Əbu Məali Həsən: Redaktələr arasındakı fərq
(Fərq yoxdur)
|
17:17, 30 mart 2015 tarixindəki versiya
əl-Məlikün-Nasir Nasirəddin Əbül-Məali Həsən ibn əl-Məlikin-Nasir Məhəmməd bin Kalavun əs-Salihi (d. 1334 - ö. 1361)— Məmlük sultanı (1347-1351, 1354-1361).
Həyatı
1334-cü ildə doğuldu. Öncələri Kumari adıyla bilinirdi; taxta keçəcəyi sırada naibinə əsl adının Həsən olduğunu söylədi və o tarixdən etibarən öz arzusu üzərinə bu adla anıldı. Qardaşı əl-Məlikül-Müzəffər I Hacı ibn Məhəmmədin öldürülməsindən sonra Misirdəki Abbasi xəlifəsi Hakim-Biəmrillah, Qazılquzat İzzəddin İbn Cəmaa əl-Məqdisi, Qazılquzat Əlaəddin ət-Türkmani, Qazılquzat Takıyyüddin b. İzzəddin Ömər, Kadı Şəhabəddin İbn Fazlullah əl-Öməri gibi səçkin kişilərin də katıldığı cülus mərasimində əl-Məlikün-Nasır la-kabıyla sultan ilan ədildi (14 Ramazan 748/18 Aralık 1347). Fakat hənüz çocuk yaşta olduğu için saltanatının ilk yıllarında ülkə başta naib-i saltanat Bayboğa olmak üzərə Şəyhun əl-Öməri, vəzir və üstadüddar Məncək əl-Yusufi, Əlçiboğa əl-Muzaffəri, Taz b. Tutgay ən-Nasıri və Argun əl-İsmaili gibi əmirlər tarafından yönətildi. Bu dönəmdə dikkati çəkən bəlli başlı olaylar, əmirlər arasındaki nüfuz mücadələsiylə 1348-ci ildə Asyadan gələrək Mısır və Avrupada çok ətkili olan vəba salgınıdır.
Sultan Hasan 751də (1350) kadılar tarafından rəşid ilan ədilincə Bayboğanın hacda, Şəyhunun da bir av partisində olmasından istifadəylə iktidarı kəndi əlinə alıp əmirləri kontrol altında tutmaya karar vərdi və bu maksatla ən nüfuzlularını tutuklattı. Ancak əmirlər yoğun bir mücadələ başlattılar və 17 Cəmaziyəlahir 752də (11 Ağustos 1351) onu tahttan indirərək yərinə əl-Məliküs-Salih lakabıyla kardəşi Səlahaddini gəçirdilər. Fakat Səlahaddin, üç yıl üç ay sonra Şəyhun başkanlığındaki bir grup əmir tarafından halədilərək tahta, Abbasi Halifəsi Mutazıd-Billah ilə dört məzhəp kadısının da katıldığı bir törənlə təkrar Hasan çıkarıldı (2 Şəvval 755/20 Əkim 1354). Sultan Hasanın bu ikinci saltanat dönəmində yinə Əmir Şəyhun əl-Öməri naib-i saltanatlığa və onun yakın adamı əl-Əmirül-kəbir Sargatmış ən-Nasıri də rəsü nəvbətil-üməralığa gətirildi və dəvlət bu ikisinin idarəsinə bırakıldı; ancak əmirlər arasındaki mücadələ sürüyordu. Bu sırada bir hıristiyan donanması Safədi kuşatıp ələ gəçirdiysə də Dımaşktan göndərilən kuvvətlər şəhri gəri almayı başardı (1356). Ərtəsi yıl Əmir Şəyhun sultanın bir məmlükü tarafından yaralandı və yaklaşık iki ay sonra da öldü. Bunun üzərinə sultan, məmlüklərinin dəstəğiylə onun sağ kolu olan Sargatmışı tutuklatarak ülkənin yönətiminə hakim oldu (1357).
Küçük Erməni krallığı ilə mücadələ ədən Sultan Hasan 1360ta Kilikyadaki bazı kalələri fəthətti. Aynı yıl Məkkədə bulunan Məmlük birlikləri şərifin adamlarının saldırısına maruz kaldı və ağır kayıplar vərdi. Hasan bunun intikamını almak və şəriflərin Məkkədəki idarəsini sona ərdirmək üzərə yoğun bir hazırlığa başladıysa da Əmir Səyfəddin Yəlboğa ilə aralarının açılması yüzündən buna imkan bulamadı. Sultan Hasan koyduğu ağır vərgilər səbəbiylə kısa sürədə halkın dəstəğini kaybətti və maaşlarının azaltıldığını iləri sürən Yəlboğa gibi nüfuzlu əmirlərlə anlaşmazlığa düştü. 762də (1361) Cizədə bulunduğu sırada ayaklanan Yəlboğa yapılan savaşta galip gəldi. Sultan gəcələyin Kalatülcəbələ sığındı və buradan Aydəmir əd-Dəvadari ilə birliktə bədəvi kıyafətinə girip Suriyəyə kaçarkən yolda yakalanarak Yəlboğaya təslim ədildi. Yəlboğa hər ikisini də öldürttü (9 Cəmaziyələvvəl 762/17 Mart 1361 vəya 2 Cəmaziyəlahir 762/9 Nisan 1361). Yərinə yəğəni əl-Məlikül-Mansur Səlahaddin Məhəmməd I. Hacci gəçti.
Sultan Hasan rəayayı səvən, zəki, cəsur, cömərt, iləri görüşlü, vakur, təsirli konuşan, hayır və hasənatı bol bir hükümdardı. Alim və fakihlərə yakınlık göstərir, onların toplantılarına katılırdı. Birinci saltanatından sonra hapsə atıldığında kəndini ilmə vərmiş və Bəyhakīnin Dəlaǿilün-nübüvvəsini istinsah ətmişti (İbn Hacər, II, 40). İmar faaliyətlərinə də önəm vərən Sultan Hasan Məkkə və Mədinəyə çəşitli hizmətlərdə bulunmuştur. Ayrıca Kahirədə yaptırdığı mədrəsə və camidən məydana gələn külliyəsi Məmlük mimarisinin ən güzəl örnəklərindən biridir. Sultan Hasanın müslümanların takdirini kazanan davranışlarından biri də Kıptiləri nazırül-cəyş, nazıru bəytil-mal və nazırül-cəvali gibi önəmli görəvlərdən uzaklaştırıp buralara İslam alimlərini tayin ətməsidir. Əğləncədən və müzik dinləməktən hoşlanan, mal toplamaya düşkün olan sultanın Ahməd, Kāsım, Ali, İskəndər, Şaban, smail, Yahya, Musa, Yusuf və Məhəmməd adlarında on oğlu və altı kızı olmuştur.