Xətib Təbrizi: Redaktələr arasındakı fərq

Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 28:
 
== Yaradıcılığı ==
Xətib Təbrizinin yaradıcılığında əsas fəaliyyət sahəsi ədəbiyyatşünaslıq idi. Bu mövzuya iyirmiyə yaxın risalə həsr etmişdi. Bundan başqa Xətib Təbrizi [[Quran]]a dördcildlik şərhlərin, ədəbi əsərlərin və leksikoqrafiyaya, qrammatikaya, habelə ərəb poetika nəzəriyyəsinə dair bir sıra risalələrin müəllifidir. [[Məhəmmədəli Tərbiyət]] onun ərəb ədəbiyatına həsr olunan əsərlərinin əhəmiyyətini qiymətləndirərək, Xətib Təbrizini [[ərəb dili]]nin "anası" adlandırır. Professor [[M. Mahmudov]] alimin əsərlərini məzmununa görə dörd qismə bölməyi lazım bilir: poetik əsərlərə şərhlər, dilçilik risalələri, ilahiyyata dair tədqiqlər və poetik problemlərə həsr olunanlar.
 
Birinci qismə aid əsərləri arasında məşhur ərəb şairi [[Əbu Təmmam]]ınTəmmamın ([[796]]-[[843]]) "[[Həmasə]]" ("Qəhrəmanlıq") adlı toplusuna şərhi diqqəti daha çox çəkir. Həmin toplunun yaranma tarixi maraqlıdır. [[Xorasan]]dan [[İraq]]a gələrkən o, [[Həmədan]]da öz dostu [[Əbü-l-Vəfa Salam]]ınSalamın yanında düşür. Onun [[Həmədan]]da ləngimək fikri olmasa da, güclü qar çovğunları Xətibin bir neçə ay yola düşə bilməməsinə səbəb olur. Vaxtını boş keçirməmək üçün öz güclü yaddaşına və dostunun zəngin kitabxanasına arxalanan [[Əbu Təmmam]] [[Həmasə]] adı altında ərəb şairlərinin poeziya antologiyasını tərtib edir. Bu topluda ərəb şeirinin mövcud olduğu üç yüz il ərzində yaşayıb-yaratmış altı yüzdən çox şairin əsəri təmsil olunub. Antologiyanın yazılması ilə dillərdə əzbər olması bir olur. Toplu o qədər məşhurlaşır ki, Əbu Təmmamın öz yaradıcılığı bir tərəfdə qalır. Xətib Təbrizi məhz bu mənada deyir ki, "Əbu Təmmam özünü "Həmasə"də bir şair kimi bütün yaradıcılığındakından daha yaxşı nümayiş etdirir." Sonradan eyni şey Xətibin öz başına da gəlir. Onun şərhləri öz yığcamlığı və ifadə aydınlığı ilə "Həmasə"nin özündən də artıq şöhrət qazanır. Xətib Təbrizi bundan sonra eynibu mövzuya daha iki dəfə müraciət edir. Birinci qısa şərhlərdə ayrı-ayrı şerlərin, ikincisində beytlərin izahı verilmişdisə, sonuncu əsər daha kamil və samballı idi. Bizə yalnız müəllifinə əbədi şöhrət gətirmiş ikinci şərh çatmışdır. Həmin əsər [[Avropa]]da [[1850]]-ci ildə dörd iri cilddə latınca, [[1828]], [[1873]] və [[1938]]-ci illərdə [[ərəb dili]]ndə nəşr olunmuşdur. Çox maraqlıdır ki, hələ [[Əbül-Əla Məərri]]nin yanına gedərkən yolda Xətib [[Mosul]]a dönərək, bir nəfər yerli alimin yanında Əbu Təmmamın kitabının üzünü köçürmüşdü. [[1082]]-[[1083]]-cü ildə Xətib Təbrizi ərəb alimləri arasında ilk dəfə öz müəllimi Əbül-Əla Məərrinin "Səqt-əz-zənd" ("Çaxmaq daşının ilk qığılcımları") əsərinə şərh yazır.
 
Artıq ahıl yaşlarında o, özünün son əsəri olan "[[Kitab əl-kafi fi-l əruz və-l-qəvafi]]" ("Əruz və qafiyə haqqında elmin yekunu") üzərində işə başlayır. Bu əsər ərəb poetika nəzəriyyəsinə həsr olunur və tezliklə böyük şöhrət qazanır. Bizim günlərə qədər tələbə və şagirdlərin onlarla nəsli bu kitabı poetika nəzəriyyəsi üzrə dərslik kimi istifadə edir. Şərqin bir çox alimləri poetika nəzəriyyəsinə dair araşdırmalarında bu kitaba istinad edirlər. Kitabın mətnini daha yaddaqalan etmək üçün şair [[Əhməd Fulci]] (öl. [[1425]]) onun məzmununu nəzmə çəkib.
 
[[Avropa]] alimləri bu kitaba XIX əsrdən etibarən maraq göstərməyə başlayırlar. Müasir dövrdə bir neçə dünya kitabxanalarından həmin risalənin onlarla nüsxəsi tapılmış, əsərin tənqidi mətni hazırlanmışdır. Həmin əsəri ilk dəfə tədqiq etmiş [[Azərbaycan]] alimi [[Qaley Allahverdiyev]] yazır: "[[Kitab əl-Kafi fi-l-əruz və-l-qəvafi]]" əsəri ədəbiyyat nəzəriyyəsi, poetika, ritorika və üslubiyyat haqda bütöv bir təlimdir."