Vikipediya

Biruni: Redaktələr arasındakı fərq

Tarixə interaktiv şəkildə baxın
← Əvvəlki redaktəSonrakı redaktə →
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
VizualVikimətn
kh v a + r a z m : an original aryan-persian word / or kharazm
Sətir 29:
Əl-Biruni XI əsrin ən böyük coğrafiyaşünası hesab olunur. Əl-Biruni [[tarix]], [[etnoqrafiya]], [[təbiətşünaslıq]], [[riyaziyyat]], [[astronomiya]], [[mineralogiya]] və s. elm sahələrinə aid 150-dən çox əsərin müəllifidir. Özünün uzun səyahətləri zamanı [[İran]] yaylasını, Mərkəzi Asiyanın böyük hissəsini öyrənmişdir. Əl-Biruni Pəncaba etdiyi səyahət zamanı hind elminə və mədəniyyətinə aid topladığı materiallar və özünün empirik müşahidələri əsasında [[Hindistan]]a həsr olunmuş iri həcmli əsər yazmışdır. Orta Asiyanın topoqrafiyasına dair əsərində Amu-Dərya çayının bir neçə dəfə öz yatağını dəyişməsi barədəki tədqiqatları xüsusilə maraqlıdır.
 
Əl-Biruni "Nihâyâtü'l-Emâkin" adlı əsərində yerin günəş ətrafında hərəkətini və dünyanın hərəkətsiz deyil, dönendönən bir kütlekütlə olduğunu söyləmişdir. Bunu Kopernikdən 500 il əvvəl söyləmişdir.söyləmiş, Koperniklə başlayan müasir astranomiya və fizikanın təməllərini atmışdır. Dünyanın bir çox ölkələri, şəhərləri, o cümlədən Azərbaycanın o zaman məlum olan böyük şəhərlərinin enlik və uzunluq dairələrini göstərmişdir. Ömrünün sonuna yaxın yazdığı "''Kitâbü’l-Camahir fi Marifeti'l-Cevahir''" kitabında müxtəlif mineralların və qiymətli daşların mənşəyi, xarakteri və mədənləri haqqında geniş məlumat vermişdirvermişdi.
[[File:Аль-Бируни.JPG|thumb|150px|left]]
Əl-Biruni, cisimlərin sıxlığını təyin edən cihaz düzəldirdüzəltmiş və "''Xüsusi çəki''" kitabında onu təsvir ediretmişdir. Bu xüsusi qab olub, içərisinə salınan cismin həcminə uyğun çıxarılan suyun həcmini dəqiq ölçmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. O, cihazın dəqiq hazırlanmasına səy göstərmişdir.
Əl-Biruni mayelərdə xüsusi çəkini ölçmək üçün düzəltdiyi başqa bir cihazın köməyi ilə suyun soyuq və isti hallarda, şirin və duzlu suların xüsusi cəkilərini təyin edərək göstərmişdir ki, suyun sıxlığı ilə onun xüsusi çəkisi arasında bir asılılıq mövcuddur.
 
 
Biruninin Gürgəncdə yazdığı "Müqayisəli çəki" adlı kitabında substansiyanın müqayisəli çəkisinin onun kimyəvi xassələri ilə əlaqəsinə aydınlıq gətiribgətirilmişdir. [[İbn Sina]] substansiyaların transmutasiyası üzrə də elmi tədqiqatlar aparıbaparmışdı. Bunların nəticələrini o, "İksir haqqında elmi əsər"ində ("Risolat əl-İksir") təsvir etmişdi. Məlum olduğu kimi, bu kitab [[1005]]-ci ildə Xarəzmdə yazılmışdır.
 
Biruni [[994]]-cü ildə Amu -Dərya çayının qərb sahili ilə Kot şəhəri arasında yerləşən, Buşkanz şəhərinin ekliptik səthinin ekvatora nisbətən əyilmə ölçüsünü dəqiq təyin etmişdir. [[995]]-ci ildə Biruni Yer kürəsinin modelini hazırlamağa başladı. Bu, [[Şərq]]inmüxtəlif şəhərlərin, kəndlərin və coğrafi obyektlərin yerini dəqiq təyin etmək üçün diametri təqribən 5 metrə yaxın olan birinciilk relyefli qlobusuqlobus idi.
 
Gürgəncdə öz elmi fəaliyyəti ilə məşğul olduğu vaxtda Biruni tərəfindən coğrafiyaya, hidrologiyaya, mineralogiyaya aid bir sıra tədqiqatlar da aparırdıaparılmışdı.
 
== Mənbə ==
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/wiki/Biruni"