05:14, 13 avqust 2014 tarixindəki versiya redaktə Kim Yushin (müzakirə \| töhfələr) 5.974 redaktə Redaktənin izahı yoxdur ← Əvvəlki redaktə		18:26, 13 yanvar 2015 tarixindəki versiya redaktə əvvəlki halına qaytar Cavidaga (müzakirə \| töhfələr) Avtopatrullar, Təcrübəli istifadəçilər 5.132 redaktə kRedaktənin izahı yoxdur Sonrakı redaktə →
Sətir 1: {{Dövlət xadimi ~~'''Yusif ibn Əbu Sac Divdad''' (?-927)—[[Sacilər dövləti]]nin hökmdarı (912-927) və sərkərdəsi.~~ \| azərbaycan dilində adı = Əbül Qasim Yusif ibn Əbu Sac ~~[[Şəkil:Azer-9-10-asr.jpg\|400px\|thumb\|right\|Sacilər Azərbaycan torpaqlarını vahid dövlətdə birləşdirən ilk dövlətdir .]]~~ \| adın orijinalı = \| portret = \| portretin ölçüsü = \| izah = \| titul = [[Sacilər dövləti\|Sacilər]]in III [[afşin (titul)\|afşin]]i \| bayraq = \| dövr əvvəl = [[Oktyabr]], [[901]] \| dövr son = [[928]] \| sələfi = [[Divdad ibn Məhəmməd]] \| xələfi = [[Əbül-Müsafir Fəth]] \| regent1 = [[Subuk]] \| regent1dövr əvvəl = [[919]] \| regent1dövr son = [[922]] \| doğum tarixi = \| doğum yeri = \| ölüm tarixi = {{vəfat tarixi\|928\|\|}} \| ölüm yeri = [[Kufə]] \| sülalə = [[Sacilər]] \| atası = [[Əbu Sac Divdad]] \| anası = \| həyat yoldaşı = \| uşaqları = \| imzası = }} == Həyatı == [[Əbu Sac Divdad]]ın oğlu idi. Hakimiyyətə [[901]]-ci ildə qardaşı oğlu [[Divdad ibn Məhəmməd]]i devirərək gəlmişdir. [[Marağa]]nın divarlarını sökdürərək paytaxtı [[Ərdəbil]]ə köçürən Yusif, [[I Smbat (Baqratuni hökmdarı)\|I Smbat]]ın xilafətin birbaşa vassalı olma təklifini eşitdi və onu hüzuruna çağırdı, lakin Smbat bundan imtina etdi. Bir neçə döyüşdən sonra 903-cü ildə Smbat onun vassalı olmağı qəbul etdi. IX əsrin II yarısında [[Azərbaycan]]da yaradılmış feodal dövlətləri arasında ən möhtəşəmi Sacilər dövləti olmuşdur. Bu dövlətin təməlini [[Əbu Sac Divdad]] qoymuş, böyük oğlu [[Məhəmməd ibn Əbu Sac Divdad]] isə onun iqtisadi inkişafını təmin etmişdir. Əbu Sacın kiçik oğlu Yusifin hakimiyyət illəri [[Sacilər dövləti]]nin ən parlaq illəri sayılır. Güclü ordu hesabına xilafətdən asılılığı ləğv etmiş, Bizasn qoşunlarını geri atmış Yusif bütün Azərbaycanı öz hakimiyyəti altında birləşdirmişdir. Azərbaycandan kənarda olan bir çox ərazilər də onun dövlətinə birləşdirilmişdir. ~~Yusif [[927]]-ci ildə islamın müqəddəs şəhərlərinə hücum edən qərməti təriqəti ilə vuruşmada həlak olmuşdur.~~ ==Ermənilərlə münasibətlər== Beləliklə, Yusif ibn Əbu Sac Azərbaycan tarixinə bütün Azərbaycan torpaqlarını ilk dəfə vahid Azərbaycan dövləti hüdudlarında birləşdirən hökmdar, görkəmli sərkərdə və islamın müqəddəs yerləri uğrunda şəhid olmuş döyüşçü kimi daxil olub. 908-ci ildə xilafətlə arası pozulan Yusif xəlifənin Smbatla aranı yaxşılaşdırmasına qəzəblənərək, digər erməni hakimi [[Vaspurakan]] hakimi [[I Gagik (Vaspurakan hakimi)\|I Gagik]]lə birlikdə [[Naxçıvan]] və [[Sünik]]i ələ keçirdi. 910-cu ildə Smbatın oğulları gələcək hökmdar [[II Aşot]] və qardaşı Muşel Baqratuninin komandanlıq etdiyi orduları ağır məğlubiyyətə uğradaraq hər iki oğlunu əsir aldı. Muşel zəhər içirilərək edam olundu. 913-cü ildə Yusif Smbatı qalalardan birində tələyə salaraq təslim olmağa məcbur etdi və 1 il həbsdə saxladı. Bu arada Smbatın oğlu Aşot [[Əlincə qalası]]nı ələ keçirmiş və orda müdafiə olunmağa başlamışdı. Yusif Smbatı həbsdən çıxararaq Aşotun gözünün qabağında, qalanın ətəklərində onu edam etdi. Yusif Aşotla müharibəni davam etdirmək istəsə də xilafətlə yaranan yeni problemlər ucbatından 917-ci ildə onunla sülh bağladı və Aşot Yusifin vassalı olmağı qəbul etdi. ==Gürcülərlə münasibətlər== 914-cü ildə Yusif Gürcüstanı işğala başladı. Kaxetiya knyazı [[I Kvirike]] təslim oldu, oradan [[Kaxetiya]] və [[Samtsxe-Cavaxeti]] bölgələrini işğal etdi, [[Kuvel qalası]]nın komandanı [[Qobron]]u edam edərək Azərbaycana geri döndü.<ref>Minorsky, Vladimir, "Tiflis", in: M. Th. Houtsma, E. van Donzel (1993), E. J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, p. 754. Brill, ISBN 90-04-08265-4.</ref> [[Xürrəmilər üsyanı]] və onun ardınca [[Ərəb xilafəti]]ni bürümüş digər üsyanlar bu dövləti tam zəiflətmiş və IX əsrin II yarısında onun parçalanması ilə nəticələnmişdi. Əvvəllər ərəb dövlətinə daxil olmuş ərazilərdə müxtəlif feodal dövlətləri yaranmağa başlamışdı. Azərbaycanda da bir neçə belə dövlət yaradılmışdı. Şirvan ərazisində Məzyədilər, sonra isə Kəsranilər sülaləsi [[Şirvanşahlar dövləti]]ni yaratmış, Arranda [[Şəddadilər sülaləsi]] hakimiyyətə gəlmiş, [[Cənubi Azərbaycan]]da Sacilər, Salarilər və Rəvvadilər sülalələri bir-birini əvəz etmişdi. Sacilər sülaləsinin banisi "Afşin" ləqəbli Əbu-s-Sac Divdad türk əmirləri nəslindən olan adlı-sanlı sərkərdə idi. Vicdanlı xidməti müqabilində xəlifə tərəfindən dəfələrlə mükafatlandırılan sərkərdə 866-cı ildə Kufə şəhəri və Məkkə yolunun rəisi vəzifəsinə təyin edilmişdi. İslam dünyasında bu vəzifə ən şərəfli və məsuliyyətli vəzifələrdən biri sayılırdı, çünki onu icra edən şəxs dünyanın hər yerindən Məkkəyə gələn zəvvarların təhlükəsizliyini təmin etməli idi. Onun oğlu Məhəmməd ibn Əbu Sac Məkkə və Mədinə şəhərlərinin hakimi təyin edilmişdi. Vəzifə borcunu layiqincə yerinə yetirdiyi üçün Əbu Sac yenidən Azərbaycana qaytarılmışdı. Ərəb xilafəti parçalandığı dövrdə müstəqil dövlət yaratmağa çalışan Əbu Sac 879-cu ildə vəfat edir. ==Xilafətlə münasibətlər== Atasının ölümündən sonra oğlu Məhəmməd Azərbaycana qayıdır. [[889]]-[[893]]-cü illər toqquşmalarından sonra [[Marağa]]da möhkəmlənən Məhəmməd artıq tam müstəqil siyasət yeritməyə başlayır. Paytaxtı Marağa şəhəri olan Sacilər dövlətinin sərhədləri o zaman qərbdə [[Ani]] və [[Dvin]], şərqdə [[Xəzər dənizi]], cənubda [[Zəncan]], şimalda isə [[Dərbənd]]i əhatə edirdi. Azərbaycan ərazisindəki xırda dövlət qurumları Sacilərə vergilər ödəyirdi. Uğurlu iqtisadi tədbirlər həyata keçirən Məhəmməd dövlətinin iqtisadi müstəqilliyini təmin edir, öz pullarını buraxır. Sacilər dövlətinin ən parlaq dövrü Məhəmməd ibn Əbu Sacın qardaşı Yusif ibn Əbu Sacın adı ilə bağlıdır. Qardaşının vəfatından sonra hakimiyyətə gələn Yusifin ordusu regionun ən qüdrətli ordusu hesab edilirdi. Sacilər dövlətinin hərb təşkilatı öz sadəliyi ilə seçilirdi. Dövlət başçısı baş komandan vəzifəsini icra edir, sərləşkər titulunu daşıyan sərkərdə əsgəri qoşun və istehkam qarnizonlarına, hacib ol-xass titulunu daşıyan sərkərdə isə qvardiya dəstələrinə başçılıq edirdi. Sacilər dövlətinin hərb sənəti bir tərəfdən regionun iqtisadi, sosial və siyasi inkişafından asılı olmuş, digər tərəfdən isə ümum-müsəlman-ümumtürk hərb sənəti ilə sıx bağlı olmuşdur. Buna baxmayaraq Sacilər ordusunda bu dövr Azərbaycan hərb sənətinə xas olan xüsusiyyətlər də vardı. Türk və ərəb hərb sistemlərinin on yaxşı cəhətlərini öz qoşunlarında tətbiq edən Yusif döyüşlərdə parlaq qələbələr qazanırdı. Yusif ibn Əbu Sac qısa müddət ərzində Azərbaycan ərazisində keçirdiyi əməliyyatlar nəticəsində iri feodal hakimlərini özünə tabe edir, dövlətin birləşdirilməsinə maneçilik törədənlər öldürülürdü. Beləliklə, Yusif ibn Əbu Sac Azərbaycan torpaqlannı ilk dəfə vahid Azərbaycan dövləti hüdudlarında birləşdirən hökmdar olur. Şimali və Cənubi Azərbaycan əvvəllər vahid şəkildə yalnız yadelli dövlətlərin (Sasanilər, Ərəb xilafəti) tərkibində olmuşdur. Bütün Azərbaycanı özündə birləşdirən ilk yerli dövlət Sacilər dövləti olmuşdur. Öz qüdrətli ordusu ilə Yusif Azərbaycan sərhədlərinə yaxınlaşmağa cəhd göstərən Bizans xristian dövlətinin qoşunlarını geri oturdur. Azərbaycan kimi əhəmiyyətli coğrafi mövqeyə malik və böyük gəlir gətirən ölkənin əllərindən çıxmasından hiddətlənən və Yusifin güclənməsindən ehtiyat edən ərəb xəlifələri Sacilər dövlətini dağıtmağa çalışırlar. Onlar müxtəlif təxribatlar törədir, quldur dəstələri, sui-qəsdlər yolu ilə Yusifi aradan götürməyə çalışırlar. Bütün bu səylər puça çıxdıqda onlar hərbi gücə əl atmaq qərarına gəlirlər. Ərəb qoşunları Azərbaycan sərhədlərinə toplamnağa başlayır. Bu xəbər Yusifə çatan kimi sürətlə hərəkət edərək Rey, Zəncan, Əbhər və Qəzvin şəhərlərini tutur. O, sərkərdəlik məharəti göstərərək 7 minlik ordu ilə xəlifə Xaqan əl-Müflihinin 20 minlik qoşununu məğlub edir. Xəlifə yeni ordu toplayır və Yusifə qarşı ikinci ordu göndərir. Cənubi Azərbaycanın Sərab şəhəri yaxınlığında ağır döyüş baş verir. Bu döyüşdə də Yusif qalib gəlir. Qələbələrdən arxayınlaşan Yusif ordunu buraxır və xırda dəstə ilə Ərdəbilə yollanır, lakin [[919]]-cu ildə ərəblər tərəfindən əsir götürülür. Sacilər dövlətinin başsız qalmasından istifadə edən xəlifə sərkərdə Məhəmməd əl-Fariqini böyük ərəb qoşunu ilə Azərbaycanın üzərinə göndərir. Yusifin əsir düşməsi xəbərini alan Bizans imperatoru da Azərbaycan üzərinə qoşun çəkir. Azərbaycan böyük təhlükə ilə üzləşir. Lakin Yusifin sadiq silahdaşlarından Subuk adlı sərkərdə Sacilər dövlətinin bütün qoşunlarını toplayır və əl-Fariqini darmadağın edir. Daha sonra o, sürətli yürüş edərək Dvin istiqamətindən hücum edən Bizans qoşunlarına həmlə edir və onlan geri oturdur. Xəlifə Azərbaycanı tuta bilməyəcəyini görüncə Yusiflə düşmən deyil, müttəfiq olmaq istəyir. O, Yusifi həbsxanadan azad edir. Onu müstəqil Sacilər dövlətinin başçısı kimi tamyır. Yusif Rey, [[Qəzvin]], Əbhər və Zəncanı öz dövlətinə birləşdirir. Daha sonra o, Van gölündən qərbdə yerləşən Ərməniyyə vilayətini tutur. Əslində, son erməni dövləti 387-ci ildə ləğv edilmişdi; bu ərazilər isə gah Sasanilər, gah Bizans, gah da Ərəb xilafəti tərkibinə daxil olurdu. 921-ci ildə Yusif Ərməniyyəni ərəblərin əlindən alır. Bu dövrdə islamın müqəddəs şəhərlərinə qarşı böyük təhlükə yaranmışdı. Ərəbistanda, Bəhreyn ərazisində qərmətilər adı ilə tanınan təriqət meydana gəlmiş və qərmətilər islamın müqəddəs şəhərləri və ziyarətgahlarına hücum etməyə başlamışdılar. Onlar xəlifənin qoşunlarını məğlubiyyətə uğradırlar. Yusif bilirdi ki, bir zamanlar onun atası və böyük qardaşı Məkkə və Mədinə şəhərlərinin təhlükəsizliyini can-başla təmin etmişlər. Odur ki qərməti hücumu təhlükəsi yarananda o öz qoşunlarının bir qismi ilə cənuba doğru yürüş edir. Bir neçə döyüşdə qərmətiləri geri atan Yusif 927-ci il dekabrın sonunda Kufə şəhərinin qarşısında baş verən döyüşdə ağır yaralanır və islam amalları uğrunda şəhid olur. 929-cu ildən başlayaraq Sacilər dövlətini qulamlar arasından çıxan sərkərdələr idarə etməyə başlayır. Beləliklə, Yusif ibn Əbu Sac Azərbaycan tarixinə bütün Azərbaycan torpaqlarını ilk dəfə vahid Azərbaycan dövləti hüdudlarında birləşdirən hökmdar, görkəmli sərkərdə və islamın müqəddəs yerləri uğrunda şəhid olmuş döyüşçü kimi daxil olur. [[917]]-ci ildə [[Samanilər]]ə qarşı müharibəyə başlayan Yusif [[Zəncan]], [[Əbhər]], [[Qəzvin]] və [[Rey]] şəhərlərini ələ keçirdi. Xəlifə buna qəzəbləndi və ona qarşı ordu göndərdi, ilk savaşı qələbə ilə bitirən Yusif, ikinci ordunun gəlişi ilə [[Ərdəbil]]ə çəkildi. Həmin il [[Əbdülmalik ibn Haşim]] Dərbənddən onun yanına gələrək kömək istədi, bundan sonra 919-cu ilin iyul ayında Xilafət ordusuna məğlub olan Yusif qardaşı oğlu [[Əbül-Müsafir Fəth]]lə birlikdə 3 illiyinə həbs olundu. Bu illər ərzində Azərbaycanı onun qulamı [[Subuk]] idarə etdi. 922-ci ildə həbsdən çıxan Yusif [[Rey]] və [[Həmədan]]ı yenidən ələ keçirdi. == ~~İstinadlar~~ Ölümü== [[926]]-cı ildə [[Qərmətilik\|Qərmətilər]]ə döyüşə göndərilən Yusif [[8 dekabr]] [[927]]-ci ildə Kufə yaxınlığında məğlub edilərək həbs olundu. Abbasi ordusu onu azad etmək üçün hücum etsə də məğlub oldu və Yusif [[928]]-ci ilin [[yanvar]]ında edam olundu.<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/banu-saj-more-correctly-al-abil-saj-a-family-named-after-its-ancestor-abul-saj-which-served-the-abbasid-caliphate- Iranica - Bənu Sac]</ref> ~~== Həmçinin bax ==~~ *[[Sacilər dövləti]] ==İstinadlar== ~~== Xarici keçidlər ==~~ <references/> [[Kateqoriya:Hökmdarlar]] [[Kateqoriya:~~927~~928-ci ildə vəfat edənlər]]

Yusif ibn Əbu Sac: Redaktələr arasındakı fərq