Samanilər: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Sətir 3:
Samanilər dövləti - (875–999) Mərkəzi Asiyada mövcud olmuş dövlət.
=== Samanilər. Dövlətin yaranması ===
Mərkəzi Asiyada ərəb xilafətinin hakimiyyətinə qarşı xalqların azadlıq mübarizəsi onu zəiflədirdi. Xilafətin ayrı-ayrı yerlərində müstəqil feodal dövlətlər yaranırdı. Bu dövlətlərdən biri də IX ərin sonlarına yaxın Mərkəzi Asiyada yaranmış Samanilər dövləti idi. Paytaxtı Buxara şəhəri olan Samanilər dövlətinin əsasını iri feodal sülaləsi olan Samanilər qoymuşdur. Bu sülalənin banisi iri torpaq sahibi olan Saman Xudat idi. O, İslam dinini qəbul etmişdi. 806-810 -cu illərdə baş vermiş Rəfi ibn Leysin üsyanının yatırılmasında göstərdiyi köməyə görə, Samanın övladları və nəvələri 819-cu ildə Mavəraənnəhrin ən mühüm vilayətlərini idarə etmək hüququ almışdılar. İlk vaxtlarda Samanilər Xorasan valiləri Tahirilərin vassalları idilər. 873-cü ildə Tahiriləein süqutundan sonra müstəqilləşən Samanilər Mavəraənnəhr və Xorasanda hakimiyyəti ələ alaraq, 875-ci ildə Samanilər dövlətini yaratdılar. Samanilər dövlətinin çiçəklənmə dövrü X əsrin birinci yarısına təsadüf edir. Bu zaman dövlətin ərazisi Mavəraənnəhr, Xorasan, Şimal-Şərqi İranı əhatə edirdi. Xarəzm, Sistan, Qorqan, Rəşt, Qəznə, Təbəristan (indiki Mazandaran) və s. yerlər də Samanilərin idarəsi altında idi.
Samanilər dövləti qisa tarixi dövr ərzində mövcud olsa da, bu dövlət Orta Asiyada əkinçiliyin və ticarətin inkişafi ilə səciyyələnir. Orta Asiyanin boyuk dahiləri, etnik mənsubiyyətcə turk olan Əl Fərabi və İbn Sina Samanilərin hakimiyyəti vaxtinda yetişmişdilər. Samanilər İslam dininin Orta Asiyada möhkəmlənməsində də böyuk rol oynadilaroynadılar. Samani hakimləri çoxlu məscid, mədrəsə və mavzoleylər tikdirmişdilər. 922-ci ildə Samanilər üzərinə hücum edən Qaraxanilər tezliklə Buxaranı tuturlar. 966-cı ildə bağlanan müqaviləyə görə Zərəfşan çayından şimalda yeləşən ərazilər Qaraxanilərin tabeliyinə keçir. 999-cu ildə Qaraxani və Qəznəvi birləşmiş qüvvələri Samanilər dövlətinin varlığına son qoydular.
806-ci ildə Orta Asiyada yenə xilafətə qarşı xalq üsyanı baş verdi. Üsyanın başında Müqənnanın tərəfdarları dururdu. Üsyanın başçısı isə ərəb sərkərdəsi Rəfi ibn Lays adli birisi idi. Belə bir şəraitdə Əsədin oğlanları üsyanın yatırılmasında Məmuna kömək edərək 810-cu ildə hərakatı yatırdılar. Bu xidmətə görə xəlifə Saman nəslindən olanları Orta Asiyanın müxtəlif əyalətlərinə canişinlər təyin etdi. Belə ki, Nuh Səmərqənddə, Əhməd Fərqanədə, Yəhya Şaşda, İlyas Usruşanada canişin oldular.
 
Əhməd öldükdən sonra onun yerinə oğlu Nəsr keçdi, Nəsr ibn Əhməd Mavərənnəhrin mustəqil hakiminə çevrildi və öz adından pul zərb etdi. Lakin qardaşi İsmayil ibn Əhməd 888-ci ildə Nəsri məğlub edərək hakimiyyəti ələ aldi. O, ətraf ərazilərdə yaşayan türk maldar tayfalarinin ьstьnə hərbi səfər təşkil etdi və dövlətin qudrətini artirdi. Beləliklə,Samani nəslindən olan İsmayil mustəqil,tarixdə Samanilər dövləti adlandirilan dövlətin başçisina çevrildi. Onun oglu Əhməd, onun oglu II Əhməd Nəsrin vaxtinda Samanilər dövləti tənəzzulə doğru getməyə başladi.Çünki,bu illərdə Orta Asiyada yeni turk tayfa ittifaqlari yaranmiş və işgalçiliq muharibələrinə başlamişdilar. Xüsusilə Sirdərya hovzələrində oğuzlar guclənmişdilər.
 
Samanilər dövləti qisa tarixi dövr ərzində mövcud olsa da, bu dövlət Orta Asiyada əkinçiliyin və ticarətin inkişafi ilə səciyyələnir. Orta Asiyanin boyuk dahiləri, etnik mənsubiyyətcə turk olan Əl Fərabi və İbn Sina Samanilərin hakimiyyəti vaxtinda yetişmişdilər. Samanilər İslam dininin Orta Asiyada möhkəmlənməsində də böyuk rol oynadilar. Samani hakimləri çoxlu məscid,mədrəsə və mavzoleylər tikdirmişdilər. 922-ci ildə Samanilər üzərinə hücum edən Qaraxanilər tezliklə Buxaranı tuturlar. 966-cı ildə bağlanan müqaviləyə görə Zərəfşan çayından şimalda yeləşən ərazilər Qaraxanilərin tabeliyinə keçir. 999-cu ildə Qaraxani və Qəznəvi birləşmiş qüvvələri Samanilər dövlətinin varlığına son qoydular.
 
{{tarix-qaralama}}