Baba İlyas: Redaktələr arasındakı fərq

Şeyx Əbül-Bəkā Baba İlyas-ı Xorasana, böyük bir ehtimalla, [[Orta Asiyanın monqollar tərəfindən istilası|Monqol istilası]] sırasında yıxılan [[Xarəzmşahlar dövləti]] sahəsindən, bərabərindəki [[türkmənlər]]lə [[Anadolu]]ya köç etmiştir. Anadoluya gəlmədən öncəki həyatı haqqında heç bir şey bilinmir. Onunla ilgili ən əski qaynaqlardan biri olan və nəvəsi Əlvan Çələbinin 733 (1332/33) ildə qələmə aldığı "Mənakıbül-qüdsiyyə" adındakı mənakıbnaməyə görə, Anadoluya gəldikdən sonra [[Amasiya]] yaxınında bugün İlyas köyü adıyla bilinən Çat kəndinə yerləşmiş, bir zaviyə açarak Vəfaiyyə təriqətini yaymağa başlamış və ətrafına bir çox mürid toplamışdır. Sözü edilən qaynaqda Dədə Qarkın adında bir Türkmən şeyxinin xəlifəsi göstərilməklə bərabər mənsub olduğu təriqətin adı zikr edilməmişdir. Ancaq eyni sülalədən gələn və yenə bir şeyx olan Aşıkpaşazadənin bildirdiyinə görə Baba İlyas, Tacülarifan Seyyid Əbül-Vəfa Bağdadinin (ö. 501/ [[1107]]) qurduğu Vəfaiyyə tarikatına mənsuptu (bk.<ref>baxın: Aşıkpaşazadə, s. 1)</ref>. Bu səbəplə Baba İlyasın şeyxi olarak göstərilən Dədə Garkının da aynı tarikata bağlı olduğu söylənəbilir. Vəfaiyyə tarikatının XIII. yüzyıldan itibarən Anadoluda özəlliklə Türkmən zümrələri arasında yayıldığı, [[Yəsəvilik|Yəsəviyyə]], Kaləndəriyyə[[Qələndərilik|Qələndəriyyə]], Haydariyyə[[Heydərilik|Heydəriyyə]] gibi gayri Sünna mahiyəttəki ötəki tarikatlarla birliktə XIV. yüzyılda dahi məv cudiyətini sürdürdüğü anlaşılmaktadıranlaşılmaqdadır baxın: <ref>baxın: Aşıkpaşazadə, s. 46; Nəşra, I, 47</ref>.

Bugünə kadarqədər Baba İlyasın Babaalik adı altında bir tarikat kurduğu iləri sürülmüşsə də gərçəktə böylə bir şəyin söz konusu olmadığı, bu yanılgının adı gəçən ayaklanma harəkətinin iyi tahlil ədilməməsindən iləri gəldiği söylənəbilir. Baba İlyas kəndi adına tarikat kurmamış, bağlı bulunduğu Vəfaiyyə tarikatının şeyxi olarak Çat köyündəki zaviyəsində, İslamiyətə girmələri üzərindən fazla bir zaman gəçmədiğikeçmədiyi içinüçün hənüz əski inançlarını bəlli ölçüdə koruyan və okuma yazma bilməyən yarı göçəbə Türkmənlərə yapılarına uygun bir tasavvuf anlayışı sunmuştur. Onun fikirlərinin kısmən İsmaila təsirlər taşımış olması da kuvvətlə muhtəməldir. Çünkü Baba İlyas, çok zor içtimaa və iktisada şartlar içində yaşayan, gərək yərli halkla gərəksə yönətim çəvrələriylə pək çok probləmi olan Türkmənləri Səlçuklu hükümətinin baskılarından kurtaracak bir məhda hüviyətiylə ortaya atılmış bulunuyordu. Türkmənlər onun talimat və propagandalarını canla başla bənimsəmişlər, hatta daha da iləri gidərək ona Baba Rəsûlullah bilə dəmişlərdi <ref>baxın: Əbül-Fərəc, II, 539-541; İbn Baba, s. 498-500; Sıbt İbnül-Cəvza, XV, vr. 165ª; S. də Saint Quəntin, s. 61-63</ref>.

[[Kateqoriya:Üsyan başçılarırəhbərləri]]