Böyük ipək yolu: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
kRedaktənin izahı yoxdur |
Redaktənin izahı yoxdur |
||
Sətir 1:
{{Vikiləşdirmək}}
[[Şəkil:Transasia trade routes 1stC CE gr2.png|right|thumb|300px|Böyük ipək yolu [[I əsr]]də]]
'''Böyük ipək yolu''' (termin ilk dəfə 1877-ci ildə alman coğrafiyaşünası Ferdinand fon Rixthofen tərəfindən işlədilmişdir) - qədim dövrlərdə və orta əsrlərdə Çindən Orta və Ön Asiya ölkələrinə aparan karvan yolu. Tarixi ticarət marşrutları [[Çin]], [[Yaponiya]], [[Hindistan]], [[Monqolustan]], [[İran]], [[Özbəkistan]], [[Tacikistan]], [[Azərbaycan]] və digər ölkələrdən keçmişdir. E.ə. II əsrdə açılıb. Lançjoudan keçməklə Siandan Dunxuanacan uzanırmış. Burada iki yerə ayrılırmış: şimal yolu Turfandan Pamirə, oradan isə Fərqanəyə və Qazaxıstan çöllərinə qədər uzanıb. Cənub yolu Lobnor gölünün yanıyla, Təklə-Məkan səhrasının cənub hissəsiylə Yarkənd və Pamirdən (cənub hissəsindən) keçməklə Baktiriyaya, oradan isə Parfiyaya, Hindistana və Yaxın Şərqə qədər uzanıb.
Sətir 11 ⟶ 9:
Bir çox mühüm elmi və texnoloji innovasiyalar Şərqdən Qərbə İpək yolunun vasitəsilə aparılmışdır. Barıt, maqnit kompası, çap dəzgahı, musiqi alətləri, ipək, keramik və boyalı məmulatlar kimi yeniliklərin ötürülməsi tədricən baş vermişdi. Qərbin onların yaranması haqqında heç təsəvvürü belə yox idi.
Azərbaycan respublikasının inkişafında "Böyük İpək Yolu"nun sosial-iqtisadi rolu.
Məlumdur ki, tarixi "Böyük İpək Yolu"nun əsası eramızdan əvvəlki əsrdə qoyulmuşdur. Tarixi faktlar "Böyük İpək Yolu"nun bir neçə istiqaməti olduğunu və Asiya kontinentindən əsasən qərb istiqamətində çoxsaylı yolların keçdiyini sübut edir.
Şərqi Çin dənizinin sahillərindən, Sinan şəhərindən başlanan İpək yolu Lançjondan keçərək, Donxuana qədər uzanıb. Yolun bir qolu Kopetdağın şimal ətəyi ilə Xəzərin cənub hissəsindən keçib Azərbaycana daxil olub. İkinci qol isə Təklə-məkan səhrasının şimalından ötüb Dərbənd, Şamaxı-Gəncə, Batumi-İstanbula uzanaraq, Balkan yarımadası vasitəsilə Avropanm mərkəzinə istiqamətlənib. Digər məlumatlara görə isə eramızdan 4-5 əsr əvvəl fəaliyyətə başlayan İpək yolu başlanğıcnı Koreyadan götürüb (bura Yaponiyadan da dəniz yolu ilə Müxtəlif məhsullar gətirilirdi). Karvanalar Çin, Monqolustan, Mərkəzi Asiya, Azərbaycandan keçərək Aralıq və Qara dəniz sahili ilə Avropaya gedirmişlər.
"İpək Yolu" anlayışı bu istiqamətlərdə daşınan Çin ipəyinin adından götürülməsinə baxmayaraq, artıq X-XI əsrlərdə Azərbaycan ipəyi onu yoldan sıxışdırıb çıxartmğa başlamışdı.
Böyük İpək yolunun ilk şaxəsi cənubi Azərbaycan ərazisindən keçdiyindən bu ərazi ilə geniş əlaqəsi olan Dərbənddə, Şirvanda, Şəkidə Beyləqanda, Gəncədə, Qəbələdə, Təbrizdə, Naxçıvanda ipəkçiliyin inkişafına güclü təkan vermiş, onların hər birinin ipəkçilik ticarət mərkəzinə çevrilməsinə şərait yaradaraq məhşurlaşmasma səbəb olmuşdur. ▼
Bu marşurutla Şərqdən Mərkəzi Avropa ölkələrinə əvvəlcə ipək daha sonra ədviyyat, qızıl, gümüş, mirvari və s. daşınmışdır. Avropadan Şərq ölkələrinə isə tacirlər qalay, sink, civə, mahud parça və s. aparmışlar. Bu baxımdan Azərbaycanın Bakı, Dərbənd, Şamaxı, Şirvan bölgələrində tacirlər rahatlığı təmin etmək məqsədilə karvansaralar salınmışdır. ▼
▲Böyük İpək yolunun ilk şaxəsi cənubi Azərbaycan ərazisindən keçdiyindən bu ərazi ilə geniş əlaqəsi olan Dərbənddə, Şirvanda, Şəkidə Beyləqanda, Gəncədə, Qəbələdə, Təbrizdə, Naxçıvanda ipəkçiliyin inkişafına güclü təkan vermiş, onların hər birinin ipəkçilik ticarət mərkəzinə çevrilməsinə şərait yaradaraq məhşurlaşmasma səbəb olmuşdur.
Lakin 1492-ci ildə Amerika qitəsinin kəşfindən sonra bu yolun əhəmiyyəti xeyli azalmışdır. Bu da Çin və ona yaxın ərazilərdən gətirilən malların Amerikada olması ilə əlaqədardır. Hindistana dənız çıxışı tapıldıqdan sonra isə Böyük İpək yoluna demək olar ki, ehtiyac olmamışdır. ▼
XV əsrin sonunda Amerikaya və Hindistana dəniz yolunun kəşfi ilə öz əhəmiyyətini itirməyə başlayan Böyük İpək yolu XVI əsrdə tamamilə süquta uğramışdır. ▼
▲Bu marşurutla Şərqdən Mərkəzi Avropa ölkələrinə əvvəlcə ipək daha sonra ədviyyat, qızıl, gümüş, mirvari və s. daşınmışdır. Avropadan Şərq ölkələrinə isə tacirlər qalay, sink, civə, mahud parça və s. aparmışlar. Bu baxımdan Azərbaycanın Bakı, Dərbənd, Şamaxı, Şirvan bölgələrində tacirlər rahatlığı təmin etmək məqsədilə karvansaralar salınmışdır.
Mövcud olduğu dövrdə Böyük İpək yolu keçdiyi Ölkələrin həyatında mühüm rol oynayaraq, onların əlaqələrinin inkişafma böyük təkan vermişdir. ▼
2000 il ərzində qərblə şərqi birləşdirən Böyük İpək yolu öz tarixi əhəmiyyətini yenidən bərpa etməklə, 1000 il bundan əvvəl olduğu kimi müxtəlif mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında körpü yaratmaq imkanma malikdir. ▼
▲Lakin 1492-ci ildə Amerika qitəsinin kəşfindən sonra bu yolun əhəmiyyəti xeyli azalmışdır. Bu da Çin və ona yaxın ərazilərdən gətirilən malların Amerikada olması ilə əlaqədardır. Hindistana dənız çıxışı tapıldıqdan sonra isə Böyük İpək yoluna demək olar ki, ehtiyac olmamışdır.
Azərbaycan hələ o vaxtlar da bu nəhəng yolun əsas ticarət və nəqliyyat qovşaqlarından biri olmuşdur. Ölkəmiz bu günə qədər öz nadir coğrafı mövqeyini itirməmiş, Böyük İpək yolunun bərpasmm təşəbbüsçülərindən biri olmuşdur. ▼
Böyük İpək yolunun əsasını Avropa Birliyinin Yeni Müstəqil Dövlətlər üçün 1991-ci ildə tərtib etdiyi TASIS proqramı çərçivəsində TRASEKA lahiyəsi təşkil edir. Bu Jayihəni 1993-cü ilin mayında Brüssel konfrasında Cənubi Qafqaz və mərkəzi Asiyanı yeni müstəqil dövlətlərin razılığı ilə Avropa Şürası qəbul edib. Lahiyənin həyata keçirilməsi sahəsində isə 1996-cı il mayın 13-də Sərəxsdə İran və Mərkəzi Asiyanın dəmir yolu magistrallarının birləşdirilməsi mühüm addım oldu. ▼
▲XV əsrin sonunda Amerikaya və Hindistana dəniz yolunun kəşfi ilə öz əhəmiyyətini itirməyə başlayan Böyük İpək yolu XVI əsrdə tamamilə süquta uğramışdır.
Lahiyə dövlətlər arasında iqtisadi, ticarət əlaqələrini inkişaf etdirməyi və proqramın marşurutunun Avropa-Qafqaz-Asiya/TRASEKA/, Transavropa istiqamətinə birləşdirməyi nəzərdə tutur. Proqramın reallaşması Avropa şurasmın texniki-maliyyə yardımı, Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və inkişaf Bankınm ayırdığı kreditlər hesabına mümkünləşir. ▼
1998-ci il sentyabrın 8-də Bakıda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti H.Əliyevin və Gürcüstan prezidenti E.Şevardnadzenin təşəbbüsü ilə tarixi Böyük ipək yolunun bərpası üzrə TRASEKA proqramı çərçivəsində Avropa və Asiya Dövlət başçılarının 1-ci zirvə görüşünə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans keçirilmişdir. ▼
▲Mövcud olduğu dövrdə Böyük İpək yolu keçdiyi Ölkələrin həyatında mühüm rol oynayaraq, onların əlaqələrinin inkişafma böyük təkan vermişdir.
Konfransda 32 ölkənin - Azərbaycan, Avstriya, Ermənistan, Belçika, Bolqarıstan, Böyük Britaniya, Almafliya Yünanıstan, Gürcüstan, İran, İspaniya, İtaliya, Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Moldova, Monqolustan, Niderland, Norveç, Polşa, Rusiya, ABŞ, Tacikistan, Türkiyə, Ruminiya, Ukrayna, Özbəkistan, Finlandiya, Fransa, İsveç,Yaponiyanm və 13 Beynəlxəaq Təşkilatının -Birləşmiş Millətlər Təşkilatının, Avropa ▼
▲2000 il ərzində qərblə şərqi birləşdirən Böyük İpək yolu öz tarixi əhəmiyyətini yenidən bərpa etməklə, 1000 il bundan əvvəl olduğu kimi müxtəlif mədəniyyətlər və sivilizasiyalar arasında körpü yaratmaq imkanma malikdir.
Dövlətimizin başçısı möhtərəm H.Əliyev cənablarının böyük səyləri nəticəsində beynəlxalq konfransın mühüm yekunlarından biridə ondan ibarət oldu ki, Avropa və Asiyanı bir-birinə daha çox bağlayacaq "Böyük İpək Yolu" proqramını həyata keçirən təşkilatın katibliyini Bakıda yerləşdirmək qərara alındı bu hadisənin özü də Azərbaycanın həmin layihənin gerçəkləşməsində daha çox bəhrələnməsi üçün əlavə imkanlar açır. ▼
▲Azərbaycan hələ o vaxtlar da bu nəhəng yolun əsas ticarət və nəqliyyat qovşaqlarından biri olmuşdur. Ölkəmiz bu günə qədər öz nadir coğrafı mövqeyini itirməmiş, Böyük İpək yolunun bərpasmm təşəbbüsçülərindən biri olmuşdur.
Tarixi İpək Yolunun bərpası üzrə aparılan işlər Azərbaycan Respublikasmın Dünya birliyi ölkələri ilə inteqrasiyanın daha da güclənməsinə xidmət edir. İlk əvvəl, Azərbaycanjn mövcud əlaqə vasitələrinin dünya stadartlanna uyğun olaraq yenidən qurulması respublikada çoxlu mövcud istehsal sahələrinin müasir tələblərə uyğunlaşdırılması və genişləndirilməsi, habelə bu istiqamətdə yeni müəssisələrinin yaradılması zərurətini meydana çıxarır. Bu sahədə fəaliyyətin böyük miqyasını təsəvvür etmək üçün təkcə faktları nəzərə çatdırmaq kifayətdir ki, hesablamara görə nəqliyyat sistemlərinin yenidən qurulmasma respublika da 900 milyon ABŞ dolları həcmində vəsait o cümlədən, dəmir yolu nəqliyyatı üçün 243, dəniz nəqliyyatı üçün 78, avtomobil nəqliyyatı üçün 109 milyon tələb olunur. Təkcə Bakı-Gürcüstan sərhədi avtomagistralın yenidən qurulması məqsədi ilə 900 milyon dollar ayrılması nəzərdə tutulur. ▼
TRASEKA programına uyğun dəniz nəqliyyatı vasitəsi ilə yüklərin daşınmasının iqtisadi səməriliyini artırmaq məqsədi ilə Aralıq və Qara dənizləri hövzə limanları ilə yanaşı Xəzər dənizinin istər Azərbaycan daxili, istərsə də ümumi hövzədə fəaliyyət göstərən limanların da dünya standartlarına uyğun şəkildə inkişafını təmin edilməsini tələb edir. Azərbaycan beynəlxalq nəqliyyat əlaqələri sistemində yerini müəyyən edən 2-ci mühüm amil dəniz nəqliyyatının inkişaf etməsidir. Belə ki, qədim İpək Yolunun bərpası dəniz nəqliyyatını Avropa və Asiya ölkələri arasında tranzit yük axımına malik olan mühüm nəqliyyat vasitəsinə çevrilmişdir. ▼
▲Böyük İpək yolunun əsasını Avropa Birliyinin Yeni Müstəqil Dövlətlər üçün 1991-ci ildə tərtib etdiyi TASIS proqramı çərçivəsində TRASEKA lahiyəsi təşkil edir. Bu Jayihəni 1993-cü ilin mayında Brüssel konfrasında Cənubi Qafqaz və mərkəzi Asiyanı yeni müstəqil dövlətlərin razılığı ilə Avropa Şürası qəbul edib. Lahiyənin həyata keçirilməsi sahəsində isə 1996-cı il mayın 13-də Sərəxsdə İran və Mərkəzi Asiyanın dəmir yolu magistrallarının birləşdirilməsi mühüm addım oldu.
Dəniz nəqliyyatı tarixən yüklərin daşınmasında əsas və iqtisadi cəhətdən sərfəli vasitə olmuşdur. Bu səbəbdəndir ki, hər bir dövlət milli donanmasmı və liman terminallarını inkişaf etdirməyə, müstəqil milli-xarici ticarət qarantına malik olmağa çalışır. ▼
Xarici Bazarda nəqliyyat sahəsi üzrə fəaliyyət əhəmiyyətli dərəcədə milli ixrac potensialını artırmağa, dəniz ticarətinin inkişafına və bütövlükdə Azərbaycan iqtisadiyyatının sabitləşməsinə imkan verir. ▼
▲Lahiyə dövlətlər arasında iqtisadi, ticarət əlaqələrini inkişaf etdirməyi və proqramın marşurutunun Avropa-Qafqaz-Asiya/TRASEKA/, Transavropa istiqamətinə birləşdirməyi nəzərdə tutur. Proqramın reallaşması Avropa şurasmın texniki-maliyyə yardımı, Dünya Bankı, Avropa Yenidənqurma və inkişaf Bankınm ayırdığı kreditlər hesabına mümkünləşir.
Avstriya nəqliyyat dəhlizinin uzunluğu 3,5-4 min mil (l mil- 1852 metrdir.) təşkil edir. Bütün xətt boyunca yüklər nəqliyyatın müxtəlif növləri ilə daşınır. Bu baxımdan Bakı Beynəlxalq Ticarət limanının fəaliyyəti əvəz edilməzdir. ▼
"Böyük İpək Yolu" proqramı çərçivəsində nəqliyyat əlaqələrinin inkişafı respublika daxilində müxtəlif nəqliyyat yollarının kəsişdiyi 7 formalaşmış nəqliyyat qovşaqları (Bakı, Əli-Bayramlı, Yevlax, Lənkəran, Gəncə, Naxcıvan, Culfa) fəaliyyət göstərir ki, bunlar da xarici iqtisadi əlaqələrin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Bu şəhərlərin nəqliyyat xətlərinin birləşdiyi yerdə yerləşməsi, burada otellərin, kempinqlərin, xüsusi avtoparkı olan motellərin tikintisini tələb edir. ▼
▲1998-ci il sentyabrın 8-də Bakıda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti H.Əliyevin və Gürcüstan prezidenti E.Şevardnadzenin təşəbbüsü ilə tarixi Böyük ipək yolunun bərpası üzrə TRASEKA proqramı çərçivəsində Avropa və Asiya Dövlət başçılarının 1-ci zirvə görüşünə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans keçirilmişdir.
▲Konfransda 32 ölkənin - Azərbaycan, Avstriya, Ermənistan, Belçika, Bolqarıstan, Böyük Britaniya, Almafliya Yünanıstan, Gürcüstan, İran, İspaniya, İtaliya, Qazaxıstan, Çin, Qırğızıstan, Moldova, Monqolustan, Niderland, Norveç, Polşa, Rusiya, ABŞ, Tacikistan, Türkiyə, Ruminiya, Ukrayna, Özbəkistan, Finlandiya, Fransa, İsveç,Yaponiyanm və 13 Beynəlxəaq Təşkilatının -Birləşmiş Millətlər Təşkilatının, Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankının, Qara dəniz Əməkdaşlıq Təşkiltatının, Beynəlxalq Dəniz Təşkilatının, Dünya Bankının, Avropa Birliyi Komissiyasının, BeynəlxalqAvtomobil Nəqliyatları İttifaqlarının, Avropa Nəqliyyat Nazirləri Konfransının, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatlarının və Dəmir Yollarının nümayəndə heyətləri iştirak edirdi.
▲Dövlətimizin başçısı möhtərəm H.Əliyev cənablarının böyük səyləri nəticəsində beynəlxalq konfransın mühüm yekunlarından biridə ondan ibarət oldu ki, Avropa və Asiyanı bir-birinə daha çox bağlayacaq "Böyük İpək Yolu" proqramını həyata keçirən təşkilatın katibliyini Bakıda yerləşdirmək qərara alındı bu hadisənin özü də Azərbaycanın həmin layihənin gerçəkləşməsində daha çox bəhrələnməsi üçün əlavə imkanlar açır.
▲Tarixi İpək Yolunun bərpası üzrə aparılan işlər Azərbaycan Respublikasmın Dünya birliyi ölkələri ilə inteqrasiyanın daha da güclənməsinə xidmət edir. İlk əvvəl, Azərbaycanjn mövcud əlaqə vasitələrinin dünya stadartlanna uyğun olaraq yenidən qurulması respublikada çoxlu mövcud istehsal sahələrinin müasir tələblərə uyğunlaşdırılması və genişləndirilməsi, habelə bu istiqamətdə yeni müəssisələrinin yaradılması zərurətini meydana çıxarır. Bu sahədə fəaliyyətin böyük miqyasını təsəvvür etmək üçün təkcə faktları nəzərə çatdırmaq kifayətdir ki, hesablamara görə nəqliyyat sistemlərinin yenidən qurulmasma respublika da 900 milyon ABŞ dolları həcmində vəsait o cümlədən, dəmir yolu nəqliyyatı üçün 243, dəniz nəqliyyatı üçün 78, avtomobil nəqliyyatı üçün 109 milyon tələb olunur. Təkcə Bakı-Gürcüstan sərhədi avtomagistralın yenidən qurulması məqsədi ilə 900 milyon dollar ayrılması nəzərdə tutulur.
▲TRASEKA programına uyğun dəniz nəqliyyatı vasitəsi ilə yüklərin daşınmasının iqtisadi səməriliyini artırmaq məqsədi ilə Aralıq və Qara dənizləri hövzə limanları ilə yanaşı Xəzər dənizinin istər Azərbaycan daxili, istərsə də ümumi hövzədə fəaliyyət göstərən limanların da dünya standartlarına uyğun şəkildə inkişafını təmin edilməsini tələb edir. Azərbaycan beynəlxalq nəqliyyat əlaqələri sistemində yerini müəyyən edən 2-ci mühüm amil dəniz nəqliyyatının inkişaf etməsidir. Belə ki, qədim İpək Yolunun bərpası dəniz nəqliyyatını Avropa və Asiya ölkələri arasında tranzit yük axımına malik olan mühüm nəqliyyat vasitəsinə çevrilmişdir.
▲Dəniz nəqliyyatı tarixən yüklərin daşınmasında əsas və iqtisadi cəhətdən sərfəli vasitə olmuşdur. Bu səbəbdəndir ki, hər bir dövlət milli donanmasmı və liman terminallarını inkişaf etdirməyə, müstəqil milli-xarici ticarət qarantına malik olmağa çalışır.
▲Xarici Bazarda nəqliyyat sahəsi üzrə fəaliyyət əhəmiyyətli dərəcədə milli ixrac potensialını artırmağa, dəniz ticarətinin inkişafına və bütövlükdə Azərbaycan iqtisadiyyatının sabitləşməsinə imkan verir.
▲Avstriya nəqliyyat dəhlizinin uzunluğu 3,5-4 min mil (l mil- 1852 metrdir.) təşkil edir. Bütün xətt boyunca yüklər nəqliyyatın müxtəlif növləri ilə daşınır. Bu baxımdan Bakı Beynəlxalq Ticarət limanının fəaliyyəti əvəz edilməzdir.
▲"Böyük İpək Yolu" proqramı çərçivəsində nəqliyyat əlaqələrinin inkişafı respublika daxilində müxtəlif nəqliyyat yollarının kəsişdiyi 7 formalaşmış nəqliyyat qovşaqları (Bakı, Əli-Bayramlı, Yevlax, Lənkəran, Gəncə, Naxcıvan, Culfa) fəaliyyət göstərir ki, bunlar da xarici iqtisadi əlaqələrin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Bu şəhərlərin nəqliyyat xətlərinin birləşdiyi yerdə yerləşməsi, burada otellərin, kempinqlərin, xüsusi avtoparkı olan motellərin tikintisini tələb edir.
Azərbaycanda xarici turizmi, neft sənayesini və İpək yolunu inkişaf etdirmək üçün aşağıdakıları qeyd edə bilərik:
- Respublikamızda neft sənayesinin inkişafı ilə əlaqədar olaraq rekreasiya potensialının xarici sərmayədarlara tanıdılması və təbliği.
Sətir 62 ⟶ 77:
[[Kateqoriya:İpək yolu]]
[[Kateqoriya:Xorasan tarixi]]
| |||