etdi və böyük Osmanlı ordusuna müqavimət
göstərmək üçün zəif olan Şirvan əmirlərinə köməyə getməyi
məqsədəuyğun saydı.
Buna müvafiq olaraq Həmzə Mirzə otuz minlik qoşunla
Ərdəbildən, türklər tərəfindən tutulmamış Qarabağa doğru hərəkət
etdi.
Qərara alındı ki, qoşunların başlıca qərargahı şahzadə və
onun anası ilə Qaraağacda qalacaq, əmirlər isə qoşunlarla və vəzir
Mirzə Salmanla Kürü küçərək, Şirvanı türklərdən azad etməyə
gedəcəklər.
Qızılbaşlar Mollahəsənli deyilən yerdə osmanlılara qalib gəldilər.
Qızılbaş qoşunlarının uğurları barədə xəbərlər Həmzə
Mirzənin və anasının yerləşdiyi Qaraağacdakı baş düşərgədə böyük
sevinclə qarşılandı. Buradan paytaxta – Qəzvinə və bütün ölkəyə
“fəthnamələr” (“Qələbə məktubları”) göndərilirdi. Qərargahın
Osman paşa ilə mübarizəni davam etdirmək, onu məhv etmək və
Dərbənd qalasını ələ keçirmək barədə əmri alındı. Lakin
qızılbaş qoşunları şah qərargahı göstərişinin ziddinə olaraq Osman
paşanın təqib olunmasını dayandırıb Qarabağa qayıtdılar. Bu
tezliklə çox acınacaqlı nəticəyə gətirib çıxarmış, fəlakətli bir səhv
idi. İskəndər bəy Münşi iddia edir ki, bunun təqsirkarları, guya
Dərbəndin alınmasında və Şirvanda qələbələrin
möhkəmləndirilməsində təkid etmiş “Məhdi Ülyanın iradəsi
əleyhinə” hərəkət edən Mirzə Salman və qızılbaş əmirləri olmuşlar.
Şərəfxan Bidlisi təqsiri bütövlükdə şahın arvadının üstünə yıxır:
“Bu qədər qələbədən həddindən artıq qəhərlənən Sultan Həmzə
Mirzənin anası Şirvandakı işlərə qadın düşüncəsizliyi ilə, qayğı və
diqqət göstərmədən yanaşdı. Osman paşanı Dəmir qapıda (Dərbənd
– O.Ə.) qoyub qışın ortalarında Adil Girey xanla Qəzvinə
qayıtdı”160. Qazi Əhmədin də şərhindən aydın olur ki, şahın arvadı
“bu planla razılaşmadı” (yəni Dərbəndin tutulması və türklərin
Şirvandan tamamilə çıxarılması haqqında şah qərargahından
alınmış əmrlə). O, öz eşikağası Məhəmməd xan Türkmanı Mirzə
Salmanın və əmirlərin ardınca göndərdi. Bundan sonra onlar
Qarabağa qayıtdılar və bununla da Şirvan məsələsi başa
çatdırılmamış və həll olunmamış qaldı”161. Sonrakı
hadisələr qızılbaş sərkərdələrinin fikri ilə az hesablaşan və özbaşına
iş görən şah arvadının günahlarını təsdiq edir.
==İstinad==
| |||