Türk dilləri: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur
Teqlər: Mobil redaktə Mobil veb redaktə
k Azeri Median tərəfindən edilmiş redaktələr geri qaytarılaraq Asparux Xan Bulqar tərəfindən yaradılan sonuncu versiya bərpa olundu.
Sətir 1:
[[Şəkil:Map-TurkicLanguages.png|right|480px|thumb|Türk dillərdə rəsmi statusu göy rəngli ölkələrdə və muxtarlıqlarda var
== Türk
[[Şəkil:TurkicLanguages.png|485px]]Türk dilləri danışanların saya görə]]
 
'''Türk dilləri''' — dünyada böyük sayda əhalinin danışdığı dillər qrupu.
 
Türk dilləri ailəsi 41 dil, ləhcə və ya şivədən ibarətdir. [[Azərbaycan]], [[Türkiyə]], [[Qazaxıstan]], [[Qırğızıstan]], [[Türkmənistan]], [[Özbəkistan]], [[Başqırdıstan]], [[Tatarıstan]], [[Tuva]], [[Çuvaş]], [[Yakutiya]], [[Dağlıq Altay]] və [[Xakas]] yerli əhalisinin, eləcə də [[İran]], [[İraq]], [[Əfqanıstan]], [[Çin]], [[Bolqarıstan]], [[Rumıniya]], keçmiş [[Yuqoslaviya]] və [[Albaniya]]nın bir sıra xalqlarının genoloji (mənşəcə) və tipolji cəhətdən qohum dilləri. Keçmiş [[SSRİ]]-də türkdilli xalqlar slavyan xalqlarından sonra II yeri tuturdu və SSRİ-də bu dil ailəsinə mənsub 23 dil olmuşdur. Türk dilləri qismən [[Dağıstan]]da ([[Qumuqlar]], [[Noqaylar]]), [[Kabarda-Balkar]], [[Qaraçay-Çərkəz]] ([[Balkarlar]], [[Qaraçaylılar]], [[Noqaylar]]), [[Stavropol]]da (Noqaylar, [[Truxmenlər]]), [[Moldoviya]]da ([[Qaqauzlar]]), [[Litva]]da ([[Litva kəraimləri|Kəraimlər]], [[Tatarlar]]), [[Krım]] ([[Krım tatarları]]) və s. yerlərdə də yayılmışdır. Türk dillərinin hansı dillər ailəsinə daxil olması indiyədək müəyyənləşdirilməmişdir. Alimlərin bir qismi onları [[Ural-Altay dilləri|Ural-Altay]], digər qismi isə [[Altay dilləri]]nə daxil edirlər. Türk dilləri qrupunu müstəqil dil ailəsi hesab edənlər də var.
 
Hazırda bu dil ailəsi 180 milyon insanın doğma dilidir.
 
Türk dillərinin tarixi inkişafı aşağıdakı mərhələlərə bölünür:
* Altay və Hun dövrləri (eramızın V əsrinədək)
* Qədim Türk dövrü (V-X əsrin əvvəli)
* Orta Türk dövrü (X-XV əsrlər)
* Yeni və ən yeni türk dövrləri (XVI-XX əsrdə).
 
== Türk dillərinin təsnifatı ==
 
Qəbul olunmuş təsnifata görə türk dilləri Qərbi (Qərbi hun) və Şərq (Şərqi hun) qollarına ayrılır:
* Qərb qolu
** bulqar
*** [[Bulqar dili]]
*** [[Xəzər dili]]
*** [[Çuvaş dili]]
** Oğuz
*** [[Oğuz dili|Oğuzlar(X-XI əsrlər)]]
*** [[Azərbaycan dili]]
*** [[Türk dili]] (yəni ''Türkiyə türkcəsi'')
*** [[Türkmən dili]]
*** [[Qaqauz dili]]
** Qıpçaq
*** [[Başqırd dili]]
*** [[Qazax dili]]
*** [[Qaraçay dili]]
*** [[Balkar dili]]
*** [[Qaraqalpaq dili]]
*** [[Qumuq dili]]
*** [[Karai dili]]
*** [[Noqay dili]]
*** [[Tatar dili]]
*** və s.
** Karluq
*** [[Özbək dili]]
*** [[Uyğur dili|Uyğur (yeni uyğur) dili]]
*** və s. qruplara
 
* Şərqi qolu
** Uyğur
*** [[qədim Uyğur dili]]
*** [[Tuva dili]]
*** [[Yakut dili]]
*** [[Xakas dili]]
*** [[Şor dilləri]]
*** s.
** Qırğızqıpçaq
*** [[Qırğız dili]]
*** [[Altay dili]]
 
== Türk dillərinin üstünlüyü ==
 
 
[[Söz]] və cümlə durumu hər dildə özünə aid bir qanuna bağlıdır. Bu qanunların toplumuna dil [[Qrammatika|qrammatikası]] deyilir. Qanunlardan əlavə dillərin ayrıca özəl qanunlarıda var ki düzənli qaydalara bağlı deyillər. Örnək : mukəssər cəmi ərəb dilində, artıq hərflər və qaydasız feyllər [[ingilis dili]]ndə qaydasız qrammatikalardırlar. Belə qanunsuz qaydalara [[ərəb dili]]ndə səmai(eşidməli) deyirlər. Bu deyişin nədənidə onların bəlli bir qanuna bağlı olmadığıdır, buna görədə onları gərək eşidib və yadda saxlıyasan.
Səmainin tərsi qiyasi(müqayisə etməli) olur ki qaydalı qanunlara bağlıdır və dilin əsas gücü bu qaydaya dayanır.
Səmai sözlər bir dildə az olduqca dilin qaydalı olmağı və gücüdə artar.
Açıq və ümumi dil qaydaları az, butun, va yayğın olsa dilin gücü və dəvamıda artar. Örnək : düzdür ki ərəb dili ((sərf və nəhv)) baxımından çox güclüdür amma onun qayda va yasaları o qədər budaqlı və çoxdur ki onu bütün bir səviyyədə öyrənmək çətindir. <ref>Kitab-[[Azərbaycan dili|Türk dili]] Hünərdir/yazar İsmail hadi-1996 [[Təbriz]] birinci çap s,09</ref>
Türk dilləri sərf və açiq qayda baxımından zəngin və asan öyrənişlidirlər. Bu qayda və qanunlar diqqət, genişlik və asanlıq baxımından [[riyaziyyat]] qaydalarına bənzəyirlər. Türk dilinin sərf qaydaları neçə barmaq sayılı bütün qaydaya bölünür və bu mövzu türk dilinin asan öyrənişli və dil gücünün əlamətidir. <ref>Kitab-[[Azərbaycan dili|Türk dili]] Hünərdir/yazar İsmail hadi-1996 [[Təbriz]] birinci çap s,09</ref>
 
== Dil ailəsinin xüsusiyyətləri ==
 
Türk dillərinin hamısında [[ahəng qanunu]], samitlərin assimiliyasiyası, kök və şəkilçilərin xüsusi quruluşuna malik olması, demək olar ki, eynilik təşkil edir. Bu tipoloji uyğunluq morfologiyaya da aiddir. Türk dili [[İltisaqi dillər|iltisaqi dillərə]] daxildir. Onlarda qrammatik cins kateqoriyası yoxdur. Qoşmalar sözün sonuna əlavə olunur, sözdüzəldici və sözdəyişdirici şəkilçilərin sırası möhkəm qanunauyğunluğa tabedir. Hal və mənsubiyyət kateqoriyaları çoxlu ümumi cəhətlərə malikdir. Kök sözlərin heç bir şəkilçi qəbul etmədən işlənə bilməsi, vahid təsrif sistemi, əvəzliklərdəki ümumilik və s. də belə oxşarlıqlardandır. Bu dillərin sintaktik quruluşunda da tipoloji eynilik çoxdur; söz və söz birləşmələrinin cümlədəki sırası sabitdir: təyin təyin olunandan əvvəl gəlir və onunla uzlaşmır, tamamlıq tamamladığı sözlərdən əvvəl gəlir, tabeli mürəkkəb cümlələr az, tərkiblər isə çoxdur. Lüğət tərkibində ümumilik daha qabarıq şəkildə özünü göstərməlikdədir.
 
{| class="wikitable" style="font-size: 96%; text-align: center;"
|-
|&nbsp;
! '''Əski türkcə'''
! '''Türkiyə türkcəsi'''
! '''Türkməncə'''
! '''Tatarca'''
! '''Qazaxca'''
! '''Özbəkcə'''
! '''Uyğurca'''
! '''Yakutca'''
! '''Çuvaşca'''
|-
|&nbsp;||ata|| ata||&nbsp;||ata||&nbsp;|| ota||&nbsp;|| &nbsp;||&nbsp;
|-
|&nbsp;||ana|| anne/ana|| ene|| ana|| ana|| ona|| ana|| &nbsp;||an'n
|-
|&nbsp;|| o'gul|| oğul|| oğul|| uğlı|| ul|| o'gil|| oghul|| uol|| yvul
|-
|&nbsp;|| er(kek)||erkek||erkek|| ir|| yerkek||erkak|| är|| yer|| ar
|-
|&nbsp;||kyz|| kız|| gyz|| qız|| qιz|| qiz|| qiz|| kis|| χe'r
|-
|&nbsp;||kiši|| kişi|| kişi|| keşe|| kisi|| &nbsp;||&nbsp;||kihi|| &nbsp;
|-
|&nbsp;||kelin|| gelin|| geli:n|| kilen|| kelin|| kelin|| kelin|| kilin|| kilen
|-
|&nbsp; || '''Əski türkcə''' || '''Türkiyə türkcəsi''' || '''Türkməncə''' || '''Tatarca''' || '''Qazaxca''' || '''Özbəkcə''' || '''Uyğurca''' || '''Yakutca''' || '''Çuvaşca'''
|-
|&nbsp;|| jürek|| yürek|| ýürek ||yörək|| zhürek||yurak|| yüräk|| su‘req|| &nbsp;
|-
|&nbsp;|| qan|| kan|| ga:n|| qan|| qan|| qon|| qan|| qan|| jon
|-
|&nbsp;|| baš|| baş|| baş|| baş|| bas|| &nbsp;||baş|| bas|| puš
|-
|&nbsp;|| qyl|| kıl|| qyl|| qıl|| kyl|| kyl|| kyl|| kil|| χe'le'r
|-
|&nbsp;|| köz|| göz|| göz|| küz|| köz|| ko'z|| köz|| kos|| kör
|-
|&nbsp;||kirpik||kirpik||kirpik||kerfek||kirpik||kiprik||kirpik||kirbi||χurbuk
|-
|&nbsp;|| qulqaq||kulak|| gulak|| qolaq|| qulaq|| quloq|| qulaq|| gulkak||χo'lga
|-
|&nbsp;|| burun|| burun|| burun|| borın|| murιn|| burun|| burun|| murun|| &nbsp;
|-
|&nbsp;|| qol|| kol|| gol|| qul|| qol|| qo'l|| &nbsp;||qol|| χol
|-
|&nbsp;|| el(ig)||el|| el|| ||&nbsp;||&nbsp;||&nbsp;||ili:|| ala'
|-
|&nbsp;||barmak||parmak||barmak||barmaq||&nbsp;||barmoq||barmaq||&nbsp;||&nbsp;
|-
|&nbsp;||tyrnaq||tırnak||dyrnaq||tırnaq||tιrnaq||tirnoq||tirnaq||tiniraq||&nbsp;
|-
|&nbsp;|| tiz|| diz|| dy:z|| tez|| tize|| tizza|| tiz|| tüsäχ|| &nbsp;
|-
|&nbsp;|| baltyr||baldır||baldyr||baltır||baldyr||boldyr||baldir||ballyr||&nbsp;
|-
|&nbsp;|| adaq|| ayak|| aýaq|| ayaq|| ayaq|| oyoq|| &nbsp;||ataq|| &nbsp;
|-
|&nbsp;||qaryn|| karın|| garyn|| qarın|| qarιn|| qorin|| qor(saq)||qaryn||χyra'm
|-
|&nbsp; || '''Əski türkcə''' || '''Türkiyə türkcəsi''' || '''Türkməncə''' || '''Tatarca''' || '''Qazaxca''' || '''Özbəkcə''' || '''Uyğurca''' || '''Yakutca''' || '''Çuvaşca'''
|-
|&nbsp;||at|| at|| at|| at|| at|| ot|| at|| at|| ut
|-
|&nbsp;|| siyir|| sığır|| sygyr|| síır (sıyır)|| siyιr|| sigir|| &nbsp;||&nbsp;||&nbsp;
|-
|&nbsp;|| yt|| it|| it|| et|| iyt|| it|| it|| yt|| jyda
|-
|&nbsp;||balyq|| balık|| balyk|| balıq|| balιq|| baliq|| beliq|| balyk|| pola'
|-
|&nbsp;|| bit|| bit|| bit|| bet|| biyt|| bit|| pit|| byt|| pyjda
|-
|&nbsp; || '''Əski türkcə''' || '''Türkiyə türkcəsi''' || '''Türkməncə''' || '''Tatarca''' || '''Qazaxca''' || '''Özbəkcə''' || '''Uyğurca''' || '''Yakutca''' || '''Çuvaşca'''
|-
|&nbsp;|| ev|| ev|| öý|| öy|| üy|| uy|| öy|| &nbsp;||av
|-
|&nbsp;|| otag|| otağ||otaq|| &nbsp;|| otaq|| otoq|| &nbsp;||otu:|| &nbsp;
|-
|&nbsp;||yol|| yol|| yo:l|| yul|| zhol|| yo'l|| yol|| suol|| sol
|-
|&nbsp;||köprüq||köprü||köpri|| küpar|| köpir|| ko'prik||kövrük||kürpe||&nbsp;
|-
|&nbsp;||oq|| ok|| ok|| uk|| &nbsp;||o'q|| oq|| oχ|| ugu
|-
|&nbsp;||ot||&nbsp;|| ot|| ut|| ot|| o't|| ot|| uot|| vot
|-
|&nbsp;||kül|| kül|| kül|| köl|| kül|| kul|| kül|| kül|| kö'l
|-
|&nbsp;||suv|| su|| suw|| syw|| suw|| suv|| su|| ui|| syv
|-
|&nbsp;||kemi|| gemi|| gämi|| kimä|| keme|| kema|| &nbsp;||&nbsp;||kim
|-
|&nbsp;|| köl|| göl|| köl|| kül|| köl|| ko'l|| köl|| küöl|| &nbsp;
|-
|&nbsp;||atov|| ada|| ada|| atan|| aral|| orol|| aral|| &nbsp;|| ută
|-
|&nbsp;||küneš||güneş||gün||qoyaş||kün||&nbsp;||kün|| kün|| χĕvel
|-
|&nbsp;||bulut|| bulut|| bulut|| bolıt|| bult|| bulut|| bulut|| bylyt|| pĕlĕt
|-
|&nbsp;||yulduz||yıldız||ýyldyz||yoldız||zhuldιz||yulduz||yultuz||sulus||şăltăr
|-
|&nbsp;|| topraq||toprak||toprak||tufraq||topιraq||tuproq||tupraq||toburaχ||tăpra
|-
|&nbsp;|| töpü|| tepe|| depe|| tübä|| töbe|| tepa|| &nbsp;||töbö|| tüpe
|-
|&nbsp;|| yağac|| ağaç|| agaç|| ağaç|| ağaš|| &nbsp;||&nbsp;||&nbsp;||jyvăş
|-
|&nbsp;|| tenri|| tanrı|| taňry|| täñre||&nbsp;||&nbsp;||tängri||tanara||tură
|-
|&nbsp; || '''Əski türkcə''' || '''Türkiyə türkcəsi''' || '''Türkməncə''' || '''Tatarca''' || '''Qazaxca''' || '''Özbəkcə''' || '''Uyğurca''' || '''Yakutca''' || '''Çuvaşca'''
|-
|&nbsp;|| uzun|| uzun|| uzyn|| ozın|| uzιn|| uzun|| uzun|| uhun|| vărăm
|-
|&nbsp;|| yany|| yeni|| yany|| yaña|| zhanga||yangi|| yengi|| sana|| şĕnĕ
|-
|&nbsp;|| semiz|| semiz|| semiz|| simez|| semiz|| semiz|| semiz|| emis|| samăr
|-
|&nbsp;|| tolu|| dolu|| do:ly|| tulı|| tolι|| to'la|| toluq|| toloru||tulli
|-
|&nbsp;|| aq|| ak|| ak|| aq|| aq|| oq|| aq|| &nbsp;||&nbsp;
|-
|&nbsp;||qara||kara|| gara|| qara|| qara|| qora|| qara|| χara|| χura
|-
|&nbsp;|| qyzyl|| kızıl|| gyzyl|| qızıl|| qızıl|| qizil|| qizil|| kyhyl|| χĕrlĕ
|-
|&nbsp;||kök||gök|| gök|| kük|| kök|| ko'k|| kök|| küöq|| kăvak
|-
|'''Saylar'''|| '''Əski türkcə''' || '''Türkiyə türkcəsi''' || '''Türkməncə''' || '''Tatarca''' || '''Qazaxca''' || '''Özbəkcə''' || '''Uyğurca''' || '''Yakutca''' || '''Çuvaşca'''
|-
|1|| bir|| bir|| bir|| ber|| bir|| bir|| bir|| bi:r|| pĕrre
|-
|2|| eki|| iki|| iki|| ike|| yeki|| ikki|| ikki|| ikki|| ikkĕ
|-
|4|| tört|| dört|| dö:rt|| dürt|| tört|| to'rt|| töt|| tüört|| tăvattă
|-
|7|| yeti|| yedi|| yedi|| cide|| zheti|| yetti|| yättä|| sette|| şiççĕ
|-
|10|| on|| on|| o:n|| un|| on|| o'n|| on|| uon|| vunnă
|-
|100|| yüz|| yüz|| yü:z|| yöz|| zhüz|| yuz|| yüz|| sü:s|| şĕr
|-
|}
{|class="wikitable" width=90% style="margin:0 2% 0 2%;"
|-
!colspan=11|Şəxs əvəzlikləri
|-
!|Türkiyə
!|Azərbaycan
!|Türkmən
!|Özbək
!|Yeni Uyğur
!|Başqırd
!|Tatar
!|Qazax
!|Qırğız
!|Yakut
!|Çuvaş
|-
|'''ben'''
|'''mən'''
|'''men'''
|'''men'''
|'''men'''
|'''min'''
|'''min'''
|'''men'''
|'''men'''
|'''min'''
|'''epĕ / ep'''
|-
|bana
|mənə
|maňa
|menga
|manga
|miñä
|miña
|mağan
|maga
|miexe / miexeğe
|mana
|-
|beni
|məni
|meni
|meni
|méni
|mine
|mine
|meni
|meni
|miigin
|mana
|-
|bende
|məndə
|mende
|menda
|mende / méningde
|mindä
|mindä
|mende
|mende
| -
|manra
|-
|benden
|məndən
|menden
|mendan
|mendin / méningdin
|mindän
|minnän
|menen
|menden
|miigitten
|manran
|-
|benim
|mənim
|meniň
|mening
|méning
|mineñ
|minem
|meniñ
|menin
|miene
|man / manăn
|-
|benimle
|mənimlə
|men bilen / meniň bilen
|men bilan / mening bilan
|men bilen / méning bilen
|mineñ menän
|minem belän
|menimen
|men menen
|miiginen
|manpa
|-
!|Türkiyə
!|Azərbaycan
!|Türkmən
!|Özbək
!|Yeni Uyğur
!|Başqırd
!|Tatar
!|Qazax
!|Qırğız
!|Yakut
!|Çuvaş
|-
|'''sen'''
|'''sən'''
|'''sen'''
|'''sen'''
|'''sen'''
|'''hin'''
|'''sin'''
|'''sen'''
|'''sen'''
|'''en'''
|'''esĕ / es'''
|-
|sana
|sənə
|saňa
|senga
|sanga
|hiñä
|siña
|sağan
|saga
|eyiexe / eyiexeğe
|sana
|-
|seni
|səni
|seni
|seni
|séni
|hine
|sine
|seni
|seni
|eyigin
|sana
|-
|sende
|səndə
|sende
|senda
|sende / séningde
|hindä
|sindä
|sende
|sende
| -
|sanra
|-
|senden
|səndən
|senden
|sendan
|sendin / séningdin
|hindän
|sinnän
|senen
|senden
|eyigitten
|sanran
|-
|senin
|sənin
|seniň
|sening
|séning
|hineñ
|sineñ
|seniñ
|senin
|eyiene
|san / sanăn
|-
|seninle
|səninlə
|sen bilen / seniň bilen
|sen bilan / sening bilan
|sen bilen / séning bilen
|hineñ menän
|sineñ belän
|senimen
|sen menen
|eyiginen
|sanpa
|-
!|Türkiyə
!|Azərbaycan
!|Türkmən
!|Özbək
!|Yeni Uyğur
!|Başqırd
!|Tatar
!|Qazax
!|Qırğız
!|Yakut
!|Çuvaş
|-
|'''siz'''
|'''siz'''
|'''siz'''
|'''siz'''
|'''siz / sili'''
|'''heź'''
|'''sez'''
|'''siz'''
|'''siz'''
|'''en'''
|'''esir / esĕr'''
|-
|size
|sizə
|size
|sizga
|sizge / silige
|heźgä
|sezgä
|sizge
|sizge
|eyiexe / eyiexeğe
|sire
|-
|sizi
|sizi
|sizi
|sizni
|sizni / silini
|heźźe
|sezne
|sizdi
|sizdi
|eyigin
|sire
|-
|sizde
|sizdə
|sizde
|sizda
|sizde / silide
|heźźä
|sezdä
|sizde
|sizde
| -
|sirĕnte
|-
|sizden
|sizdən
|sizden
|sizdan
|sizdin / silidin
|heźźän
|sezdän
|sizden
|sizden
|eyigitten
|sirĕnten
|-
|sizin
|sizin
|siziň
|sizning
|sizning / silining
|heźźeñ
|sezneñ
|sizdiñ
|sizdin
|eyiene
|sirĕn
|-
|sizinle
|sizinlə
|siz bilen / siziň bilen
|siz bilan / sizning bilan
|siz bilen / sizning bilen / sili bilen
|heźźeñ menän
|sezneñ belän
|sizben
|siz menen
|eyiginen
|sirĕnpe
|-
!|Türkiyə
!|Azərbaycan
!|Türkmən
!|Özbək
!|Yeni Uyğur
!|Başqırd
!|Tatar
!|Qazax
!|Qırğız
!|Yakut
!|Çuvaş
|-
|'''o'''
|'''o'''
|'''ol'''
|'''u'''
|'''u'''
|'''ul'''
|'''ul'''
|'''ol'''
|'''al'''
|'''kini'''
|'''văl / ul'''
|-
|ona
|ona
|oňa
|unga
|uningha
|uğa
|aña
|oğan
|aga
|kiniexe
|ăna
|-
|onu
|onu
|onu
|uni
|uni
|unı
|anı
|onı
|anı
|kinini
|ăna
|-
|onda
|onda
|onda
|unda
|unda / uningda / anda
|unda
|anda
|onda
|anda
| -
|unra / unta
|-
|ondan
|ondan
|ondan
|undan
|undin / uningdin / andin
|undan
|annan
|onan
|andan
|kinitten
|unran / untan
|-
|onun
|onun
|onuň
|uning
|uning
|unıñ
|anıñ
|onıñ
|anın
|kiene
|un / unăn
|-
|onunla
|onunla
|o bilen / onuň bilen
|u bilan / uning bilan
|u bilen / uning bilen
|unıñ menän
|anıñ belän
|onımen
|al menen
|kininen
|unpa
|-
!|Türkiyə
!|Azərbaycan
!|Türkmən
!|Özbək
!|Yeni Uyğur
!|Başqırd
!|Tatar
!|Qazax
!|Qırğız
!|Yakut
!|Çuvaş
|-
|'''biz'''
|'''biz'''
|'''biz'''
|'''biz'''
|'''biz'''
|'''beź'''
|'''bez'''
|'''biz'''
|'''biz'''
|'''bihigi'''
|'''epir / epĕr'''
|-
|bize
|bizə
|bize
|bizga
|bizge
|beźgä
|bezgä
|bizge
|bizge
|bihiexe / bihiexeğe
|pire
|-
|bizi
|bizi
|bizi
|bizni
|bizni
|beźźe
|bezne
|bizdi
|bizdi
|bihigini
|pire
|-
|bizde
|bizdə
|bizde
|bizda
|bizde
|beźźä
|bezdä
|bizde
|bizde
| -
|pirĕnte / pirte
|-
|bizden
|bizdən
|bizden
|bizdan
|bizdin
|beźźän
|bezdän
|bizden
|bizden
|bihigitten
|pirĕnten / pirten
|-
|bizim
|bizim
|biziň
|bizning
|bizning
|beźźeñ
|bezneñ
|bizdiñ
|bizdin
|bihiene
|pirĕn
|-
|bizimle
|bizimlə
|biz bilen / biziň bilen
|biz bilan / bizning bilan
|biz bilen / bizning bilen
|beźźeñ menän
|bezneñ belän
|bizben
|biz menen
|bihiginen
|pirĕnpe
|-
!|Türkiyə
!|Azərbaycan
!|Türkmən
!|Özbək
!|Yeni Uyğur
!|Başqırd
!|Tatar
!|Qazax
!|Qırğız
!|Yakut
!|Çuvaş
|-
|'''siz'''
|'''siz'''
|'''siz'''
|'''senlar'''
|'''siler / sénler'''
|'''heź'''
|'''sez'''
|'''sender'''
|'''siler'''
|'''ehigi'''
|'''esir / esĕr'''
|-
|size
|sizə
|size
|senlarga
|silerge / sénlerge
|heźgä
|sezgä
|senderge
|silerge
|ehiexe / ehiexeğe
|sire
|-
|sizi
|sizi
|sizi
|senlarni
|silerni / sénlerni
|heźźe
|sezne
|senderdi
|silerdi
|ehigini
|sire
|-
|sizde
|sizdə
|sizde
|senlarda
|silerde / sénlerde
|heźźä
|sezdä
|senderde
|silerde
| -
|sirĕnte
|-
|sizden
|sizdən
|sizden
|senlardan
|silerdin / sénlerdin
|heźźän
|sezdän
|senderden
|silerden
|ehigitten
|sirĕnten
|-
|sizin
|sizin
|siziň
|senlarning
|silerning / sénlerning
|heźźeñ
|sezneñ
|senderdiñ
|silerdin
|ehiene
|sirĕn
|-
|sizinle
|sizinlə
|siz bilen / siziň bilen
|senlar bilan
|siler bilen / sénler bilen
|heźźeñ menän
|sezneñ belän
|sendermen
|siler menen
|ehiginen
|sirĕnpe
|-
!|Türkiyə
!|Azərbaycan
!|Türkmən
!|Özbək
!|Yeni Uyğur
!|Başqırd
!|Tatar
!|Qazax
!|Qırğız
!|Yakut
!|Çuvaş
|-
|'''onlar'''
|'''onlar'''
|'''olar'''
|'''ular'''
|'''ular'''
|'''ular'''
|'''alar / ular'''
|'''olar'''
|'''alar'''
|'''kiniler'''
|'''vĕsem / vălsem'''
|-
|onlara
|onlara
|olara
|ularga
|ulargha
|ularğa
|alarğa
|olarğa
|alarga
|kinilerge
|vĕsene
|-
|onları
|onları
|olary
|ularni
|ularni
|ularźı
|alarnı
|olardı
|alardı
|kinileri
|vĕsene
|-
|onlarda
|onlarda
|olarda
|ularda
|ularda
|ularźa
|alarda
|olarda
|alarda
| -
|vĕsenche
|-
|onlardan
|onlardan
|olardan
|ulardan
|ulardin
|ularźan
|alardan
|olardan
|alardan
|kinilerten
|vĕsenchen
|-
|onların
|onların
|olaryň
|ularning
|ularning
|ularźın
|alarnıñ
|olardıñ
|alardın
|kiennere
|vĕsen / vĕsenĕn
|-
|onlarla
|onlarla
|olar bilen
|ular bilan
|ular bilen
|ular menän
|alar belän
|olarmen
|alar menen
|kinilerinen
|vĕsempe
|}
 
== Əlifbası ==