Buddizm: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
k Removing Link GA template (handled by wikidata) |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{Din}}
'''Buddizm''' - Dünya dinlərindən biri, təxminən 500 milyon üzvü olan din və təlimlər birliyi. Əvvəlcə [[Hindistan]]da ortaya çıxmış, daha sonra zaman içində
Fərqli dünyagörüşlərinə görə [[din]] və ya [[fəlsəfə]] olaraq təyin olunan
Buddizm
Buddizm,
Buddizm Allahsız dinlərdəndir. O, kainatı yaradan bir qüvvənin mövcudluğu fikrini dilə gətirmir.▼
== Tarixi ==
▲Buddizm Allahsız dinlərdəndir. O kainatı yaradan bir qüvvənin mövcudluğu fikrini dilə gətirmir.
Buddizmin əsası e.ə. 563 – e.ə. 483-cü illəri arasında yaşadığı güman edilən, bu gün Budda olaraq bilinən Siddharta Qautama tərəfindən qoyulmuşdur. Siddharta Qautama, [[Şimali Hindistan]]da bir şahzadə kimi doğulduqdan sonra [[həyat]]dakı əzabları sona çatdırmaq üçün bir yol tapmaq məqsədiylə krallığını tərk etmiş və uzun işlər nəticəsində aydınlanmaya çatmışdır.
Sosioloji və tarixi planda qeyd edilir ki, buddizm Hindistanı işğal edən [[ari]]lərin özləri ilə gətirdiyi brahmanizmə qarşı bir reaksiya olaraq ortaya çıxmışdır. Fəlsəfi qaynaqlar arasında brahmanizm və [[induizm]] ilə birlikdə caynizm və yerli [[xalq]]ların köhnə [[din]] və [[mədəniyyət]]lərinin də adı çəkilir. Lakin ənənəvi olaraq buddizmin ən təməl qaynağı olaraq Siddharta Qautamanın aydınlanma təcrübəsi və bu təcrübə sayəsində qazandığı müdriklik göstərilir.
== Buddanın həyatı ==
Siddharta Qautamanın Nepalın Lumbini ərazisində doğulduğu güman edilir. Onun Hindistan-Nepal sərhədindəki Kapilavastuda doğulduğuna dair iddialar da var, lakin bu fikir o qədər də geniş yayılmamışdır.
Buddanın ümumi qəbul edilən ənənəvi həyat hekayəsi belədir:
Siddharta Qautama Sakya [[qəbilə]]sində bir şahzadə olaraq dünyaya gəlir. Doğumundan qısa bir müddət sonra [[ata]]sı [[kral]] Suddhodananı müdrik olduğu fərz edilən bir [[adam]] ziyarət edir. Siddharta haqqında "Bu [[uşaq]] ya möhtəşəm bir kral (çakravartin) və ya möhtəşəm bir müqəddəs adam (Sadhu) olacaq" deyir. Siddhartanın gələcəkdə kral olaraq yerinə keçməsini arzulayan atası isə onun həyatı boyunca əzab və ölüm kimi həyat gerçəklərindən xəbərsiz [[saray]]da yaşamasına səy göstərir. Buna görə Siddharta həyatının ilk 29 ilini [[insan]] nəfsinin arzu edə biləcəyi hər cür zənginlik içində yaşamışdır. Atasının səylərinə baxmayaraq, Şahzadə Siddharta 29 yaşındaykən ilk dəfə bir yaşlı insanın əzab çəkdiyini görür. Bu hadisədən sonra sarayın xaricində etdiyi gəzintilərdə xəstə bir adam, çürümüş bir cəsəd və dərd çəkən bir [[dərviş]] görüncə həyatın iztirab ehtiva etdiyini fərqinə varır və əzabı məğlub etmək üçün bir dərviş kimi yaşamağa qərar verir.
Dərviş olmaq uğrunda dəbdəbəli həyatı arxasında buraxaraq sarayından ayrılan Siddharta başlanğıcda müxtəlif dərvişlərə qatılaraq onların təlimlərini izləyir. Bu dərvişlər [[cəmiyyət]]dən kənar, məhrum bir həyat sürərək [[aclıq]], özünə əziyyət kimi müxtəlif üsullarla nəfslərinin qarşısını almağa çalışırlar. Uzun müddət bu məhrum həyat şərtlərində yaşayan Siddharta bu üsulların insana aclığa dayanma, həssas pıçıltılar eşitmə, bədəndə ağrı hiss etməmə kimi fövqəladə ruhani güclər qazandırdığının fərqinə varır, lakin eyni zamanda [[bədən]]inə zərər verdiyini də görür.
Siddharta bu üsulların axtardığı cavaba çatmasına töhfə olmadığını anlayır və onların şahzadə olarkən zənginliklər içindəki həyatında olduğu kimi təminsizlik və narahatlıq yaratdığına qərar verir. Beləliklə, dərviş həyatına son verərək “anapanasati” adlanan "nəfəsi diqqətlə izləmə" meditasiyasını inkişaf etdirir. Dərviş həyatı yerinə nə nəfsin hər istəyinə boyun əyən, nə də bədəni zəiflədəcək qədər məhrum buraxan və orta yol olaraq tanınan bir həyat şəkli inkişaf etdirir. Deyilənlərə görə dərviş həyatını tərk etməsi bir gün kəndli bir qızın gətirdiyi [[süd]] və [[düyü]]nü qəbul etməsiylə olur; və bir [[əncir]] [[ağac]]ının altında oturaraq nəfəs meditasiyası həyata keçirir. 49 günlük meditasiyadan sonra 35 yaşındaykən elmini tamamlayır və Bodh Qayada olan bu ağacın altında aydınlanmaya çatır.
Aydınlanmasından sonra Budda yaxud Qautama Buda adını alaraq təlimlərini yaymağa başlayır. Yeni fəlsəfəsini izah etmək üçün Hindistanın şimalını, [[Qanq]] [[sahil]]lərinin müqəddəs şəhəri [[Benares]] və digər [[şəhər]]ləri gəzən Qautama Budda qeydlərə görə 80 yaşında Kuşinaqarda (Hindistan) vəfat etmişdir.
== Buddadan sonrakı inkişaf ==
Qautama Buddanın ölümündən sonra ümumi altı buddist şura yaradılmışdır. Bu şura təlimlərin Asiyanın fərqli [[ölkə]]lərinə yayılmasına, fərqli anlayışların ortaya çıxmasına təkan vermişdir. 20-ci əsrdə [[Avropa]] və [[ABŞ]]-da da məşhurlaşmağa başlayan buddizm bir çox fərqli [[məzhəb]] və ya [[məktəb]]ə ayrılır.
Buddist qaynaqlarda deyilənlərə görə e.ə. 5-ci əsrdə Qautama Buddanın “parinirvaṇa”sının üstündən hələ çox keçmədən birinci buddist şura Rajqirdə Buddanın şagirdi Mahakasyapanın başçılığı altında toplanmışdır. Məqsədi təlimlərin şifahi ötürülməsində səhvlərin baş verməməsini təmin etmək idi.
Birinci şurada Budanın əmisi oğlu və eyni zamanda uzun müddət onun təlimlərini izləmiş şagirdi Ananda Budanın təlimlərini (sūtras, Pāli'de suttas) əzbərdən oxumağa çağırıldı. Başqa bir şagirdi olan Upali isə [[rahib]]lik həyatını təşkil edən qaydaları (vinaya) əzbərdən izah etdi. Bunlar daha sonra pali dilindəki “Tripitaka”nın (Üç səbət) təməlini təşkil etmişdir.
Buddanın parinirvaṇasından təxminən 100 il sonra Qanun adlı bir rahibin çağrışı ilə Hindistanın müxtəlif [[bölgə]]lərindən gələn 700 rahib Vesalidə “vinaya təlimləri”nin tətbiqində ortaya çıxan fərqlilikləri müzakirə etmək üçün toplandı. İkinci buddist şura olaraq adlandırılan bu yığıncaqda sanqhanın ilk ayrı-seçkilikləri ortaya çıxmışdır. İlk etapda sthavira və mahasanqhika anlayışları bir-birindən fərqlənmişdir.
E.ə. 3-cü əsrdə kral [[Aşoka]] buddizmin inkişafına böyük töhvələr vermişdir. Qanlı Kalinqa döyüşündən sonra şiddəti rədd edərək Buddizmi seçən Aşoka, bir çox stupa inşa etdirmiş, [[Orta Asiya]] və Şri Lankaya elçilər göndərərək Buddizmin ilk dəfə Hindistan xaricində tanınmasını təmin etmişdir. Üçüncü buddist şura e.ə. 250-ci illərdə Pataliputrada kral Aşokanın çağrışı ilə Moqqaliputta Tissa adlı bir rahibin başçılığı altında toplanmışdır. Məqsədi Buddizmi saflaşdırmaq, təlimdən yayınan [[məzhəb]]ləri təyin etmək idi.
[[Kateqoriya:Buddizm| ]]
| |||