Ceyms Maksvell: Redaktələr arasındakı fərq

{{Alim

|Adı = Ceyms Maksvell

|Şəkil = James Clerk Maxwell big.jpg

|Şəkil miqyası = 200px

}}

 

 

== Həyatı ==

Ceyms Maksvell tanınmış Klerklər nəslindən olan şotland əsilli zadəgan ailəsində anadan olmuşdur. Əvvəlcə Edinburq (1847 -1850), daha sonra Kembridc universitetlərində təhsil almışdır. [[1855]]-ci ildə Triniti-kolledcinin elmi şurasının üzvi seçilmişdir. [[1856]]-[[60]]-cı illərdə Aberdin universitetinin Marişal kolledcinin professoru, 1860-cı ildən isə London universitetinin Kinqz kolledcinin fizika və astronomiya kafedrasına rəhbərlik etmişdir. [[1865]]-ci ildə ciddi xəstəliklə əlaqədar Maksvell bu vəzifədən imtina etmək məcburiyyəti qarşısında qalır və Edinburq yaxınlığındakı ata-baba mülkü olan Qlenlerdə məskunlaşır. Bu illərdə də elmlə məşğul olmağa davam edir və fizika və riyaziyyata dair bir neçə elmi məqalə yazır. [[1871]]-ci ildə [[Kembric]] universitetində eskprimental fizika kafedrasına rəhbər təyin olunur. [[1874]]-cü ilin [[16 iyun]]unda Henri Kavendişin şərəfinə təsis edilmiş [[Kavendiş laboratoriyası|Kavendiş elmi-tədqiqat laboratoriyasına]] da rəhbərlik edir.

 

 

== Elmi işləri ==

[[Şəkil:Edinburgh University 1827.jpg|left|thumb|Edinburq Universiteti]]

[[Şəkil:J C Maxwell with top.jpg|thumb|right|Ceyms Maksvelin əlində rəngli şüşə ([[1855]], [[Kembric]]), Onun ilk optik eksperimenti]]

İlk elmi işini – oval fiqurların çəkilməsi üçün sadə üsulları hələ məktəbdə oxuduğu illərdə fikirləşıb tapır. Gənc Maksvelin bu işi sonralar Kral cəmiyyətinin iclasına məruzə olunur və onun elmi əsərləri arasında da yer alır. Triniti-kollecin elmi şurasında olduğu zaman Maksvell Yunq və Helmholçun üç əsas rəng nəzəriyyəsinin davamçısı kimi çıxış etməklə rənglər nəzəriyyəsinə dair təcrübələrlə məşğul olur. Rənglərin qarışmasına dair təcrübələrdə Maksvell müxtəlif rənglərə boyanmış və sektorlara ayrılmış xüsusi disk-fırlanğıcdan (Maksvell diski) istifadə edir. Fırlanğıc sürətlə fırlandıqda rənglərin qarışması müşahidə olunur, disk rəngin spektrinin paylanması üzrə rəngləndıkdə ağ, əgər bir tərəfinin qırmızı, digər tərəfini sarı rəngə boyandıqda çəhrayı rəngə çalır. Göy və sarı rənglərin qarışığı isə yaşıl rəng təəsüratı yaradırdı. [[1860]]-cı ildə rənglər və optikaya dair elmi işinə görə Rumford medalı ilə təltif olunur.

 

Maksvelin ilk elmi işlərindən biri də qazların kinetik nəzəriyyəsi ilə bağılıdır.O [[1859]]-cu ildə Britaniya assosiyasıyasının növbəti iclasında yeni bir məruzə ilə çıxış edir. O maddə molekullarının sürət üzrə paylanması (Maksvell paylanması) fikrini irəli sürür. Maksvell molekulların sərbəst hərəkətinin orta uzunluğu anlayışını irəli sürmüş Klaziusun qazların kinetik nəzəriyyəsini bir qədər də inkişaf etdirərək qazları qapalı mühitdə xaotik hərəkətdə olan çoxsaylı ideal elastik kürəciklər toplusu kimi təsəvvür edir. Kürəcikləri (molekulları) sürətləri üzrə qruplara ayırmaq olar, bununla belə stasionar halda hər bir qrupdakı molekulların sayı sabit qalır, baxmayaraq ki, bu qruplara girib-çıxa bilirlər. Bütün bunlardan belə bir nəticəyə gəlmək olurdu ki, maddə hissəcikləri sürətlər üzrə nəzəriyyədə müşahidə olunan səhvlərin ən kiçik kvardratlar metodu üzrə, yəni Qaus statistikasına uyğun olaraq paylanır. Maksvel öz nəzəriyyəsi çərçivəsində Avoqadr qanununu, diffuziya, istilikkeçiriciklik, daxili sürtünmə hadisələrini izah edir. [[1867]]-ci ildə termodinamikanın ikinci başlanğıcınin statik təbiətini nümayiş etdirir (Maksvell şeytanı).

[[1831]]-ci ildə Maksvelin doğum ilində [[Maykl Faradey]] elektromaqnit induskiyası hadisəsini kəşfi ilə nəticələnəcək klassik təcrübələr həyata keçirir. Maksvell elektrik və maqnetizm hadisələrinin tədqiqinə bundan [[20]] il sonra elektrik və maqnit effektlərinin təbiətinə dair ikili baxışın mövcud olduğu bir dövrdə başlayır. [[Andre Mari Amper]] və [[Con fon Neyman]] kimi alimlər elektromaqnit qüvvələrinə iki kütlə arasındakı qravitasiya cazibəsinın analoqu kimi baxırdılar. [[Maykl Faradey]] isə qüvvə xətləri ideyalarına sadiq qalaraq bu qüvvələrin mənfi və müsbət elektrik yüklərini və ya maqnitin şimal və cənub qütblərini birləşdirdiyini bildirirdi. Qüvvə xətləri bütün ətraf mühiti əhatə edir (Faradey bunu sahə adlandırırdı) və elektrik və maqnit qarşılıqlı əlaqəsini şərtləndirirdi. Faradeyin ardınca Maksvel qüvvə xətlərinin hidrodinamik modelini işləyir və o vaxtlar məşhur olan və Faradeyin mexaniki modellərinə uyğun gələn elektrodinamik əlaqənin riyazi ifadəsini verir. Bu tədqiqatların əsas nəticələri "Faradeyin qüvvə xəttləri" (Faraday’s Lines of Force, 1857) əsərində öz əksini tapır. 1860-1865-ci illərdə Makvell elektromaqnit hadisələrinin əsas qanunauyğunluqlarının öz əksini tapdığı tənliklər sistemi (Maksvell tənlikləri) şəklində hazırladığı elektromaqnit sahəsi nəzəriyyəsini yaradır. [[1]]-ci tənlik Faradeyin elektromaqnit induksiyasını ifadə edirdi; [[2]]-ci tənlik Maksvelin özü tərəfindən kəşf olunmuş və qarışıq cərəyanlar təsəvvürlərinə əsaslanan maqnitoelektrik induksiyasını izah edir; [[3]]-cü tənlik elektrik miqdarının saxlanılması qanunu; [[4]]-ü maqnit sahəsinin burulğanlı təbiətinı ifadə edirdi.

 

== Mənbə ==

* 1. V.Karçev "Böyük tənliklərin sərgüzəştləri", 1978

 

== Xarici keçidlər ==

{{Commons|James Clerk Maxwell}}

{{wikiquote}}

* [http://www.numericana.com/arms/maxwell.htm Genealogy and Coat of Arms of James Clerk Maxwell (1831–1879) – Numericana]

* Campbell, Lewis, "''[http://www.sonnetusa.com/bio/maxwell.asp The Life of James Clerk Maxwell]''". 1882. [Digital Preservation]

 

===Academic-related links===

'''Mathematics'''

<small>

[[Kateqoriya:1879-cu ildə vəfat edənlər]]

[[Kateqoriya:Alimlər]]