Kassitlər: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 2:
[[Azərbaycan türkləri]]nin etnogenezində mühüm rol oynamış türkmənşəli tayfalardan biri də kassilərdir (kaslar).Lakin [[Azərbaycan]]da yaşamış digər prototürk etnoslar kimi kassilər (kaslar) də uzun müddət tarixşünaslıqda elamdilli və ya hürridilli kimi tanınmışlar. Onların e.ə. V əsrdən adı çəkilən [[kaspilər]]lə qohumluğu güman edilir və yalnız elam dilində cəm bildirən "-p" şəkilçisinə görə [[kaspilər]]i elamdilli hesab edirdilər. Lakin elə ilk baxışdaca bu yanaşma inandırıcı deyil. Əgər kassilərin e.ə. II minillikdə [[Mərkəzi Asiya]]dan gəlmə olduqları qəbul edilirsə, onlar e.ə. III minillikdə [[İran]]ın indiki [[Xuzistan]] və [[Luristan]] bölgəsində dövlət qurumu olan elamlılarla necə qohum ola bilərdi.
Qeyd edək ki, kas adını daşıyanlar
<blockquote>Ulamburiaş-qədim türkcə ulam "çapar" və "həmişə" və Buriaş tanrısının adındandır.</blockquote>
<blockquote>Kaslarda I Burna –Buriaş və II Burna-Buriaş hökmdar adları da məlumdur. Qədim türklərdə geniş yayılmış, qurd totemi [[Midiya]]da Buriaş (e.ə. 843-cü il), [[Kitabi Dədə Qorqud]]da Baybura, [[Orta Asiya]]da XIII əsrdə Buritay və başqa adlarda öz əksini tapmışdır. Ulam komponenti kas hökmdarı Ulamxala (e.ə. XI əsr) şəxs adında da iştirak edir. Qədim türklərdə Ulam şəxs adı məlumdur.</blockquote>
<blockquote>Kara-Xardaş-türkcə kara-qara və kardaş-qardaş sözlərindəndir. Antik müəllif Kursiy Ruf [[Orta Asiya]]da [[Sırdərya]] hövzələrində yaşayan [[skiflər]]in ([[saklar]] nəzərdə tutulur) Kartazis adlı çarının [[Makedoniyalı İskəndər]]ə qarşı çıxdığı qeyd edilir(Kursiy Ruf,VII,7,I). Mənbədə yunanca Kartazis kimi verilmiş ad türkcə Kartaş və yunan dilində -is adlıq hal şəkilçisindən ibarətdir (yunan dilində "ş" səsi olmadığına görə onu "s" ilə vermişdir). </blockquote>
Qeyd edilməlidir ki, kasların şəxs adlarında "daş", "taş" –həmrəy sözü geniş yer tutur: Nazimaruttaş (e.ə.XIV əsr), Maruttaş, Karain-taş, Kadin-Hutrutaş, Hambanitaş və s. Həmçinin digər türk etnoslarının da şəxs adlarında bu komponenti görmək mümkündür: [[Uyğur xaqanlığı]]nda Kinq-Daş xaqan, [[Orta Asiya]]da XII əsrdə türk [[qarakitaylar]]ın xaqanı Yeloy-Daş (1143-cü ildə ölmüşdür), Səlcuq sultanı Məlikşahın (1072-1092) əmiri Arslan-Taş, [[Xarəzm]]də XII əsrdə Altuntaş (1017-1032),
Kasların bir neçə tanrısının da adı mənbələrdə qorunmuşdur. Şukamuna, Şamaliya, Kaşşu, Harbe, Şixu, Sax (yaxud Şuriaş), Qidar, Dul, Kamulda, İmmiriya, Mirizar və s. Lakin əksər tədqiqatçılar bu adların mənalarını və mənşəyini aydınlaşdıra bilməyiblər.
Maraqlısı odur ki, kas dilində "da-kiki" sözü göy, səma deməkdir.
İ.M.Dyakonov yazır ki, kassilərdə bir tayfa Karzi-yabku adlanır. Bu etnonimdəki yabku sözü qədim türklərdəki yabqu - hökmdar sözü ilə səsləşir.
Sətir 20:
Kasların türkmənşəli olmasını sübut edən digər bir fakt isə bəzi qədim türk etnonimlərində kas etnoniminin əks olunmasıdır. [[Mərkəzi Asiya]]da yaşayan [[uyğurlar]]ın qədimdə 6 tayfasının kas adlanması məlumdur. [[Xakaslar]]da Kızıl tayfasının adı əslində Kazal (Kasal) etnonimində a-ı əvəzlənməsi ilə əlaqədar olaraq kas adı öz əksini tapmışdır. [[Xakasiya]]da Kaşlıq şəhərinin adı kaş-kas etnonimi ilə bağlıdır. Qədim [[Çin]] mənbələrindən [[Mərkəzi Asiya]]da [[qırğızlar]]ın dövlətinin Xa-Qas adlanması məlumdur. Çin Türküstanındakı Kaşqar şəhərinin qədim türk mənbələrində Kaş adlanması da diqqəti cəlb edir. Erkən orta əsrlərdən məlum olan xəzər, qazax, qazan türk tayfalarının adları əslində kasar, kasak və kasan olmuşdur. E.ə. VI əsrdən məlum olan [[Qafqaz]] toponimini də bəzi tədqiqatçılar kas etnonimi ilə bağlayırlar.
Bəzi tədqiqatçılar görə kaslar daha sonra tarix səhnəsinə kaspi adı ilə çıxırlar. [[Kaspilər]]
== Mənbələr ==
#Q.Qeybullayev-Azərbaycan türklərinin təşəkkülü tarixindən,Bakı,1994
|