Sam Mirzə: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{Dövlət xadimi
| azərbaycan dilində adı = Əbül Nasir Sultan Sam Mirzə
| adın orijinalı =
| portret =
|
|
| titul = [[Xorasan]] hakimi
| dövr əvvəl = [[1521]]
|
| regent1 = Hüseyn xan Şamlı
| xələfi = [[Bəhram Mirzə Səfəvi]]
| sələfi = [[Bəhram Mirzə Səfəvi]]
| titul_2 = [[Xorasan]] hakimi
| dövr əvvəl_2 = [[1532]]
|
|
|
| titul_3 = [[Ərdəbil]] hakimi
|
| dövr son_3 = [[1570]]
|
| milliyəti = [[Azərbaycan türkü]]
| dini = [[Şiə]] [[İslam]]
| doğum tarixi = {{doğum tarixi|1518|8|28}}
| doğum yeri = [[Surluq yaylağı]], [[Marağa]]
| ölüm tarixi = {{vəfat tarixi|1567||}}
| ölüm yeri = [[Qəhqəhə qalası]]
| dəfn yeri = [[Kəlxuran]]
| sülalə = [[Səfəvilər]]
| atası = [[Şah İsmayıl Xətai]]
| anası = Xanbəyim xanım
| həyat yoldaşı =
| uşaqları = }}
'''Sam mirzə Şah İsmayıl oğlu Səfəvi''' – (1517-1567), Səfəvi şahzadəsi, təzkirəçi, ədəbiyyatşünas.
== Həyatı ==
[[10 sentyabr]] [[1517]]-ci ildə, [[Şah İsmayıl Xətai]] və Xanbəyim xanımın ikinci övladı olaraq dünyaya gəlmişdir. <ref>Qazı Əhməd Qumi. Xülasətüt-təvarix, Tehran, 1359 h.ş.,s.550-555</ref> [[Bəhram Mirzə Səfəvi]]ni əvəz edərək iki dəfə [[Xorasan]] hakimi və [[Ərdəbil]] hakimi olmuşdur. Şah İsmayılın qəfil ölümündən sonra 10 yaşında hakimiyyətə keçən oğlu Təhmasib mirzə feodalların, qızılbaş əmirlərinin əlində oyuncağa çevrilmişdi. İlk on il hədsiz hərcmərclik və qızılbaş tayfa başçıları arasında kəskin qanlı döyüşlər dövrü idi. Əmirlər və tayfa başçıları arasında bu qanlı çəkişmələrlə yanaşı, bir tərəfdən də osmanlılar tez-tez [[Azərbaycan]]a hücum edirdi. Şahlığının 10-cu ilində — 20 yaşlarında hakimiyyəti möhkəmlətmək, ölkəni daha çox nizama salmaq istərkən Təhmasib daxildə və xaricdə böyük çətinliklərlə üzləşir. Əmirül-üməra [[Hüseyn xan Şamlı]] ən yaxşı torpaqları şamlıların əlində toplamağa çalışmaqla yanaşı, vaxtilə lələsi olduğu Sam
==Üsyan==
Tarixi kitablarda göstərilir ki, Sam mirzə, oğlanları və Əlqasın oğlanlarının qatili Məhəmməd bəy Qoyunçuoğlu Piri bəyin yanına gedir. Əmirxan Mosullu Vəraminə Piri bəyin üstünə gedib, onu öldürdür. Qoyunçuoğlunu tutub gətirir və həbs edirlər...
[[Qazı Əhməd Qumi]]nin "Xülasətüt-təvarix" əsərində hadisə və tarix daha dəqiq təsvir olunmuşdur: O, yazır ki, Sam mirzə iki oğlu ilə Qəhqəhə qalasına göndərilir. O, qalada həbs olunan İsmayıl mirzəyə bir qəsidə yazıb göndərir.
Qəsidədə xahiş edilirdi ki, əgər hakimiyyət sənə çatsa, məni bir yerə hakim təyin edərsən. Qəhqəhənin qalabəyi [[Həbib bəy Ustaclu]] həmin qəsidəni başqa kağızlarla İsmayıl mirzədən alıb, şah Təhmasiba göndərir. Şah Təhmasib qəsidəni görüb, Sam mirzədən bədgüman olur. Məhəmməd bəy Qoyunçuoğlunu 30 nəfər qorçu ilə gizlicə çağırtdırıb deyir ki, mənim qalada 5 düşmənim vardır. Həbib bəyə hökm
yazır ki, Məhəmməd bəyin sözü bizim sözümüzdür, əməl edin. Məhəmməd bəy
qalaya çatıb deyir ki, Əlqas Mirzənin oğlanları, Sam Mirzə və onun oğlanlarını bir
Sətir 54 ⟶ 57:
Bu hadisə 975-ci ilin cümadiəs-sani ayında (3.II.1567 – 1.I.1568) baş
vermişdir. Sam mirzə öldürülərkən 51 yaşı olmuşdur.
▲Şah İsmayılın qəfil ölümündən sonra 10 yaşında hakimiyyətə keçən oğlu Təhmasib mirzə feodalların, qızılbaş əmirlərinin əlində oyuncağa çevrilmişdi. İlk on il hədsiz hərcmərclik və qızılbaş tayfa başçıları arasında kəskin qanlı döyüşlər dövrü idi. Əmirlər və tayfa başçıları arasında bu qanlı çəkişmələrlə yanaşı, bir tərəfdən də osmanlılar tez-tez [[Azərbaycan]]a hücum edirdi. Şahlığının 10-cu ilində — 20 yaşlarında hakimiyyəti möhkəmlətmək, ölkəni daha çox nizama salmaq istərkən Təhmasib daxildə və xaricdə böyük çətinliklərlə üzləşir. Əmirül-üməra [[Hüseyn xan Şamlı]] ən yaxşı torpaqları şamlıların əlində toplamağa çalışmaqla yanaşı, vaxtilə lələsi olduğu Sam mirzəni (Şah İsmayılın digər oğlu) hakimiyyətə keçirmək üçün Şah Təhmasibi zəhərləmək istəyir. Şah bunu eşidərək Hüseyn xanı yanına çağırtdırıb, tikə-tikə doğratdırır. Elə bu zamanlar Sam Mirzə qardaşına xəyanət edərək özünü Osmanlı sultanı Sultan Süleymanın vassalı sayır. [[1534]]-cü ildə Sultan Süleyman qızılbaş ordusunun Xorasan ətrafında özbəklərlə vuruşduğunu nəzərə alaraq böyük ordu ilə Azərbaycana hücum edir. Bu zaman bir çox qızılbaş əmirləri — Azərbaycanın cənub hissəsinin əmirül-ümərası [[Musa sultan Mosullu]], əyanlardan [[Məhəmməd xan Zülqədər]], [[Hüseyn xan Təkəli]], [[Qazi xan Təkəli]] və başqaları sultanın tərəfinə keçirlər. Şah Təhmasib öz ordusu ilə Van və Ərciş torpaqlarına çəkilir, ordu yorğun və Osmanlılara müqayisədə az olduğu üçün ciddi döyüşə girmir. Sultan öz ordusu ilə qışı [[Bağdad]]da keçirir və yenidən [[Təbriz]]ə gəlir, Azərbaycanı talayıb İstanbula qayıdır.
== Ədəbi fəaliyyəti ==
Sətir 70 ⟶ 63:
Sam Mirzənin sözlərindən, gizlətmədiyi köntöy münasibətindən bu da sezilir ki, deyəsən, Hərfinin ustalığı çox da yüksək deyilmiş. Çünki Sam Mirzə kinayə ilə "Hərfinin dili Gilanı həcv etdiyi şəhraşubuna görə deyil, başqa şeirlərinə görə kəsilməli idi" yazır. Yəni, şeirləri o qədər zəifdir ki, müəllifi elə bozluğuna görə ən ağır cəzaya layiq görmək olar.
Bundan əvvəl Şah İsmayıl Xətainin oğlu Sam Mirzə (1517-1567) XV əsrin sonu, XVI əsrin ortalarında yaşamış şairlər haqqında məlumat verən farsca yazdığı "Töhfeyi-Sami" təzkirəsini yazarkən "Məcalisün-nəfais"dən örnək kimi istifadə etmişdi. Nəvaidə olduğu kimi, Sadiqinin də təzkirəsi səkkiz məclisdən ibarətdir. Sadiq bəy əsərini tərtib edərkən Nəvai təzkirəsindən əlavə Caminin "Baharistan", Dövlətşah Səmərqəndinin "Təzkirətüş-şüəra", Sam Mirzənin "Töhfeyi-Sami" və başqa əsərlərdən istifadə etmişdir.
==Ailəsi==
[[Hüseyn xan Şamlı]]nın qızı ilə evlənmişdir. 2 oğlu, 1 qızı olmuşdur. Adları bilinmir. Qızı 1578-ci ildə [[Şəki]] hakimi [[İsa xan Baqrationi]] evlənmişdir.<ref>Montgomery, Hugh, ed. (1980). Burke's Royal Families of the World, Volume 2. London: Burke's Peerage. p. 139. ISBN 0850110297.</ref>
== Əsərləri ==
| |||