Aratta dövləti: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Aratta dövləti adı və müzakirə səhifəsi dəyişdirildi : Aratta |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
E.ə III minillikdə Urmiya gölünün cənub və cənub-şərqində
Aratta dövləti yaranır.Bu dövlət
qurumu Azərbaycanda dövlətçilik tarixinin başlanğıcı sayıla bilər.Ancaq bu
dediyimiz kimi dövlət deyil,dövlət qurumudur.Yəni dövlət olmağı üçün nəsə
çatışmır.Aratta böyük ərazi əhatə etmirdi və güclü idarə aparatına malik
deyildi.Elə bunlar onun dövlət olmamasına bir nümunədir.
Aratta sözünün etimologiyasına müraciət edək
və türk olduğunu dəlillərlə sübut edək.Aratta dağlıq ölkə idi və adının mənasında
da bunu görmək mümkündür.Elə sözün sonundakı “ta” hissəciyinə baxaq.Biz bunu
Aratta sözünü deyəndə elə bil sonda daha bir səs tələffüz olunur.Daha dəqiq desək
“arat-tağ” kimi.”Tağ”-“dağ” sözlərindəki oxşarlığı hamımız görürük.Müasir dillərdə
olan sözlərin qədim variantında bir hərf düşüklüyü normal haldır və bərpa etmək
elə də çətin deyil.Çünki,bu sözlər elə də çox dəyişikliyə uğramamışdır.Hələ
“aratta” sözündə bir “t” səsi tələffüz nəticəsində yaranmış və “r”-“l” əvəzlənməsi
olmuşdur.Yəni belə olmuşdur:”Aratta”-“Aratağ”-“Aladağ” kimi dəyişikliyə uğramaqla müasir mənasını
almışdır.“Aladağ” sözünün tam mənası isə belədir: “Al” əski türk sözü olub
“Qırmızı” deməkdir.Aratta da “Qırmızı dağ,dağlıq” anlamını verir.
“Qırmızı dağ” deyərkən başqa bir etimoloji dəlil
yadıma düşdü.Aratta adının yekun mənası “dağlıq” deməkdir.Bu mənanı verən
başqa bir coğrafi ərazi var.Bu Altaydır. Aratta adının açıqlamasında belə bir dəyişiklik
də var:Aratta-Alatau-Alatay-Altay.İlk baxışda bu sözün sonundakı “y” hərfi diqqətimizi
çəkir.Çünki,bu söz birləşməsin tərəflərə ayırsaq “Al Tay”-ilk baxışdan belə:
“Al-qırmızı,Tay(day)-at balası” kimi yozarıq və bu da Arattanın digər mənası ilə
uyğun gəlmir.Ancaq biz unutmayaq ki,qədim sözlər dəyişikliyə uğradıqca əlaqəsi
olmayan hərf dəyişiklikləri olur.Məsələn,“y” ilə “q” kimi.Başqa bir misal çəkim.Bəy
sözünün qədim variantı “beq”dir.Biz “Altay”da da “y” “q” əvəzlənməsi etsək,
“Aldağ” alarıq.Yəni, “Qırmızı dağ” sözünə bir daha rast gələrik.Aratta adının
Altayla eyni olması həm də ondan xəbər verir ki,arattalar türkdür və türklərin
ana vətəni olan Altaydan gəlmiş və doğma yurdlarının adını buraya verməyi də
unutmamışlar.
Ancaq çox təəssüflər olsun ki,Aratta dilində
olan yazılı mənbələr azdır.Yəni Aratta dilindən olan sözlər yox dərəcəsindədi.Bu
da bəzi alimlərə imkan verir ki,Arattanın türklüyünə şübhə etsin.Amma Arattanın
adı bu fikirləri puç etməyə bəs edər.
| |||