Afrika: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Sətir 24:
Onun cənub hissəsinin öyrənilməsində İngilis tədqiqatçısı Livinqstonun xüsusi rolu vardır. O, quru ilə Atlantik okeanın sahilindən [[Hind okeanı]]n sahilinə qədər keçmiş ilk Avropalıdır. [[Livinqston]] Konqo və Zambezi çaylarının hövzələrini öyrənmiş, [[Livinqston]] və [[Viktoriya şəlalələri]]ni kəşf etmiş, Tanqanika və Nyasa göllərini tədqiq etmişdir. Rus tədqiqatçısı Yunker ilk dəfə Nil çayının mənsəbindən mənbəyinə qədər gəlmişdir. O, düzgün olaraq göstərmişdir ki, Nilin il boyu bol sulu axmasının səbəbi onun mənbəyinin bol yağıntılı ekvatorial və subekvatorial qurşaqlarda yerləşməsidir. Ingilis tədqiqatçısı Park [[Seneqal]] və [[Niger]] çaylarının hövzələrini, Bart isə [[Aralıq dənizi]]ndən [[Çad göl]]ünə qədər [[Böyük Səhra]]nı öyrənmişdir. Rus alimi Vaviloiv şimali Afrikanın bitki örtüyünü tədqiq etmişdir.
Afrika relyefinə görə hündürlüyü 1000 m-ə qədər olan şimal və qərb, hündürlüyü 1000 m-dən artıq olan cənub və şərq hissələrə ayrılır. Materikin əsas relyef formalarına denudasion düzənliklər ([[Böyük Səhra]], [[Liviya]] və Nubiya səhraları, [[Kalaxari|Kalaxari səhrası]], [[Namib səhrası]]), yaylalar (Tibesti, Ahaqqar, Darfur, [[Efiopiya]], Şərqi Afrika) geniş yayılmışdır. Materikin şimal-qərbində cavan Alp qırışıqlığına aid Atlas dağları, cənubunda isə qədim [[Əjdaha dağları|Əjdaha]] və Kap dağları yerləşir. Burada fəaliyyətdə olan [[Kilimancaro]], [[Kenya]], [[Kamerun]] vulkanları vardır. Afrikanın ən hündür nöqtəsi [[Kilimancaro]] zirvəsi (5895 m), ən alçaq nötəsi Afar çökəkliyindəki [[Assal gölü]]nün səthidir (-154 m). [[Misir]] ərazisində okean səviyyəsindən 132 m aşağıda yerləşən Kattara çökəkliyi də var.
Quruda yer qabığının ən uzun çatı olan [[Şərqi Afrika Sınma Zolağı]] [[Qırmızı dəniz]] sahilindən [[Zambezi çayı]]nın mənsəbinə qədər uzanır. Buna görə də Qırmızı dəniz sahili və bu sınma zolağı seysmik cəhətdən fəal ərazidir. Materikin şimal və qərb hissəsində çökmə süxurlar geniş yayıldığına görə burada neft və təbii qaz ehtiyatları vardır. Ən böyük neft ehtiyatları şimali Afrikada (Misir, Əlcəzair, Liviya) və Qvineya körfəzinin sahilindədir (Qabon, Nigeriya). Cənub və şərq hissədə maqmatik və metamorfik süxurlar geniş yayıldığına görə burada filiz faydalı qazıntılar çoxdur. Dünyanın "mis qurşağı" mərkəzi Afrikada Zair və Zambiya ərazisindədir. Burada zəngin sink, qalay, uran, boksit yataqları da vardır. Cənubi Afrikada almaz, qızıl, daş-kömür ehtiyatları çoxdur.
| |||