Qiymət indeksi: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
Qiymət indeksi (ing. Prise index) müəyyən zaman müddətində və ərazidə (ölkə, region) verilmiş əmtəə və xidmətlərin qiymətindəki orta dəyişikliyi əks etdirən göstəricidir. Bu statistik göstəricinin yaradılmasında səbəb müxtəlif regionlarda və dövrlərdə qiymətlər arasındakı əkaqəni müəyyən etməkdir.
Hazırda Qiymət indekslərindən çox geniş istifadə edilir. Bu indekslər vasitəsi ilə iqtisadiyyatdakı qiymətlərin ümumi səviyyəsi və yaşayış xərcləri müəyyən edilir və gələcək investisiyalar qiymətləndirilir. Həmçinin, daha xüsusi qiymət indeksləri vasitəsilə istehsalçılar hər hansı sektorda planlamalar və qiymət siyasəti həyata keçirirlər.<ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Price_index</ref>
Qiymət indeksləri əsas iki növü var:
*'''[[İstehlakçı Qiymət İndeksi (İnflyasiya)]]''';
*'''[[ÜDM deflyatoru]]'''.
==İstehlakçı Qiymət İndeksi==
İstehlakçı qiymət indeksi ən yaxından izlənən qiymət indeksidir. Amma bu məqsədlə istifadə edilən yeganə indeks deyildir. Buna misal, istehlakçıların deyil, istehsalçı firmaların aldığı əmtəə və xidmətlərdən ibarət səbətin qiymət dəyişikliyini əks etdirən qiymət indeksidir <ref>N. Gregory Mankiw. '''Makroekonomi '''. 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. ISBN 978-605-4160-38-9. Səh. 34</ref>.
'''İstehlakçı Qiymət İndeksi (Consumer Price İndex)''' istehlak üçün alınan bütün məhsul və xidmətlərin ümumi qiymətinin ölçüsüdür. Hər ay Dövlət Statistika Komitəsi tərəfindən bu indeks hesablanır. Hesablandıqdan sonra yeni index əvvəl dpvrün in deksi ilə müqayisə edilir və inflyasiya dərəcəsi hesablanır<ref>Mankiw,G. Economics. 3ed. 2014.səh 512-515</ref>.
Sətir 29 ⟶ 32:
* Üçüncü və daha diqqətyetirilməli olan fərq isə, İQİ-nin müəyyən məhsul və xidmətlərin sabit həcmi, yəni, baza ili kimi götürülmüş dövrdə alınan məhsulun həcmi üzərindən qiymət dəyişikliyini hesablayır. ÜDM deflyatoru isə məhsul və xidmətlərin dəyişən həcmi, yəni hesabat ilində istehsal olunmuş məhsulların həcmi üzərindən hesablanır.
==Laspeyres və Paaşe indeksləri==
İqtisadçılar əmtəə və ximətlərin baza həcmi ilə hesablanmış qiymət indekslərini '''[[Laspeyres İndeksi]]''', dəyişən həcmi ilə hesablanmış qiymət indekslərini isə '''[[Paaşe İndexsi]]''' adlandırırlar.
Sabit əmtəə səbətinə malik indeksə Laspeyres, dəyişkən əmtəə səbətinə malik indeksı isə Paaşe indeksi adlanır.
Laspeyres İndeksi:
:<math>I_L=\frac{\sum (p_{n,1}\cdot q_{n,0})}{\sum (p_{n,0}\cdot q_{n,0})}</math>
Paaşe indeksi:
:<math>I_P=\frac{\sum (p_{n,1}\cdot q_{n,1})}{\sum (p_{n,0}\cdot q_{n,1})}</math>
Hansı indeksinin qiymətlərin dəyişməsinin yaşayış səviyyəsinə təsirini daha yaxşı əks etdirdiyini müəyyənləşdirmək mümkün deyildir. Əgər bir məhsulun qiyməti yüsələrsə, istehlakçılar onu almaq əvəzinə oxşar digər məhsulu da ala bilərlər. Belə olan halda onlar həmin məhsuldan faydalana bilməsələrdə, bu faydanı digər məhsulla müəyyən qədər bərpa edə bilərlər. Yəni, qiymət dəyişikliyi baş verdiyi vaxt məhsullara olan tələbdə fərqlilik yaranır və istehlakçıların aldıqları məhsul səbətində dəyişiklik olur. Əgər qiymət dəyişikliyini Laspeyres indeksi ilə hesablasaq biz bu amili nəzərə almamış olarıq və istehlakçıların faydasındakı azalmanı şişirdərik <ref>N. Gregory Mankiw. '''Makroekonomi '''. 6-cı baskı. Editor: Ömer Faruk Çolak. Ankara. 2014. ISBN 978-605-4160-38-9. Səh. 36</ref>.
Paaşe indeksi ilə hesabladıqda isə, dəyişmiş səbətdəki məhsulların miqdarı əsasında qiymət dəyişikliyini hesablamış olarıq. Bu da bahalaşmış və növbəti dəfə daha az alınan məhsulun qiymət dəyişikliyini zəif əks etdirər. Nəticə etibarı ilə qiymət yüksəlməsinin gətirdiyi mənfi effekti azaldar.
Bir misalla bunu izah edək. İstehlakçıların yalnız alma və armud aldıqlarını fərz edək. Ötən il almanın qiyməti 2 manat, armudun qiyməti isə 3 manat olub. Satılan alma və armudun miqdarı müvafiq olaraq 5 kq və 4 kq olub. Bu il isə almanın qiyməti kəskin artaraq 5 manata yüksəlir. Armudun qiyməti isə sabit qalır. Bu zaman istehlakçılar alma alma əvəzinə armuda üstünlük verirlər. 2 kq alma və 7 kq armud satılır. İndi isə qiymət indekslərini hesablayaq.
:<math>I_L=\frac{5x5+3x4}{2x5+3x4}=\frac{37}{22}={1,682}</math>
:<math>I_L=\frac{5x2+3x7}{2x2+3x7}=\frac{31}{25}={1,24 }</math>
==Fişer İndeksi==
Laspeyres və Paaşe indekslərinin fərqlərini azaltmaq üçün Fişer indeksindən istifadə edilir.
:<math>I_F = \sqrt{I_P\cdot I_L}</math>
Yuxarıda göstərilən misala Fişer İndeksini tətbiq etsək aşağıdakı nəticəni alarıq:
:<math>I_F = \sqrt{1,628\cdot 1,24}=1,421</math>
Amma burada belə, qiymət dəyişikliyinin istehlakçıların rifahına təsiri dəqiq müəyyən etmək mümkün deyildir. <ref>https://en.wikipedia.org/wiki/Price_index</ref>
== İstinadlar ==
| |||