Qafiyə: Redaktələr arasındakı fərq

'''Qafiyə''' -— şeirdə beytlərin və ya misraların son söz və ya səslərinin uyğunluğu, həmahəngliyi.

== Qafiyənin mənşəyiMənşəyi və funksiyaları ==

Bəzi müəlliflərin fikrincə, qafiyə türk şeirinə, həmçinin digər şərq xalqlarının şeirinə ərəb şeirindən keçmişdir. Lakin tarixi çox qədim olan Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatında qafiyəli nümunələrin mövcud olması həmin fikrin yanlış olduğunu göstərən kifayət qədər tutarlı faktdır.<ref name="kitabxana.net">[http://kitabxana.net/files/books/file/1410968878.pdf Şirvani Ədilli, '''Azərbaycan şeirində forma məsələləri.''' Bakı-2014.]</ref>

Qafiyənin şeirdə məhdudiyyət yaratmaqla bərabər öz funksiyaları var. Bunlara deyilişi gözəlləşdirmə, yadda saxlamanı asanlaşdırma və s. aiddir. Məhz bu funksiyalar nəticəsində qafiyə şeirdə öz əhəmiyyətini itirməmişdir. <ref name="kitabxana.net"></ref>

Qafiyəşünaslıq orta əsrlərdə çox mühüm bir sahə sayılmış və qafiyələr nitq hissələri, fonetik xüsusiyyətlər baxımından və s. cəhətdən təsnif edilmişdir. <ref>[http://www.anl.az/el/alf7/er_en.pdf Rəhim Əliyеv, '''Ədəbiyyаt nəzəriyyəsi.''' Bаkı-2008.]</ref>

Klassik ərəb və fars qafiyəşünaslığı ərəb qrafikasının xüsusiyyətləri əsasında formalaşmışdır. Belə ki, burada əsasən qafiyədə iştirak edən ərəb qrafikası hərflərinin (samitlərin və uzun saitlərin) və hərəkələrin (qısa saitlərin) sayı, düzülüşü və tutduğu mövqeləri baxımından qafiyələrin təsnifatı aparılmış, bu hərf və hərəkələrin məhz dəqiqliklə təkrarlanması xətasız (eyibsiz, nöqsansız) qafiyələnmə hesab edilmiş, şeirdə praktiki olaraq rast gəlinən qafiyə xətaları (eyibləri, nöqsanları) özləri də təsnif olunmuşdur<ref name="kitabxana.net"></ref>

Qafiyənin müasir ana dilimiz və daha dəqiq, sadə əlifba olan latın qrafikalı müasir əlifbamız əsasında öyrənilməsi isə fərqli yanaşma tələb edir. Belə ki, anadilli poeziyamızda klassik, ənənəvi qafiyənin səs əsasını – dayağını sait-samit səs cütlüyü, az hallarda samit-sait səs cütlüyü, az və xüsusi hallarda isə tək sait (uzanan və ya uzanmayan) təşkil edir. Dayaqdan sonra istənilən uzunluqlu eyni şəkilçi və ya rədif gələ bilər. Dayaqdan əvvəl isə eyni səs və ya səslərin olması qafiyələnmə üçün vacib deyil. Lakin bu hal qafiyələnmənin daha da zənginləşməsinə səbəb olur. Eyni şəkilçilərin müxtəlif sözlərə ələvə edilməsi isə həmin sözlərin qafiyələnməsi demək deyil. Lakin burada bəzi sözdüzəldici (leksik) şəkilçilər istisnadır. Məsələn, yoldaş-sirdaş sözləri qafiyə kimi qəbul olunur, halbuki onlar eyni sözdüzəldici şəkilçinin müxtəlif sözlərə əlavəsi ilə yaranmışdır.<ref name="kitabxana.net"></ref>

== Qafiyənin növləriNövləri ==

Qafiyələnmənin təsnifatı əsasən dayağın xüsusiyyətinə və qafiyələnən sözlərin quruluşuna görə aparılır.<ref name="kitabxana.net"></ref>

Formaca qafiyənin ən qədim şəkli qulaq qafiyəsidir. ''Əngəl-çəngəl'', ''saman-aman'' sözləri qafiyə kimi işlədilirsə, bunlar tam qafiyə olmadığı üçün qulağa qafiyə kimi gələn nöqsanlı nümunələr sayılır və belə adlandırılır. Bədihə söylənəndə, el aşıqları deyişəndə belə qafiyələrdən istifadə edilirdi. El aşıqları qulaq qafiyəsinə sınıq qafiyə də deyirlər. Lakin müasir poeziyada sınıq qafiyələrdən istifadə normal bir hala çevrilmişdir. Qafiyəsiz şeirin təsiri ilə müasir şairlərin çoxunda qafiyəyə şərti bir münasibət yaranmışdır. Qafiyəşünaslıq orta əsrlərdə çox mühüm bir sahə sayılırdı və qafyələr [[nitq hissələri]], [[Fonetika|fonetik]] xüsusiyyətlər baxımından və s. cəhətdən təsnif edilmişdir. Qafiyənin ən ümumi və mühüm növlərini aşağıdakı kimidir:

#Şamil Dəlidağ (Əsgərov), '''Azərbaycan dilinin qafiyə lüğəti.''' Bakı-1997.

#Əkrəm Cəfər, '''Mirzə Ələkbər Sabir şeirinin qafiyə lüğəti.''' Bakı-2006.

#Tərlan Quliyev, '''Əruz və qafiyəşünaslıq tarixi.''' VIII-XVI əsrlər. Bakı- 1998.

#Tərlan Quliyev, '''Anadilli əruz vəznli şeirimizin poetik inkişaf yolu.''' Bakı- 2011.

#Elxan Məmmədli, '''Təcnis sənətkarlığı.''' Bakı-1998.