|
Atası tərəfindən Kərminə bölgəsinə vali olaraq təyin edilincə, idarəçilikdəki qabiliyətini ortaya qoydu. Bu bölgədə ilk işi, torpaqlarına hücum edən çevrə bəyliklərin hücûmlarını önləmək oldu. [[Daşkənd]] və [[Səmərqənd]] hakimlərinə qarşı mübarizə etdi. Onları təsirsiz hala gətirdi. [[Buxara]] və Şəhr-i Səbz istiqamətində səfərlər etdi. Bu səfərlərdə torpaqlarının bir qismini itirməsinə rəğmən, mücadələni buraxmadı.
[[1556]]-cı ildə [[Daşkənd]] hakimi Novruz Əhməd xanınxan vəfat etdi. Yerinə [[Pirməhəmməd xan]] <ref>[http://slovari.yandex.ru/~%D0%BA%D0%BD%D0%B8%D0%B3%D0%B8/%D0%9C%D0%BE%D0%BD%D0%B0%D1%80%D1%85%D0%B8.%20%D0%9C%D1%83%D1%81%D1%83%D0%BB%D1%8C%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9%20%D0%92%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BA%20XV-XX/%D0%A8%D0%B0%D0%B9%D0%B1%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%B4%D1%8B/ Шейбаниды. Все монархи мира. Мусульманский Восток. XV-XX вв.]</ref> hökmdar oldu. Abdullah xan onun təcrübəsizliyindən istifadə edib itirdiyi torpaqları geri aldı. Yenidən ələ keçirdiğikeçirdiyi Kərminə şəhərində yaşayan və zamanın böyük alimlərindən olan Xacə Qasım Kaşani, Abdullah xanı çox sevirdi. Xacə Qasım Kaşani, Kərminəyə gəlmək üçün yola çıxan Abdullah xanı qarşılamaya çıxdı. O mübarək zatın kəndisinionu karşılamasınaqarşılamasına karşıqarşı, Abdullah Xanxan da təvaz üs undan başlığını atıpatıb boynuna bir ip gəçirdikeçirdi. İpi də süvarilərindən birinin əlinə vəripverib çəktirərəkçəkdirərək, Kərminəyə doğru gəldi. Onun bu halinihalını görən HacəXacə KasımQasım çokKaşani çox mütəəssir oldu. Ona kəndiöz hırkasınıxirqəsini giydirdigeydirdi və muvaffakiyətimüvəffəqiyəti içinüçün dua əttietdi.
Abdullah Xanxan, [[1557]]-ci ilin sənəsi ilkbaharında BuharayıBuxaranı alıpalıb, payitahtpaytaxt yaptıetdi. BabasıAtası, məmləkətin idarəsini Abdullah Xanaxana bıraktıburaxdı. BabasınınAtasının vəfatına kadarqədər, on üç sənəil onun namınaadına ülkəyiölkəni idarə əttietdi. BabasınınAtasının vəfatından sonra Abdullah Xanxan, ülkəölkə topraklarınıtorpaqlarını, KuzəyŞimali Türkistana kadarqədər gənişləttigənişlətdi. Onun hakim olması ilə bu bölgələrdəki halkxalq, sulh və sükûnasalamatlığa kavuştuqovuşdu.
Abdullah Xan,xan sapık Safəvilərə[[Səfəvilər]]ə və Ruslara[[ruslar]]a karşıqarşı, zamanın ən büyükböyük dəvlətidövləti Osmanlılarla[[Osmanlılar]]la münasəbətmünasibət kurduqurdu. Hindistandaki[[Hindistan]]daki büyükböyük İslam dəvlətidövləti Babürlülər[[Böyük Moğol İmperiyası|Baburlular]] (Gürganilər) ilə də dostanə münasəbətlərdə bulunupolub, müttəfikmüttəfiq oldular. Özbək sultanı Abdullah Xanxan və Osmanlı sultanları, doğu və batı Türklüğü ilə Əhl-i sünnət müslümanları birbirindənbir-birindən ayıran rafizi Safəviləri ortadan kaldırmakqaldırmak istədilər. Dəvrin ən mükəmməl silah və təkniğinə sahib olan Osmanlılar, özbəklərə atəşli silahlar, təknik alət və ədəvat ilə bunları kullanacak ələman göndərdilər. Abdullah Xanın Osmanlılardan aldığı təknik yardım, özbəklərin hakimiyətini kuvvətləndirdi. Bu yardımlarla [[Səfəvilər]]ə, Rus və asilərə karşı daha da üstün duruma gəçti. Abdullah Xan, dəvlət və hakimiyətini kuvvətləndirip, İslamiyəti yaymak için, maddi kuvvətlərin yanında manəvi kuvvətləri də səfərbər ətti. Pəkçok əvliya və alim yətiştirən Mavəraünnəhr və Türkistandaki Allah adamlarının yardımlarıyla, İslamiyəti yayıp Əhl-i sünnət itikadım kuvvətləndirməyə çalıştı. Bugün bilə normal hayat sürməyə müsait olmayan Sibiryaya, Buhara[[Buxara]] və Harizmdən[[Xarəzm]]dən alpərənlər (dərviş gazilər), İslamiyəti anlatmaya gittilər.
Abdullah Xan, isyan və sapıklıktan dönməyənlərə karşı, öncə nasihatçı göndərir, nasihat dinləməyip də; isyan, ixanət və sapıklıkta ısrar ədənlər üzərinə də, askərlərini səfərbər ədərdi. [[1587]] (H. 996) sənəsində, TaşkəntDaşkənd isyanını bastırdı. Bədəhşan[[Bədəxşan]], Horasan[[Xorasan]], [[Gilan]] və Harizmi[[Xarəzm]]i zabtzəbt əttietdi. Doğu Türkistana səfər tərtib ədərək, Kaşgar və Yərkənddəki asiləri cəzalandırıp, mukavəmət mahallərini tahrib ətti.
Abdullah Xanxan, Osmanlı və Babürlülər ilə ittifakı, nəticəsində, Safəvilərə və Ruslara karşı dəstanlaşan mücadələlər vərdi. Çok hayırlı nəticələr alındı. Doğu və Batı İslam aləmini birləştirmək, Safəvi-İran əngəlini aşmak və Rusların Asyaya yayılmasını önləmək için, Don-Volga kanalını açmaya təşəbbüs ədildi. Bu kanalla Osmanlılar, Don və Volga nəhirləri vasıtasıyla Hazar Dənizinə ulaşmak və Asyadaki Əhl-i sünnət itikadındaki Türklər ilə daha yakın münasəbət kurmak istiyorlardı. Abdullah Xan, 1587 (H. 996) sənəsində Osmanlılara əlçi göndərərək, Əjdərxan da dənilən Astırxan Xanlığı arazisinə səfər tərtiplənməsini istədi. Osmanlılar, Əjdərxan və Kazan səfəri olarak bilinən səfərlər düzənlədilər. Abdullah Xan isə, Rusların; Astırxan və [[Xəzər dənizi]]ndəki faaliyətləriylə, Orta Asyaya yayılma təşəbbüsü ilə ciddi şəkildə ilgiləndi. Tabıldaki Küçüm Xana maddi və manəvi yardımda bulundu. Başkurdistandaki Nogaylı Urus Mirzaya da külliyətli mikdarda yardımda bulundu. Rus aləyhdarı faaliyətləri başlattı. Rusların, daha onaltıncı asrın sonlarında Orta Asyada görünməsinin önünə gəçti. Abdullah Xan, İdil nəhrinin doğusundaki bütün məmləkətləri, Türkistanı nüfuzu altına aldı.
Alimlərə və əvliyaya hürmət və saygıda hiç kusur ətməyən Abdullah Xan, savaşa çıkmadan öncə onlara danışır, uygun görülməyən işi yapmazdı. Yinə böylə bir səfər başlangıcında hazırlıklarını yapıp, ikidə bir Əhl-i sünnət müslümanları taciz ədən, dədəsi Şeybani Xanı hunharca katlədip kafatasında şarab içəcək kadar alcaklaşan Əshab-ı kiram düşmanı Safəvi məzhəpsizlərin üzərinə savaş açmanın caiz olup olmadığını alimlərdən sordu. Zamanın və daha sonrasının büyük alimi, İmam-ı Rabbani Ahməd Farûki Sərhəndi hazrətləri, məşhûr “Rədd-i Rəvafıd” risaləsini yazarak, Abdullah Xana göndərdi. İmamrn Rabbani hazrətləri, risalə ilə birliktə göndərdiği məktubunda; “Bunu İranda Şah Abbas-ı Safəviyə göstərin! Kabul ədərsə nə iyi, ətməzsə onunla harb caiz olur” buyurdu. Safəvi İran şahı, bu mübarək zatın doğru yola davətini kabul ətməyip, sapıklık və zındıklığında ısrar ətti. Abdullah Xan, Osmanlı sərdar-ı əkrəmi Fərhat Paşanın, İranın batısında Karabağ, Gəncə və havalisində başarılı fətihlərdə bulunmasından da istifadə ətti. Safəvilər üzərinə, doğu taraftan səfər açtı və 1588 (H. 997) sənəsində Həratı fəth ətti. Sapıkları, cəzalandırıp, müslümanları rahatlattı. Kəndisi, Nişapur, Səbzvar ilə diğər şəhir və kalələri fəth ədərkən, oğlu Abdülmümin də, İranın Məşhəd, İsfəxan və daha bazı mühim şəhirlərini zabt ətti. 1594 (H. 1003) sənəsi başında İstanbula bir əlçi göndərip, muvaffakiyətlərini halifə-i müsliminə arz ətti. Osmanlılar da, Abdullah Xana bir əlçilik həyəti ilə birliktə, təknik yardım və ələman göndərdilər.
|
