Şizofreniya: Redaktələr arasındakı fərq

|Caption = [[EugenYucin Bleyler]] (1857–1939) 1908-cü ildə ilk dəfə "şizofreniya" termini işlətmişdir

'''Şizofreniya''' ({{lang-el|'''σχίζω''' — yarmaq və '''φρήν''' - ağıl, düşüncə}})— Şizofreniya sözünün mənşəyi iki yunan sözü - “parçalanma” və “fikir”ə dayanır, çünki onların beyinlərində və reallıqda baş verən hadisələr arasında parçalanma vardır. [[insan]]ın düşüncə, duyğu və davranışlarında, özünün və ətrafındakılara əhəmiyyətli dərəcədə təsir edən bəzi dəyişikliklərə səbəb olan bir [[xəstəlik]]dir. Bu dəyişikliklər keçici ya da qalıcı ola bilər. Şizofreniya [[irsi xəstəlik]]lərdən biridir. Şizofren şəxslərdə müxtəlif [[şəxsiyyət]] dəyişkənliyi müşahidə edilmir: onların sadəcə bir şəxsiyyəti vardır. İnsanlarda müxtəlif şəxsiyyət dəyişkənliyi olan hal əlaqəsiz şəxsiyyət pozğunluğu adlanır. Bir şəxsin şizofreniyadan əziyyət çəkdiyini müəyyənləşdirən xüsusi tibbi testlər yoxdur, beləliklə diaqnoz xəstədə özünü götərən simptomlara uyğun olaraq qoyulur. Bu həmçinin xəstə ilə söhbət edən [[həkim]] yaxud psixoloqdan da aslıdır. Bu xəstəlyə tutulan şəxslər adətən qeyri-normal sosial davranışlar göstərir və reallığı təyin etməkdə çətinlik çəkirlər. Problemlər şəxsə diqanoz qoyulmazdan əvvəl ən az 6 ay davam edir.

Şizofreniya - düşüncə prosesindəki problemlər və zəif, emosional cavablarla xarakterizə olunan əqli xəstəlikdir. Ümumi simptomlar paranoid, eşitmə hallüsinasiyaları, [[hallusinasiyanitq]]ları, nitqdədə əks olunan [[düşüncə]] pozğunluğu və əqli çatışmamazlığınçatışmazlığın da daxil olduğu yanılmalardır. İlkin səciyyəvi simptomlar gənc yaşlarda özünü göstərir. Diaqnoz müşahidə olunan davranışlara və xəstənin şikayət etdiyi təcrübələrə əsaslanır.

Genetik faktor, ətraf mühit, nevrobiologiya, psixi və sosial proseslər köməkçi amillər hesab edilir. Bəzi reseptsizvəreseptsiz və ya reseptlə istifadə edilən dərmanlar[[dərman]]lar da simptomların artmasına səbəb ola bilər. Heç bir izolyasiya edilmiş üzv tapılmasa da hazırki araşdırmalar nevrobiologiya üzərində cəmləşib.

Ümumi simptomlara qəribə inamlar, anlaşılmaz yaxud dolaşıq düşüncə və [[dil], səslər eşitmək, zəif sosial fəaliyyət, hislərin zəif ifadəsi və süstlük daxildir. Simptomlara “müəyyən [[zaman]] kəsiyində baş verən qeyri-mütəşəkkil nitq” daxildir. Qeyri-mütəşəkkil nitqin dəqiqliklə nə və hansı dərcədə qeyri-mütəşəkkil olması barədə razılığa gəlmək çətindir. Həmçinin “müəyyən zaman kəsiyi”nin nə demək olduğu barədə də razılığa gəlmək çətindir. Nəticə budur ki, adətən iki həkim yaxud psixoloq diaqnoz qoymağa çalışarkən razılığa gələ bilmir. Biri deyəcək ki, şəxs şizofrendir, digəri isə onun şizofren olmadığını iddia edəcək. Şizofreniyalı xəstələrdə hallusinasiyahallüsinasiya (adətən səs eşitmə), yanılmalar (təbiətdə qəribəliklər və izlənmələr), şüur və nitq pozğunluğu müşahidə olunur. Digər ağır hallarda fikir yayınması, qeyri -ardıcıl sözlər[[söz]]lər və ya mənaca sıx bağlı olmayan cümlələrin işlədilməliişlədilməsi halları da olur. Sosial mühitdən uzaqlaşma, geyimlərin səliqəsizliyi və gigiyenası[[gigiyena]]sı, ruh düşkünlüyü və ittiham etmə şizofreniya üçün ümumi səciyyəvi xüsusiyyətlərdir. Paranoidin simptomlarından olan qavrama pozğunluğu şizofreniyaylaşizofreniya ilə əlaqəlidir; sosial mühitdən təcrid olunma da baş verir. İşləmək, [[yaddaş]], diqqət, icraedici funksiyalar və proseslərin sürətində çətinliklərə də tez-tez rast gəlinir. Belə insanlarda uzun müddətli susqunluq, qəribə vəziyyətlərdə hərəkətsiz qalmaq, məqsədsiz hərəkətlilik və ya katatoniyanın bütün əlamətlərinə rast gəlinə bilər. 30-50% insanlar şizofreniya olduğunu qavramırlar, başqa sözlə ifadə etsək onlar bu situasiyanı və müalicəni qəbul etmirlər. Müalicənin qavramaya müəyyən təsiri ola bilər. Şizofreniyalı insanlarda üz ifadələrinə az rast gəlinir. Şizofreniyanın simptomları 3 əsas kateqoriyaya ayrılır: müsbət simptomlar, mənfi imptomlar və idrak simptomları.

=== Müsbət və mənfi simptomlar ===

Gec və ya erkən yetkinlik şizofreniyanın başlanğıcı üçün əhəmiyyətli mərhələdir. Bu yaxınlarda şizofreniyanın inkişafını ləngitmək üçün xəstəliyin ilkin mərhələsini (ilk simptomlardan 30ayadək30 ayadək aşkar olunan) müəyyənləşdirmə və müalicəsi ilə əlaqədar bir çox işlər görülmüşdür. Şizofreniya diaqnozlu qadınların 23%-i, kişilərin isə 40%-ində bu hal 19 yaşından əvvəl özünü büruzə vermişdir. Şizofreniyanın inkişafı davam edirsə əvvəlki dövrdə həmin insanlarda müvəqqəti psixotik simptomlar və sosial mühitdən uzaqlaşma, həyəcan, disforiya və kobudluğun qeyri -spesifik simptomları müşahidə oluna bilər.