06:20, 8 noyabr 2014 tarixindəki versiya redaktə Aydın Əlizadə (müzakirə \| töhfələr) Təcrübəli istifadəçilər 4.452 redaktə →‎Əsərləri ← Əvvəlki redaktə		06:57, 8 noyabr 2014 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Aydın Əlizadə (müzakirə \| töhfələr) Təcrübəli istifadəçilər 4.452 redaktə Redaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 46: Ən tanınmış və dəyərli kitabı olan [http://www.newadvent.org/fathers/0103.htm "Adversus haereses"] (Hereslərə (küfrlərə) qarşı) kitabının yunanca orinalı itirilmiş, ancaq onun latın dilinə tərcümə edilmiş nüsxəsi qalmışdır. === ~~Yaradıcılığı~~Qnostisizmə qarşı === İrineusun fəaliyyətinin böyük hissəsi [[Qnostisizm\|qnostiklərə]] qarşı yöməlmişdir. "Adversus haereses" risaləsində, İrineus qnostik təlimlər haqqında kifayət qədər ətraflı məlumat verərək, onlara qarşı öz mülahizələri ilə çıxış etmişdir. Xristian ilahiyyatının formalaşmasında da mühüm xidmətləri olan İriney ilk kilsə atalarından hesab edilir. O, öz dövrünün çoxsaylı bidətçi təriqətlərilə mübarizə aparmış və əsərlərində bu mövzuya ətraflı toxunmuşdur. Məsələn, onun xristian dünyasında geniş yayılmış [[qnostisizm]] ([[xristian]] dini, yunan idealist fəlsəfəsi və Şərq dinləri əsasında qurulan dini-fəlsəfi cərəyan) tərəfdarları ilə apardığı elmi mübahisələr bu qəbildəndir və tədqiqatçıların diqqətini çəkmişdir. İrineus, [[Tanrı\|Tanrının]] dərk edilməsindən və hər şeydən uca olmağından söhbət açaraq, qnostiklərin dünyanın yaradılışı ilə bağlı konsepsiyalarını rədd edirdi. O yazırdı ki, qnostiklərin dünyanın yaradılışı prosesinin təsəvvür edilməsi cəhdləri uğursuzluğa məhkumdur. Bunu sözlə ifadə etmək olmaz. Bu mövzu ilə bağlı, İrineus qnostiklərin alleqoriya və analogiyalara ifrat dərəcədə əl atmasını şiddətli tənqid edirdi. İriney əsərlərində ciddi fəlsəfi düşüncələrə deyil, insanların qəlbinə xitab etməyi ön plana çəkmişdir. Onun fikrincə, nəzəri biliklər yalnız Müqəddəs Kitablar vasitəsilə öyrənilməlidir. Müqəddəs kitablar isə həvarilər vasitəsilə [[İsa Məsih]]dən ilham alan kilsə tərəfindən qorunmalıdır. İriney belə hesab edirdi ki, mübahisə doğuran məsələlərdə kilsənin mövqeyini öyrənmək hamının vəzifəsidir. === Valentinə qarşı === Onun fikrincə imanı qorumaqla alim olmaq arasında seçim edilərsə, üstünlük birinciyə verilməlidir: "Tanrıya iman və sevgi bəsləyərək savadsızca yaşamaq, hər növ biliyin ardınca qaçaraq, imanı itirməkdən daha üstündür". Buna baxmayaraq, İriney ağlın köməyilə Tanrının mövcudluğunun sübut oluna biləcəyini də qeyd etmişdir. Sonra İrineus qnostiklərin varlıq haqqında fikirlərini tənqidlərə məruz qoyub, rədd etmişdir. Belə ki, qnostik ''Valentinə'' (bax. [[Qnosisizm]]) görə həqiqi varlıq olan Tanrını və onun [[emanasiya\|emanasiyalarını/eonlarını]] (təzahürlərini) əhatə edən ''pleromadır'' (dünya Ruhudun). Maddi dünya isə, həqiqi varlıq deyil. Ona ''kenoma'' deyilir. Burada İrineusa görə ziddiyyət vardır. Çünki əgər pleroma əsl varlıqdırsa, o hər şeyi əhatə etməlidir. Deməli bu halda kenoma anlayışı üçün yer qalmır. Əksinə, kenoma pleromanı əhatə edirsə, onda, o həqiqi varlıqdır <ref>Adversus haereses II, 1.</ref>. === Teodiseya === ~~=== Tanrı varlığına dair düşüncələri ===~~ İrineus qnostiklərin Tanrını şərin mövcud olmasına görə, məsuliyyət daşımasından qurtarmaq ([[teodiseya]]) cəhdlərini də rədd edirdi. Məlum olduğu kimi, qnostiklərin təlimində Tanrı şəri yaratmamışdır, o eonların fəaliyyətinin nəticəsində dünyada mövcuddur; Tanrı isə yalnız xeyir işlərin yaradıcısıdır; O dünyanın işlərində iştirak etmir. İrineusa görə bu halda da ziddiyyət və məntiqsizlik yaranır. Məsələ bundadır ki, əgər kiçik eon ([[Demiurq\|Demiurqos]]) şər olan dünyanı Tanrının iradəsinə zidd olaraq yaradıbsa, onda deməli Tanrı qüdrətli deyil; əgər onun iradəsi və icazəsi ilə yaradıbsa, onda o şər Tanrısıdır. Ancaq qnostik teodiseyasını rədd edən İrineus, bu məsələ haqqında öz mövqeyini açıqlamamışdır. Ümumiyyətlə şərin təbiəti və Tanrının onun mövcud olmasına görə məsuliyyət daşıyıb daşımaması məsələsi Xristianlığın ən çətin problemlərinin birinə çevrilmişdir və onu son olaraq heç kim həll edə bilməmişdi. Mütəfəkkir, bütün məxluqların sonlu və dəyişkən olduğunun Tanrının varlığının isbatı üçün qəti dəlil sayıldığını vurğulayırdı. O, həmçinin Tanrının vahid, sonsuz, İlahi Şüur sahibi olduğunu qeyd edirdi. Lakin Onu insani düşüncə ilə dərk etməyin mümkünsüzlüyünü söyləyirdi: ''"O, Şüurdur, lakin bizim dərk etdiyimiz şüura bənzəmir. O, Nurdur, lakin anladığımız nurla oxşarlığı yoxdur. Tanrı Xaliq, Padşah və Atadır. Bu sifətlərin hamısını özündə birləşdirəndir. Onun varlığının heç bir maddi qarşılığı ola bilməz". '' Qnostik panteizmi rədd edən İrineus, kreasionizm pozisiyasından çıxış edirdi. Yəni təbiət Tanrı tərəfindən yaradılıb, qnostiklərin öyrətdiyi kimi, Onun emanasiyası deyil. Təbiət ahəngdədir və gözəldir. İriney hesab edirdi ki, hər yol yalnız xeyirə istiqamətlənməlidir. Dünya nizam-intizam üzrə qurulduğundan, bütün səylər yalnız insan [[ruh]]unun xilasına yönəlməlidir. İnsanın yaxşı əməlləri və həqiqət uğrunda çəkdiyi əzab-əziyyətlər onun ölümsüzlük qazanması yolunda bir vasitədir. İriney hər kəsin qəlbində Tanrı əxlaqının olduğunu və bu əxlaqın ilk günah baş verəndən sonra da orada qaldığını deyirdi. Tanrı haqqında məlumatların bəşəriyyətə Adəmdən başlayaraq, [[Əhdi-Ətiq]] dövründə hissə-hissə ötürüldüyünü, sonda isə vəhyin [[Tanrı]] oğlu, İsa Məsih vasitəsilə insanlar arasına nazil olduğunu irəli sürürdü. Filosofu düşündürən məsələlərdən biri də şər və günah məfhumu idi: "Niyə Tanrı insanı günah etməyə qadir yaratdı və nəyə görə onun xilası çox çətindir? Tanrı insana həyat gücü verdi və ona öz ruhundan üfürərək əbədi həyata yönəlməsini təmin etdi. Lakin insanın dəyişkən və zəif xarakteri onun bu məqsədə çatmasına mane törədir. O, əvvəlcə inkişaf etməli və Müqəddəs Ruh vasitəsilə həqiqəti anlayaraq Tanrı buyruğuna sahib çıxmalıdır. Bu yolda hər səhv addım ona xilas olmağa mane edir". === İnsan və bilik haqqında === İriney hesab edirdi ki, Şeytanın hiylələri və sınaqları qarşısında davam gətirməyənlər əbədi həyatlarını məhv edirlər. Bu yolda ona çətinliklərə sinə gərə bilməsi üçün Tanrı Kəlamı ([[Loqos]]) - [[İsa Məsih]] cildində yerə endi və hamını həqiqətə çağırdı. Loqosun insan olmasının məqsədi, insanın Tanrını dərk etməsindədir. İsa Məsih müəllim, xilaskar və vaizdir. O, ikinci [[Adəm]] və insanlığın rəmzidir. İnsanı isə bədbəxt edən onun öz iradəsidir. Onun bədəni heç də şər deyil, çünki onu Tanrı öz surətinə bənzər yaradıb. İnsanın əsil varlığını təmin edən amil təkcə ruh deyil, həm də bədəndir. Ruh bədənə həyat verir və həyat olaraq ölməzdir. Şüur isə ruhun təbii xüsusiyyətidir<ref>Adversus haereses II, 19.</ref> . İrineusa görə insan kamil məxluq deyil və həqiqətə özbaşına çata bilməz. Özünə arxalanan insan, qnostiklər kimi, həqiqətə çata bilməz. Həqiqi bilik və əqidə əvəzinə ibtidai fantaziyalarının köləsinə çevirilər. Həqiqəti isə Tanrının özü kilsə vasitəsi ilə insanlara çatdırır. Buna görə həqiqi biliyə gətirən yeganə yol imandan başlayıb, sonra isə kilsədən keçir<ref>Adversus haereses IV, 38.</ref>. Bu konsepsiya bu günə qədər rəsmi xristian kilsəsi tərəfindən dəstəklənilir. Beləliklə, İrineusa görə, həqiqi bilik (qnosis) İsanın həvarilərinin təlimidir<ref>Adversus haereses IV, 33.</ref>. == Mənbə == [http://alizadeh.narod.ru/kitablar/Xristianliq/3.2.html#_ftn2 Qnostisizmlə mübarizə] // Fəlsəfə üzrə elmlər doktoru [[Aydın Əlizadə\|Aydın Əlizadənin]] səhifələri. == Ədəbiyyat == [[Aydın Əlizadə]]. [http://alizadeh.narod.ru/kitablar/Xristianliq/icindekiler.html Xristianlıq: tarix və fəlsəfə.] Bakı: Əbilov, Zeynalov və qardaşlar, 2007. s. 46-47. *Майоров Г. Г. Формирование средневековой философии (латинская патристика). — М.: Мысль, 1979. — С. 70-75. Gregory S. Neal: [http://www.revneal.org/Writings/evil.htm "The Nature of Evil and the Irenaean Theodicy"] Grace Incarnate (1988) [http://www.pbs.org/wgbh/pages/frontline/shows/religion/story/emergence.html Critique of Irenaeus] , Elaine H. Pagels == Həmdə bax == [[Yustin]] [[Tatian]] [[Afinoqor]] [[Teofil]] [[İppolit Romalı\|İppolit]] [[Klement]] [[Origen]] == İstinadlar ==

Lionlu İriney: Redaktələr arasındakı fərq